Dituria është baza dhe jeta e Islamit. Ajo është shtylla themelore dhe në Kërkimi Njeriut mendon, arsyeton dhe arrin të kuptojë të mirën e të keqen. Mund të themi se mendja është instrumenti më i fuqishëm për realizimin e aspiratave dhe idealeve njerëzore. Ajo është dhurata më madhështore e Zotit, që e lartësoi njeriun mbi të gjitha krijesat e gjalla në tokë. Ajo është drita dhe syri i shpirtit njerëzor. Ajo është jeta e zemrës. Ndërsa padituria është vdekja e zemrës, kështu që duhet te largohemi prej saj.

Allahu Lavdiplotë me fjalën e parë të Kuranit “Lexo...” i drejtohet fillimisht Muhamedit (a.s.) e pastaj, përmes tij i drejtohet tërë gjinisë njerëzore, të gjithë atyre që i përkasin apo jo besimit Islam. Allahu Fuqiplotë në Librin e Tij Famëlartë, fjalën el-ILM (dituri) e ka përmendur rreth 850 herë, gjë që tregon qartë vlerën e madhe të saj. Dituria është baza e të gjitha të mirave. Prej saj burojnë veprat që bazohen në urdhrat e Allahut Mëshirëplotë dhe udhëzimet e Muhamedit (a.s.). Çdo njeri duhet të rrënjosë në zemrën e tij dëshirën e flaktë për të nxënë dituri. Allahu Lavdiplotë e ka urdhëruar të dërguarin e Tij, por bashkë me të edhe të gjithë të tjerët, që ta lusin Allahun t’u dhurojë dituri, në këtë mënyrë: “...dhe thuaj: Zoti im shtoma dijeninë.” paditur dhe nuk pyet njerëzit e ditur për çështjet fetare. Ky njeri është krejtësisht i humbur.” Allahu Lavdiplotë diturinë e krahason me dritën dhe shqisën e të parit, ndërsa paditurinë me errësirën dhe verbërinë.
Ja disa krahasime kuranore që magjepsin mendjen njerëzore: “Nuk janë, kurrsesi, njësoj i verbëri dhe ai që sheh, as errësira dhe drita, as freskia (e hijes) dhe vapa.
Po ashtu, nuk janë kurrë të barabartë të gjallët dhe të vdekurit. Allahu bën të dëgjojë kë të dojë Vetë, kurse ti (Muhamed) nuk mund të bësh të dëgjojnë ata që janë në varre.” (El-Fatir, l9-20)
Vullneti për dije është dhurata më madhështore e Zotit. Dashuria për dije buron nga dëshira për të ditur. Dituria dhe dashuria për diturinë rriten së bashku. Urrejtja ndaj diturisë lindet nga padituria, sepse padituria është aleati më i mirë i shejtanit. Prandaj, shejtani e ka më frikë të diturin kur fle, se sa injorantin e zgjuar kur falet.
I Dërguari i Allahut, Muhamedi (a.s.) ka thënë se: “Atij që merr rrugën për të kërkuar dituri, Allahu do t’ia lehtësojë rrugën për në Xhenet. Vërtet edhe engjëjt ia shtrijnë krahët kërkuesit të diturisë. Çdo gjë që është në qiej dhe në tokë pasuria më e madhe në botë ia there e kulturës dhe e qytetërimit islam. Vlera e diturisë kërkimi i saj në Islam është përcaktuar me fjalët e Zotit Kuranin Famëlartë dhe me thëniet e Muhamedit (a.s.)...kërkimi i saj është obligim prej djepit e deri në varr.

[justify]Njeriut i është dhënë mendja, nepërmjet të cilës ai medijeninë.”(Ta-Ha: 114). Kurse i dërguari i Allahut Muhemedi (a.s.) ka thënë: “Bëhu i ditur ose arsimohu (deri sa të bëhesh i tillë); dëgjo ç’flasin të diturit, por mos u bëj i katërti se do ta pësosh!
Aliu (r.a.) e pyeti: “E kush është i katërti, o i dërguari i Allahut?” I Dërguari i Allahut iu përgjigj: “Ai që është i paditur dhe nuk pyet njerëzit e ditur për çështjet fetare. Ky njeri është krejtësisht i humbur.”
Allahu Lavdiplotë diturinë e krahason me dritën dhe shqisën e të parit, ndërsa paditurinë me errësirën dhe verbërinë.

Ja disa krahasime kuranore që magjepsin mendjen njerëzore: “Nuk janë, kurrsesi, njësoj i verbëri dhe ai që sheh, as errësira dhe drita, as freskia (e hijes) dhe vapa.
Po ashtu, nuk janë kurrë të barabartë të gjallët dhe të vdekurit. Allahu bën të dëgjojë kë të dojë Vetë, kurse ti (Muhamed) nuk mund të bësh të dëgjojnë ata që janë në varre.” (El-Fatir, l9-20)
Vullneti për dije është dhurata më madhështore e Zotit.Dashuria për dije buron nga dëshira për të ditur. Dituria dhe dashuria për diturinë rriten së bashku. Urrejtja ndaj diturisë lindet nga padituria, sepse padituria është aleati më i mirë i shejtanit. Prandaj, shejtani e ka më frikë të diturin
kur fle, se sa injorantin e zgjuar kur falet.
I Dërguari i Allahut, Muhamedi (a.s.) ka thënë se: “Atij që merr rrugën për të kërkuar dituri, Allahu do t’ia lehtësojë rrugën për në Xhenet. Vërtet edhe engjëjt ia shtrijnë krahët kërkuesit të diturisë. Çdo gjë që është në qiej dhe në tokë kërkon falje për dijetarin, madje edhe peshqit në ujë. Pejgamberët
nuk kanë lënë trashëgimi dinarë as derhem, por ata kanë lënë trashëgimi diturinë, prandaj kush e merr atë, ka marrë hisen më të bollshme”.

Nga hadithi i mësipërm shihet qartë se dituria jo vetëm që ka vlera të larta, por ajo është edhe më me vlerë se sa pasuria. Dituria e mbron njeriun, ndërsa pasuria duhet të mbrohet nga njeriu. Pasuria mund të harxhohet, kurse dituria nuk harxhohet kurrë. Rojtarët e pasurisë, një ditë, patjetër
do të vdesin, ndërsa dijetarët mbesin të gjallë përjetë, sytë nuk u shikojnë, por fjalët e tyre përkujtohen gjithmonë.

Dituria e lartëson njeriun, e bën të pavdekshëm dhe e mban gjithmonë gjallë në kujtesën e popullit, në çdo vend dhe në çdo kohë. Sa bukur kanë thënë të parët tanë: “Njeriu vdes, por vepra, puna dhe fjala e tij nuk vdes kurrë”.
Aliu (r.a.) ka thënë se: “Dashuria ndaj diturisë ose ndaj dijetarëve është fe që duhet predikuar, sepse dituria është trashëgimia e të Dërguarve, ndërsa dijetarët janë pasardhësit e tyre”.
Nga burimet e historisë vërehet qartë se pejgamberi i fundit, Muhamedi (a.s.) i ka dhënë aq shumë rëndësi diturisë dhe kërkuesve të saj, sa që historianët objektivë e pranojnë se në lidhje me këtë fushë Pejgamberi ka bërë më shumë se çdokush tjetër në historinë e njerëzimit.
Për të ilustruar këtë do të sjellim disa hadithe që flasin për vlerën e diturisë dhe të kërkuesve të saj. Muhamedi (a.s.) thotë: “Pasojat e vdekjes së një fisi janë më të lehta se pasojat e vdekjes së një dijetari”. Në një rast tjetër, vendin ku jerëzit mblidheshin për të nxënë dituri, Muhamedi (a.s.) e ka vlerësuar më shumë se sa lutjen, duke thënë: “Të gjendesh në një tubim ku flitet rreth diturisë është më mirë sesa të falësh njëmijë rekate (nafile), të vizitosh njëmijë të sëmurë dhe të përcjellësh njëmijë të vdekur (xhenaze).”
Dikush prej të pranishmëve tha: “A është më mirë se leximi i Kuranit?”. Muhamedi (a.s.) iu përgjigj: “Kurani vlen vetëm me dituri”.
Respekti që kishte Pejgamberi (a.s.) për diturinë shihet qartë edhe në një hadith tjetër në të cilin thuhet: “Ditën e gjykimit, ngjyra e dijetarëve dhe gjaku i shehidëve do të peshohen, dhe ngjyra e dijetarit do të peshojë më shumë se sa gjaku i shehidit”.
Islami i ka kushtuar rëndësi të madhe diturisë, sepse ajo është bazë për përparimin e njerëzve në këtë botë dhe për lumturinë në botën tjetër.
Në lidhje me dobinë e diturisë ka shumë ajete kuranore, hadithe të Muhamedit (a.s.) dhe thënie njerëzish të mençur.
Ja disa prej tyre:
Allahu i Madhërishëm thotë: “Allahu dëshmon, e po ashtu edhe engjëjt, edhe njerëzit e dijes, se nuk ka zot drejtësinë. S’ka zot tjetër përveç Atij, të Plotfuqishmit, të Urtit.” (Ali Imran: 18)
Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Vërtet edhe engjëjt ia shtrijnë krahët kërkuesit të diturisë nga kënaqësia me veprën e tij.”
Allahu Lavdiplotë, thotë: “Allahu i lartëson ata që besuan prej jush, e gjithashtu i lartëson në shkallë të lartë edhe ata të cilëve u është dhënë dituri. Allahu di çdo gjë që punoni.” (Muxhadele: 11).
Allahu i Gjithëdijshëm thotë: Thuaj: “A janë të barabartë ata që dinë dhe ata që nuk dinë?! Vetëm mendarët i pranojnë këshillat!” (Zumer/9)
Kurse Abdullah Ibn Mesudi, (r.a.) ka thënë se: “Shenjë e mjaftueshme e devotshmërisë është dituria, ndërsa shenjë e mjaftueshme e mendjemadhësisë është padituria.”
Po ashtu, Muadh Ibn Xhebeli, (r.a.) ka thënë: “Mësojeni diturinë, pasi mësimi i saj për hir të Allahut është devotshmëri, kërkimi i saj është adhurim, shqyrtimi i saj është xhihad, t’ia mësosh dikujt diçka që ai nuk e di është sadaka, ndërsa ta bësh këtë ndaj familjes është afrimitet. Ajo është shoqëruesi në vetmi.” Fet’h el-Musilij tha:
“-Nëse nuk i japim të sëmurit as ushqim, as pije dhe as ilaçe, a nuk është i destinuar të vdesë?
- Po.
-Gjithashtu edhe zemrës nëse i ndalohet urtësia dhe dituria për tre ditë, ajo do të vdesë.”
Llukmani i urtë e këshilloi djalin e tij duke i thënë: “O biri im: Ulu pranë dijetarëve me thjeshtësi dhe shoqëroji ato, sepse Allahu i ringjall zemrat me dritën e urtësisë ashtu siç ringjall tokën e shkretuar me ujin e shiut.”

Dituria është burim sevapesh edhe pas vdekjes, nëse njeriu që e ka zotëruar ia ka lënë në dobi të tyre njerëzve, qoftë me shkrim apo nëpërmjet nxënësve të cilët ai i ka mësuar.
Në lidhje me këtë Muhamedi (a.s.) ka thënë: “Kur njeriu vdes, veprat e tij ndërpriten, përveç në tre raste: nëse ka lënë pas vetes sadaka rrjedhëse, dituri të cilën e shfrytëzojnë të tjerët dhe fëmijë të ndershëm që do të luten për të” .

Dituria është shenjë se Allahu ia do të mirën atij personi. Pejgamberi (a.s.) ka thënë: “Kujt i dëshiron Allahu të mirën, ia mundëson atij kuptimin e fesë”. Pra, sa më shumë që njeh islamin, aq më shumë të do Allahu të mirën. Kriteri, i cili tregon se kë do më shumë Allahu është dituria dhe jo pasuria, fama apo pozita. Të mirat e kësaj bote Allahu ia jep atij që do dhe atij që nuk do, mirëpo fenë ia jep vetëm atij që do.

Përfundimisht, dituria është shpirti i Islamit, pa të cilën thelbi i tij nuk mund të ekzistojë dhe ardhmëria e tij nuk garantohet.