Një qasje rreth librit “Të jesh mysliman evropian” të autorit Tarik Ramadan, të cilin libër në gjuhën shqipe na e sjell Shtëpia botuese “Logos –a”.

Jørgen S. Nielsen
Tashmë ka kaluar një gjeneratë qëkur evropianët perëndimorë kanë filluar të vërejnë se komunitetet myslimane janë duke u ngulitur nëpër qytetet tona. Ditët e punëtorëve të përkohshëm emigrantë janë zëvendësuar me vendosjet e familjeve në një proces i cili ishte e qartë se do të ishte i vazhdueshëm. Filluan të shfaqen xhamitë e para, dhe ne nisëm t’u kushtojmë vëmendje. Kur shikuam pas zhvillimeve të sipërfaqshme, zbuluam se myslimanët në Evropën Perëndimore kishin qenë shumë më herët, në disa raste edhe me shekuj të tërë, edhe pse në numër të vogël. Prania e sotme e tyre në Evropën Perëndimore shërben gjithashtu edhe për të na kujtuar tashmë se ka pasur komunitete myslimane të ngulitura mirë në disa pjesë të Evropës Lindore – edhe pse ne kemi menduar se i kemi injoruar në mënyrë të plotë ngase ishin të fshehur pas Perdes së Hekurt.

Prania e re na ka rikujtuar praninë tonë në botën myslimane, në formën e perandorisë. Mirëpo, natyrisht, ndërsa ne u kushtonim kujdes ndryshimeve me të cilat duhej të merreshim – si dhe ngurrimit për të bërë një gjë të tillë nga ana e disa qarqeve – u bënë edhe disa supozime rreth ndikimit të kësaj situate të re mbi vetë myslimanët. Konkluzionet e para të thjeshta, ishin se me kalimin e kohës, ndofta brenda një gjenerate, komunitetet e reja të imigrantëve do të ishin asimiluar, më së paku në kuptimin se qëndrimi i tyre ndaj fesë dhe kërkesave të saj do të ishte “evropianizuar”. Disa vëzhgues sugjeronin se në veçanti martesat e përziera do të ishin një faktor i madh në këtë proces të pritur të asimilimit. Tani, një gjeneratë më pas, pamja duket krejtësisht tjetër nga ajo që kanë menduar vëzhguesit e mëparshëm, të cilët tani mund t’i quajmë naivë. Pra, çfarë ndodhi? Fakti se ne evropianët ngurronim t’i pranonim njerëzit e ndryshëm, përveç sipas kushteve tona, natyrisht që ka kontribuar në krijimin e një kundërpërgjigjeje të myslimanëve për të theksuar tiparet e tyre dalluese. Mirëpo, ashtu siç e kam shprehur në shumë raste, është vetë lidhja e myslimanëve pas traditave të tyre, ajo e cila i ka shtyrë komunitet lokale, politikanët dhe akademikët t’i marrin seriozisht ata dhe t’i harrojnë skenarët e hershëm naivë e asimilues. Në të njëjtën kohë, nuk mund të mohohet fakti, se vetë myslimanët e kanë ndier veten të obliguar të mendojnë gjithnjë e më thellë rreth ndikimeve të situatës së tyre mbi besimin dhe praktikën e tij, si dhe mbi mënyrën se si ky besim mund të vazhdojë të formojë një bazë të përshtatshme dhe funksionale për jetën e tyre të përditshme. Nisi të bëhej e qartë se duke vepruar kështu, ata duhej të rihapnin shumë pyetje me të cilat ishin ndeshur dijetarët dhe mendimtarët myslimanë në kulmin e qytetërimit islam para një mijë viteve. Ironia e situatës së krijuar ishte se jeta në margjinat e botës islame, i ktheu myslimanët evropianë në qendër teologjike. Duke vepruar kështu ata shikoheshin gjithashtu edhe nga qendra gjeografike e botës islame. Në verën e vitit 1995 në një seminar të islamistëve të rinj në Jordani kam folur rreth situatës së myslimanëve në Evropën Perëndimore. Një djalosh mendjehollë më parashtroi këtë pyetje: “A është e mundur që përvoja e myslimanëve të Evropës Perëndimore, pasi ata merren me këto çështje, të jetë e dobishme edhe për ne myslimanët e botës arabe? Në fund të fundit ata ballafaqohen shumë më drejtpërdrejtë e më intensivisht sesa ne, në takimin e Islamit me shoqërinë moderne teknologjike e shekullare”.

Ajo çka po ndodh këtu është se gjenerata e parë e myslimanëve evropianë, ata që janë rritur në Evropën Perëndimore, parashtrojnë pyetje themeltare rreth Islamit. Ata kanë zbuluar se traditat kulturore të prindërve të tyre, së pari, kanë vështirësi të funksionojnë në një shoqëri moderne urbane e burokratike dhe, së dyti, shumëçka nga ajo traditë kulturore nuk është në thelb islame. Në disa raste, disa aspekte të kësaj tradite do të mund të konsideroheshin edhe si të papranueshme në Islam. Për një kohë të gjatë një pjesë e madhe e këtij debati është zhvilluar në gjuhën e traditës juridike, të fikhut, kurse në disa qarqe të vogla kjo është konceptuar në forma të ngurta konservatore dhe debati është zhvilluar thuajse i izoluar nga shoqëria e gjerë. Për këtë arsye disa vëzhgues të këtij procesi kanë sugjeruar që, nëse myslimanët kanë ndërmend të jenë të aftë që “të përballen” me sukses me modernitetin, ata duhet ta braktisin diskursin e fikhut dhe të zotohen për një reformë fund e krye të teologjisë.

Kjo reformë do të duhej të niste me rikonceptimin e natyrës së
shpalljes dhe që andej me të kuptuarit e tekstit të shpallur. Ne e dimë
se ka mendimtarë myslimanë që e ndjekin këtë rrugë. Vëzhgues të tjerë
kanë sugjeruar që përgjigjja e myslimanëve duhet të jetë braktisja e
fikut, si diçka që nuk mund të na hyjë më në punë dhe në vend të tij të
theksohen çështjet e besimit dhe teologjisë. Sërish gjenden në mesin e
myslimanëve njerëz që e mbajnë këtë vijë të menduari.
Ajo çka nuk është bërë në mënyrë sistematike më parë në kontekstin
bashkëkohor evropian, ka qenë shqyrtimi i burimeve të traditës kryesore
dhe dobia e tyre në këtë mjedis të ri. Kjo është diçka që është bërë në
mënyrë të gjerë në botën myslimane, veçanërisht në botën arabe
myslimane. Tani Dr. Ramadani na ofron përpjekjen e parë madhore për ta
zbatuar këtë proces në situatën e myslimanëve në Evropë. Metoda e tij
është ajo që e kanë përdorur dijetarët të rëndësishëm bashkëkohorë
myslimanë, borxhin ndaj të cilëve ai e shpreh qartë me mirënjohje.
Kështu ai e vë veten sinqerisht brenda një tradite kryesore moderne (jo
moderniste) islame. Duke filluar nga një ritheksim sistematik i bazave
teologjike, Dr. Ramadani më pas diskuton në detaje teknikat e
zhvilluara tradiciona¬lisht për përkthimin e parimeve në praktikë, në
kohë e vende të ndryshme: shprehur me fjalët kyçe mesalih dhe mekasid.
Kjo është fusha e cila i ka shkaktuar vuajtje popullarizimit të
mendimit islam, një dukuri aq e fuqishme në shekullin e kaluar, e cila
vjen si një pasojë e përhapjes së strukturave perëndimore të edukimit e
të arsyetimit intelektual. Është një fushë e cila ka resurse të mëdha
për të lidhur parimet universale dhe të përhershme të Islamit me
kontingjentet e kohës dhe hapësirës njerëzore, e cila në të vërtetë
është detyrë me të cilën ndeshen myslimanët e Evropës.
Më pas pjesa e dytë e këtij studimi paraqet një analizë të çështjeve
dhe sugjerimeve të veçanta praktike se si të arrihen zgjidhjet. Kjo
është pjesa ku shumë lexues – myslimanë e të tjerë – do të gjejnë
interesin më të madh. Mirëpo, në afat më të gjatë, unë do të kisha
sugjeruar që pjesa e parë, që është edhe pjesa më teorike, është ajo që
ka nevojë të shqyrtohet nga më afër, sepse këtu ne gjejmë bazat dhe
metodologjitë që do t’u vijnë në ndihmë myslimanëve evropianë, në
mënyrë që të zhvillojnë zgjidhje praktike të të qenit mysliman
evropian. Ndonëse ata mund të gjejnë përgjigje të ndryshme nga ato që
në mënyrë të posaçme janë sugjeruar nga ana e Dr. Ramadanit, ata do të
kenë arritur tek ato përgjigje përmes ritheksimit të përkatësisë së
tyre ndaj traditës qendrore islame dhe theksimit të përkatësisë së tyre
ndaj kulturës dhe shoqërisë evropiane. Duke u nisur nga këto baza,
ndryshimi në mendime, ihtilafi, është një bekim e jo rrezik konflikti.
Kush është Tarik Ramadan!
I lindur në Zvicër (në vitin 1962), ka magjistruar në filozofi dhe
letërsi franceze dhe ka doktoruar për gjuhë arabe dhe studime islame në
Universitetin e Gjenevës. Në Kajro, Egjipt, ka ndjekur një trajnim
intensiv në dijet klasike islame te dijetarët e Universitetit të
“Al-Azhar”. Aktualisht është profesor i Studimeve Bashkëkohore Islame
në Universitetin e Oksfordit. Ai gjithashtu mban mësime edhe në
Fakultetin e Teologjisë në Oksoford dhe në të njëjtën kohë si profesor
vizitor ka mbajtur mësime në Katar, Maroko dhe Japoni. Duke qenë autor
i dhjetëra librave, artikujve e ligjëratave, ai ka kontribuar ndjeshëm
në debatin për çështjet bashkëkohore islame, ringjalljen e studimeve të
thelluara islame në botë dhe çështjeve të myslimanëve në Perëndim.
Tarik Ramadani është edhe kryetar i Organizatës European Muslim Network
(EMN) me seli në Bruksle./Koha/