Shkruan: Elmaz Fida
Emri i tij është Numan ibn Thabit Elmezreban. Vetë mbiemri i tij “Elmezreban” tregon që ai nuk ishte arab, por pers. Origjina e tij ishte nga Irani i sotëm. Paraardhësit e tij e kishin pranuar Islamin më parë. Këtu shohim se një nga dijetarët më të mëdhenj që themeluan shkencën e fikhut, nuk ishte nga fisi i Profetit (a.s.), madje nuk kishte asnjë lidhje me arabët.
Lindja e Ebu Hanifes
Ebu Hanife lindi në vitin 80 hixhri dhe vdiq në vitin 150. Ai lindi në Kufe, qytet i cili gjatë kalifatit të Ali ibn Ebi Talibit, ishte kryeqendra e shtetit islam. Aliu r.a. e ndryshoi kryeqytetin e kalifatit nga Medina dhe e kaloi në Kufe. Deri në atë kohë, Medina kishte qenë kryeqyteti dhe kryeqendra e muslimanëve. Duke parë problemet të cilat lindën dhe se që të gjitha e kishin burimin nga Iraku, Aliu vendosi që ta kalojë kryeqytetin në Irak, pikërisht në Kufe.
Kështu, Kufa u bë kryeqendra e shtetit islam dhe aty u ndërtua një nga xhamitë më të bukura të asaj kohe. Në këtë xhami do të mësonte më vonë dhe imami Ebu Hanife.
Gjatë kalifatit të tij, Omer ibnul Hattabi dërgoi në Kufe Abdullah ibn Mesudin, me qëllim që t’ju mësojë njerëzve fenë. Në një letër të tij ai u drejtohej banorëve të Kufes dhe u thoshte: “Po ju dërgoj Ibn Mesudin si prijësin dhe mësuesin tuaj. Unë po e dërgoj atë, pasi është një nga më të diturit ndër shokët e Profetit a.s.”
Kështu në Kufe filloi të formohet një mendim dhe shkollë e veçantë, e cila frymëzohej nga mendimet e Omer ibnul Hattabit, Ibn Mesudit dhe Ali ibn Ebi Talibit më vonë. Të gjitha këto ishin premisa për formimin fetar të shëndoshë të Ebu Hanifes.
Jeta e Ebu Hanifes
Ebu Hanife kishte një natyrë të tillë garuese saqë në çdo fushë kërkonte të ishte i dalluar. Babai i tij tregtonte pëlhura në Kufe dhe kishte një dyqan të vogël. Në moshën tetëmbëdhjetë vjeçare, Ebu Hanife vendos që dyqanin e babait ta kthejë në dyqanin më të frekuentuar në qytet. Ai vetë tregon: “Për ta arritur këtë dëshirë, unë u interesova mbi tregtarin më të mirë, nga i cili mund të mësoja të fshehtat dhe parimet e tregtisë.” Edhe pse babai i tij ishte tregtar dhe ishte rritur në një ambient tregtie, Ebu Hanife nuk pranonte që t’i hynte kësaj fushe pa njohuritë bazë. Kështu, gjeti një njeri të tillë dhe shkoi të mësojë tek ai. Më vonë i kërkoi të atit që ta zgjerojë aktivitetin e tij tregtar.
Deri në këtë kohë, çështja e fesë dhe disiplinat fetare nuk përbënin interes për Ebu Hanifen. Në pak vite Ebu Hanife u bë një nga tregtarët më të mëdhenj në Kufe. Madje, Ebu Hanife arriti të blejë dhe një shtëpi e cila në Kufe u bë e njohur më vonë për ngjarje të ndryshme politike.
Koha e transformimit të Ebu Hanifes
Një ditë, teksa ecte rrugës, Ebu Hanife kaloi pranë një dijetari tepër të njohur, imam Sha’biu. Me ta vënë re, imam Sha’biu e thirri dhe e pyeti: “Më trego, cilin mjeshtër frekuenton?” Ebu Hanife ia ktheu: “Frekuentoj filan mjeshtër (një tregtar).” Imam Sha’biu i tha: “Nuk të pyes për mjeshtrat e tregut, por për njerëzit e ditur. A ke ndonjë të ditur tek i cili ulesh dhe merr dije?” Ebu Hanife iu përgjigj: “Jo, për Zotin, këtë nuk e bëj.” Imam Sha’biu i tha: “Tek ti dalloj aftësi, zgjuarsi dhe vullnet të çeliktë. Unë mendoj që me tregti nuk do arrish t’i shfrytëzosh siç duhet këto cilësi. Pse nuk mendon për diçka tjetër më të madhe, e cila do të të ndihmojë edhe në çështjet e tregtisë?” “Ç’është ajo gjë?”, e pyeti Ebu Hanife. Imam Sha’biu i tha: “Të përfitosh dije dhe ta shfrytëzosh këtë mendje dhe zgjuarsi që të ka dhuruar Zoti.”
Fjalët e imam Shabiut e bënë Ebu Hanifen që t’i kushtohet dijes. Duke qenë se personaliteti i tij ishte i tillë që kërkonte më të mirën e çdo fushe, filloi të ndjekë nga afër rrethet e dijes. Vetë ai tregon: “Fillova të pyes mbi njohuritë dhe dijet e mundshme që mund të mësoja. Më thanë që mund të mësoja Kuran, Hadith, gjuhë, poezi, fikh… Unë fillova të interesohem për secilën prej tyre.” Ebu hanife pyeti nëse do të mësonte Kuranin dhe shkencat e tij, cila do të ishte e ardhmja e tij? I thanë që nëse i perfeksionon dijet dhe shkencat e Kuranit, do iu mësojë fëmijëve të lexojnë dhe të mësojnë Kuranin përmendësh. “Po më vonë, çfarë ndodh?” i pyeste Ebu Hanife. Ata i thonin, që do të dalin dijetarë të rinj të cilët do të konkurrojnë dhe do i tërheqin fëmijët në kurset e tyre. Kur dëgjoi këtë, Ebu hanife tha: “Jo, nuk e dua diçka të tillë për veten.”
Ebu Hanife tregon: “Më vonë kërkova për njeriun më të ditur në fushën e Hadithit dhe e pyeta se çfarë do të bëhesha nëse e perfeksionoja atë fushë. Ai më tha:”Do të mësosh hadithet dhe do të bëhesh transmetuesi më i madh i tyre.” “Po më pas” – e pyeta unë. Ai më tha:”Kur të fillosh të plakesh, do të dobësohet kujtesa, do t’i harrosh hadithet dhe mund të akuzohesh për sajim dhe trillime të tyre.” Unë i thashë: “Nuk dua të specializohem në hadith.” Kështu, vazhdova të pyes mbi disiplinat fetare, derisa më treguan për fikhun. Me këtë rast, ata më thanë që do të marr dije të thella, do ua përcjell njerëzve të tjerë, mund të bëhem dhe kadi (gjykatës) edhe pse jam i ri. Atëherë mendova se kjo ishte fusha që më interesonte.”
Pasi pyeti mbi fushën më të përshtatshme, Ebu Hanife vajti tek Sha’biu dhe i tha: “A mendon se jam i përshtatshëm për fikhun?” Ai ia ktheu: “Është pikërisht ajo disiplina e duhur.” Atëherë pyeta se kush ishte njeriu më i ditur në lëmin e fikhut dhe më thanë që është Hamadi. Vajta tek ai dhe nuk iu ndava për 18 vjet rrjesht.
Kur vajti tek Hamadi dhe i kërkoi të mësojë prej tij, ai e pyeti: “Po me tregtinë, ç’do bësh?” Ebu hanife i tha: “Atë nuk do e lë.” Hamadi i tha: “Të lumtë! Tek unë do të mësosh vetëm tre çështje fikhu në ditë.”
Duke mësuar vetëm tre çështje fikhu çdo ditë, Hamadi e bëri Ebu Hanifen dijetarin më të njohur të kohës së tij dhe themeluesin e medh-hebit më të përhapur në botën islame.
Pasi kaluan tre vite, Hamadi ndjeu se Ebu Hanife kishte përfituar shumë prej tij. Kështu, ai e uli pranë vetes dhe e lejoi të ndërhyjë gjatë mësimit sipas dëshirës. Hamadi ishte njeriu më i ditur i asaj kohe në Kufe dhe kishte mësuar nga vetë Abdullah ibn Mes’udi. Megjithë këtë prestigj dhe autoritet, ai pranonte që të ulë pranë vetes një djalë të ri rreth të njëzetave. Kjo do të thoshte se ai po e përgatiste për ta lënë pas vetes.
Ebu hanife ishte një person shumë transparent dhe i çiltër. Ai vetë tregon: “Pas dhjetë viteve, më hyri vetja në qejf. Përse vetëm Hamadi të ketë nxënës që mësojnë rreth tij?! Me vete thashë: “Sot do të shkoj në xhami, do të shkëputem nga Hamadi dhe do të formoj një grup nxënësish timin. Hyra në xhami dhe pashë që Hamadi ishte ulur në vendin e tij dhe po jepte mësim. Por për shkak të nderit që më kishte bërë gjer atëherë dhe për shkak të autoritetit të tij, nuk munda ta çoj në vend planin e thurrur. Kështu shkova dhe u ula në mësimin e tij. Madje, për ta ndëshkuar veten, nuk u ula përbri tij siç më kishte kërkuar ai vetë, por u ula përtokë.”
Ebu Hanife vazhdon: “Në të njëjtën ditë që unë vendosa të krijoj grupin dhe nxënësit e mi, Hamadit i erdhi lajmi se një i afërm i tij kishte vdekur dhe se ai ishte trashëgimtari i vetëm i tij, kështu që duhej të shkonte në Basra për të marrë trashëgiminë. Hamadi e la mësimin dhe më tha: “Qëndro në vendin tim derisa të kthehem.”
Zoti e shpërbleu në atë formë që ai kishte dashur, por pa prishur punë. Ebu Hanife tashmë ishte pjesë e grupit të punës së Hamadit. Ebu Hanife rrëfen më tej: “Me largimin e Hamadit qëndrova në vendin e tij për dy muaj derisa ai u kthye. Gjatë këtyre dy muajve, më erdhën pyetje dhe çështje të reja fikhu, të cilat nuk i kisha diskutuar me Hamadin dhe për të cilat nuk kisha asnjë përgjigje. Shpeshherë thosha me vete:”Shyqyr, o Zot që nuk u ndava nga Hamadi.” Me t’u kthyer Hamadi, unë ia parashtrova të gjitha pyetjet dhe çështjet e fikhut për të cilat më kishin pyetur njerëzit. Numri i tyre arrinte gjashtëdhjetë dhe të dy së bashku filluam të japim zgjidhjet e duhura. Në dyzet prej tyre kishim mendim të njëjtë, kurse në njëzet kishim mendime të ndryshme, por në fund u binda që ai kishte të drejtë. Atëherë thashë me vete: “Për Zotin, nuk duhet t’i ndahem Hamadit sa të jetë gjallë.”
Nga respekti dhe dashuria që kishte për Hammadin, kur i lindi një djalë, Ebu Hanife i vuri emrin e mësuesit të tij. Ky respekt dhe vlerësim ekzistonte dhe tek Hamadi për nxënësin e tij të zellshëm. Kur mungoi për dy muaj – siç e përmendëm – dhe u kthye, djali i tij e pyeti: “O baba. Për kë të mori malli më shumë?” Hamadi iu përgjigj: “Për Ebu Hanifen. Për Zotin do të doja të shoqërohesha me të derisa të vdes.” Këto ishin fjalët dhe konsiderata e mësuesit për nxënësin e tij.
Kurse Ebu Hanife thoshte: “Për Zotin, nuk mundem që t’i shfletoj fletët e librit në prezencën e mësuesit, nga frika se mos shqetësoj atë.”
Me vdekjen e Hamadit, ishte Ebu Hanife ai që do të merrej me nxënësit e tij. Kjo ishte një etapë të re në evoluimin e fikhut islam. Gjatë kësaj kohe Ebu Hanife formoi shkollën më të madhe të fikhut, e cila i ngjante një akademie apo universiteti në kohët moderne. Ai ngriti një grup pune të përbërë nga dyzet persona, të cilët ishin kompetentë në fusha të ndryshme të jetës. Në mesin e këtij grupi kishte gjuhëtarë, dijetarë të hadithit, Kuranit, tefsirit, poetë, psikologë, sociologë… Detyra e këtij grupi pune ishte që nga Kurani dhe tradita profetike të nxjerrin ligje dhe norma, të cilat do të përmbushin nevojat e shoqërisë muslimane në rritje. Ishte një metodë e cila konsistonte në kontributin e të gjithëve. Diçka e tillë ndodhte në vitin 80 hixhri.
Në mësimet e Ebu Hanifes merrnin pjesë me mijëra dëgjues dhe nxënës. Me të filluar mësimin, Ebu Hanife ngrinte problemin e radhës dhe e shtronte për diskutim në grupin e tij të punës. Dikush e analizonte problemin, dikush propozonte zgjidhje të caktuara, një tjetër mbante shënime… Një çështje fikhu mund të merrte një javë të tërë për t’u zgjidhur, sipas vështirësisë dhe rëndësisë. Secili nga të pranishmit jepte mendimin e tij, derisa arrihej një mendim unanim nga të gjithë pjestarët e grupit.
Ebu Hanife arriti ta mbajë të gjallë këtë frymë për shumë vite, gjë e cila tregon mbi vlerat e rralla të këtij imami. Ai dinte të bashkëjetojë dhe të mirëkuptohet me të gjithë pjestarët e këtij grupi pune. Të gjithë seancat që mbaheshin nga Ebu Hanife, zhvilloheshin në bazë të dialogut dhe mirësjelljes. E veçantë e këtij grupi pune ishte se pjesëtarët e tij studionin dhe bënin kërkime në të gjitha fushat. Ata ishin të parët që shkrinë akujt mes fesë dhe shkencave shoqërore. Kjo pasi të gjithë verdiktet fetare (fetvatë) të cilat diskutoheshin dhe jepej vendimi përfundimtar, kishin të bënin me problemet e shoqërisë.
Themelues i shkollës më të madhe juridike
Arritja më e madhe e Ebu Hanifes është se ai është themeluesi i shkollës së parë dhe më të madhe juridike. Profeti (a.s.) u la muslimanëve Kuranin dhe traditën e tij të pastër. Me zgjerimin e territoreve islame dhe zhvillimin ekonomik, ushtarak, politik etj… çdo ditë lindnin probleme të reja, të cilat nuk cekeshin në Kuran apo në traditën profetike. Të gjendur para këtyre problemeve dhe çështjeve të reja, muslimanëve u duhej të gjenin zgjidhje të frymëzuara nga këto dy burime. Kështu ata filluan të mendonin mbi mënyra dhe rrugë, me të cilat mund të gjenin zgjidhje për çështjet që i preokuponin. Prej këtu del në pah dhe rëndësia e fjalës “fikh”, e cila do të thotë që problemeve jetësore t’u japësh zgjidhje duke shfrytëzuar përcaktimet e Kuranit dhe traditës profetike. Ishte pikërisht kjo ajo që bënë katër imamët e mëdhenj. Ata përcaktuan rrugë dhe rregulla, me të cilat e lehtësonin diçka të tillë. Vetë fjala “medh-heb” që përdoret për shkollat juridike, do të thotë rrugë dhe metodë e ndjekur deri në zgjidhjen e problemit.
I pari që vendosi rregulla dhe kritere mbi zgjidhjen e problemeve jetësore ishte imam Ebu Hanife. Atij i takon merita për regjistrimin e shkencave të Sheriatit islam. Ai – edhe pse nuk la vepra të vetat – i ndante librat që shkruheshin në kapituj, gjë e cila vazhdon sot e kësaj dite. Ajo që bëri imam Ebu Hanife është se fillimisht konstatoi nevojat e shoqërisë, gjë e cila është thelbësore për bashkëjetesën dhe bashkëekzistencën. Më pas, këtyre nevojave u dha zgjidhje të frymëzuara nga ligjet e Kuranit dhe të traditës profetike.
Hixhazi dhe Iraku
Hixhazi ishte kryeqendra e shtetit islam, që pas vdekjes së Profetit (a.s.) deri në Kalifatin e Ali ibn Ebi Talibit. Me të ardhur ky i fundit në postin e kalifes, kalifati kaloi dhe u vendos në Irak. Nga një rajon i zakonshëm, Iraku u shndërrua në një nga rajonet më të rëndësishëm. Nëse do të flisnim me standardet e sotme, Iraku asokohe u bë pikë referimi për mbarë botën, pasi jeta në Bagdad kishte marrë një zhvillim dhe progres të jashtëzakonshëm. Ebu Hanife jetoi në një fazë ku jeta në Irak i ngjante më së shumti zhvillimeve të shekullit tonë. Çdo ditë shfaqej një ideologji e re, çdo ditë zbuloheshin njohuri të reja. Numri i atyre që konvertoheshin në muslimanë dhe që vinin nga kultura dhe vende të ndryshme ishte shumë i madh. Bagdadi në vitin 80 hixhri kishte mbi dy milionë frymë. Të gjithë këto ndryshime ishin të përqendruara në Bagdad dhe tregonin një ritëm të madh të zhvillimeve në të gjitha aspektet.
Ndërkohë që në Irak kishte ndryshime galopante, në Hixhaz gjithçka dukej e qetë. Meka dhe Medina nuk ishin prekur aspak nga zhvillimet e fundit. Muslimanët shkonin atje, kryenin ritet e Haxhit apo të Umres dhe ktheheshin përsëri. Kjo pasi qendra e Kalifatit tashmë ishte në Irak.
Në Irak ishte përhapur dhe fusha e përkthimeve, ku njerëz të shquar sillnin në arabisht vepra voluminoze të korifejve të dijes botërore. Muslimanët në Irak ndodheshin përballë një mësymje dhe agresioni kulturor të paparë gjer atëherë.
Kultura dhe opinioni dominues në atë kohë ishte që gjithçka duhej të bazohej në Kuran dhe traditën profetike. Nga këto dy burime nuk duhej devijuar aspak. Sigurisht, edhe Ebu hanife i këtij mendimi ishte. Por e rëndësishme është të kuptohet se situata në Irak dhe ajo në Hixhaz dallonin shumë nga njëra-tjetra.
Dijetarët e Hixhazit këmbëngulnin në atë që ligjet dhe zgjidhjet e problemeve të nxirreshin vetëm nga ajetet e Kuranit dhe thëniet profetike, ashtu siç ishin. Edhe Ebu Hanife i këtij mendimi ishte, por kësaj ai i shtonte diçka tjetër që kishte të bënte me aktualitetin e Irakut. Ai mendonte se Kurani dhe tradita profetike përmbajnë tekste të kufizuara, ndërkohë që zhvillimet e jetës në Irak ishin të pakufizuara dhe në kohë rekord. Ai arriti në përfundimin se nga tekstet e kufizuara, duheshin nxjerrë zgjidhje për ndodhitë e pakufizuara. Hapi i parë ishte përdorimi i ixhtihadit, dhënia e verdikteve sipas gjykimit dhe logjikës (re’j), ose analogjisë (kijas). Ebu Hanife këmbëngulte në atë që, për t’i dhënë zgjidhje një problemi, fillimisht zgjidhja duhej kërkuar në Kuran. Nëse nuk gjendej, kërkohej në traditën profetike. Nëse edhe aty nuk gjendej, kërkohej në hulumtimet dhe zgjidhjet që kishin dhënë katër kalifët e drejtë, Ebu Bekri, Omeri, Othmani dhe Aliu. Nëse edhe aty nuk gjendej, atëherë vihet në punë mendja dhe logjika duke e lidhur problemin e ri me diçka të ngjashme që kishte ndodhur më herët. Një shembull për këtë mund të marrim drogat që përdoren sot, të cilat nuk përmenden as në Kuran dhe as në traditën profetike. Por, duke u nisur se droga ka të njëjtin ndikim si pijet alkoolike, pasi të dyja shkaktojnë humbje të vetëdijes, edhe ato konsiderohen haram.
Një metodë të tillë përdori Ebu Hanife për t’u dhënë zgjidhje problemeve të kohës. Duke qenë se në mungesë të teksteve të Kuranit, traditës profetike dhe përvojës së sahabeve, kjo shkollë përdorte gjykimin dhe arsyen, ajo u quajt “Shkolla e arsyes (re’j)”.
Ebu Hanife u paraprin problemeve
Duke pasur parasysh karakterin e fortë, largpamësinë dhe gjenialitetin e tij, Ebu Hanife nuk u mjaftua që të gjejë zgjidhje problemeve që lindnin çdo ditë. Ai deshi t’u paraprijë këtyre problemeve, me zgjidhje të gatshme. Ishte ai i pari që filloi të përdorë fik’un supozues (takdiri). Ai supozonte çështje dhe probleme të paqena dhe të pamundura. Sikur të ndodhnin, cili do të ishte gjykimi fetar për to?
Çështje të tilla të supozuara, arrijnë në njëzet mijë në librat e fikhut hanefi. Çështje të tilla ishin nga të gjitha fushat, sociale, ekonomike apo politike…
Ishin pikërisht këto cilësi ato që e bënë Ebu Hanifen të njihet me emrin “Imam Azam” (imami më i madh). Ebu Hanife ishte i pari që hodhi themelet e fikhut që ne njohim sot. Duke parë zgjerimin e territoreve të reja dhe numrin e madh të atyre që konvertoheshin në Islam, ai filloi të mendojë mbi mundësinë e përkthimit të Kuranit. Ai është i pari që filloi të flasë mbi domosdoshmërinë e përkthimit (komentimit) të Kuranit në gjuhë të tjera.
I gjendur para një sërë ndërmarrjesh dhe pune gjigante, Ebu Hanife ndërmorri një hap tjetër shumë të rëndësishëm. Një aktivitet dhe punë kaq kolosale nuk mund të bëhej vetëm, nga mendja e një njeriu. Diçka e tillë kërkonte shumë mendje dhe njerëz të zgjuar. Kështu, ai vendosi:
Jo fetva individuale
Ai vendosi që çdo verdikt të mos jetë individual, por të jetë kolektiv. Duke qenë i ndërgjegjshëm që i vetëm nuk mundet të ofrojë zgjidhje për hallet dhe problemet e umetit musliman, duke qenë i ndërgjegjshëm se analogjia, ixhtihadi dhe metoda të tjera për t’u paraprirë ndodhive në të ardhmen, nuk mund të bëheshin me përpjekje individuale, ai ndërmori këtë hap tejet të rëndësishëm.
Fikhu islam, shembull dhe model për shkencat e tjera
Ajo që vërehet qartë në medotën e ndjekur nga Ebu Hanife, është se ajo u paraprin të gjitha metodave që ndiqeshin në fushat e tjera shkencore.
Gjatë dinastisë Abasite filluan të zhvilloheshin me hapa të shpejtë dhe shkencat e tjera. Havarizmi hodhi themelet dhe bazat e Algjebrës, filluan të zhvilloheshin shkenca si kimia, filozofia, logjika, gjeografia etj…
E veçanta e gjithë kësaj është se Ebu Hanife me metodën që ndiqte për zhvillimin e fikhut, bëri që studiuesit e tjerë ta imitonin në procesin e tyre për zhvillimin e këtyre shkencave. Kështu, fikhu islam u kishte paraprirë të gjitha shkencave të tjera.
Ebu Hanife, model i bashkëjetesës
Ebu Hanife konsiderohet si model i bashkëjetesës dhe mirëkuptimit.
Është normale që të gjenden njerëz me të cilët nuk ndan të njëjtat ide dhe mendime, por që je i detyruar që të jetosh dhe bashkëpunosh. Ebu Hanife na ofron elementet më efektivë për të bashkëpunuar dhe bashkëjetuar me kundërshtarët e ideve dhe mendimeve tona. Mënyra se si reagonte dhe i trajtonte divergjencat me të tjerët Ebu Hanife, na kujton moton kuranore: “Në të vërtetë, besimtarët janë vëllezër, andaj pajtojini vëllezërit tuaj midis tyre” apo hadithin e Profetit (a.s.): “Muslimani është vëlla i muslimanit”.
Ebu Hanife ishte njeriu simbol dhe model i mirëkuptimit, i tolerancës dhe i paqes. Ai ishte i ndërgjegjshëm për misionin e njeriut mbi tokë. Ebu Hanife jetoi në një kohë dhe vend që ziente nga ndryshimet dhe zhvillimet e përditshme. Këto zhvillime dhe ndryshime ishin në çdo fushë. Ndërkohë ajetet e Kuranit dhe hadithet e Profetit (a.s.) ishin të kufizuara. Duke qenë i ndërgjegjshëm që Kurani është i përshtatshëm për çdo kohë dhe vend, Ebu Hanife filloi të mendojë për t’u dhënë zgjidhje fetare problemeve të shumta të jetës duke përdorur ixhtihadin, përpjekjet individuale. Ishte hera e parë që dëgjohej fjala “ixhtihad”. Duke përdorur ixhtihadin për herë të parë, Ebu Hanife arriti të ekuilibrojë mes problemeve të jetës dhe zgjidhjeve që ofron feja. Kështu ai hodhi themelet e shkollës së tij juridike ku vendimi përfundimtar nuk ishte i një personi të vetëm, por i një grupi pune të përbërë nga ekspertë të fushave të ndryshme.
Të gjithë metodat kërkimore dhe hulumtuese të Ebu Hanifes vazhdojnë të aplikohen deri në ditët tona. Por në ditët e para që Ebu Hanife ua prezantoi të tjerëve metodat e tij, ata hezituan dhe i kundërshtuan.
Këtë metodë studimi dhe hulumtimi, Ebu Hanife nuk e kishte sjellë nga mendja e tij, por e kishte përftuar nga tradita e shokëve të Profetit (a.s.). Idetë e tij ai i kishte bazuar në një hadith të Profetit (a.s.), i cili kur dërgoi Muadh ibn Xhebelin për në Jemen, e pyeti: “Ku do të mbështetesh për të gjykuar në çështjet juridike që do të paraqiten?”
Muadhi tha: “Do të mbështetem në librin e Allahut.”
Profeti (a.s.) vazhdoi: “Po nëse nuk e gjen në librin e Allahut?”
Muadhi tha: “Do e kërkoj në traditën e të dërguarit të Zotit.”
Profeti (a.s.) e pyeti: “Po nëse nuk e gjen edhe aty?”
Muadhi tha: “Do gjykoj sipas logjikës time (ixhtihad).”
Me atë rast Profeti (a.s.) tha: “E falenderoj Zotin që e udhëzoi të dërguarin e të dërguarit të Zotit, të gjykojë sipas vullnetit dhe pëlqimit të të dërguarit të Zotit.”
Ebu Hanife ishte i ndërgjegjshëm që Islami urdhëron për bashkëjetesë dhe marrëdhënie të mira me njerëzit. Marrëdhëniet e mira me njerëzit ai i shihte si detyrë fetare, pasi cdo obligim fetar ka si qëllim primar ruajtjen e unitetit dhe harmonisë mes muslimanëve.
Profeti (a.s.) rreth rëndësisë së harmonisë dhe pajtimit të njerëzve ka thënë: “A t’ju rrëfej diçka që është më e vlefshme se falja e namazit, agjërimi dhe përkujtimi i Allahut?”
Shokët i thanë: “Ç’është ajo, o i dërguari i Zotit?”
Profeti (a.s.) tha: “Të pajtosh njerëzit që janë në mëri.”
Hadithin e mësipërm Profeti (a.s.) e plotëson me fjalët: “Prishja e marrëdhënieve të ndërsjella është brisk. Nuk them që është brisk që rruan flokët, por është brisk që rruan fenë.”
Duke qenë se ndodhej në qendër të akuzave dhe njerëzve që e keqkuptonin, Ebu Hanife arriti të bashkëjetojë dhe të mirëkuptohet me të gjithë. Ai përdori disa mënyra të ndryshme, duke iu përshtatur çdo lloj kategorie njerëzish. Për ta qartësuar më tepër këtë ide po japim disa shembuj:
Siç e theksuam dhe më lart, për Ebu Hanifen u përhapën fjalë sipas të cilave, ai ka shpërfillur traditën profetike, pasi bazohet në logjikën dhe idetë e tij. Fjalë të tilla u përhapën pothuaj në të gjithë territoret islame. Në Hixhaz thuhej se Ebu Hanife po minonte dhe shkatërronte bazat e fesë, se ai e kishte braktisur traditën profetike dhe bazohej vetëm në logjikën dhe idetë e veta. Sipas tyre, ai kishte shpikur dhe ixhtihadin dhe kijasin, duke e lënë pas dore traditën e Profetit (a.s.).
Gjatë këtyre zhvillimeve, Ebu Hanife vajti për
. Atje u takua me imam Muhamed el-Bakir, një nga pinjollët e familjes së Profetit (a.s.). Me ta parë, imam Muhamedi i tha: “Ti je ai që ka ndryshuar fenë e gjyshit tim?! Ti je ai që jep fetva sipas kijasit, duke shpërfillur thëniet e gjyshit tim (Profetit a.s.)?”
Ebu Hanife ia ktheu: “Nuk është ashtu!”
Imam Muhamed el-Bakir ia priti: “Në fakt, ashtu është!”
Imam Ebu Hanife i tha: “O imam i nderuar! A është e mundur të ulesh ku dëshiron dhe unë të ulem siç dëshiroj dhe të bisedojmë?”
Imam Muhamed el-Bakir u ul mbi një stol, kurse Ebu Hanife u ul përtokë përballë tij. Pasi u ulën, Ebu Hanife i tha: “Ti u ule ku deshe dhe unë u ula aty ku doja në mënyrë që të jem përballë dhe më poshtë teje! Këtë e bëra pasi respekti që kam për ty, i përngjan respektit që sahabët i bënin gjyshit tënd (Profetit a.s.)!”
Më pas Ebu Hanife shtoi: “O imam i nderuar! Ti po thua që unë e kam ndryshuar fenë e gjyshit tënd (Profetit a.s.) duke konsideruar kijasin dhe ixhtihadin më të rëndësishëm se tradita profetike?!”
Imam Muhamed el-Bakir tha: “Po, e ke bërë!”
Imam Ebu Hanife u përgjigj: “O imam! Unë do të bëj tre pyetje që të të sqaroj më mirë:
Pyetja e parë: “Kush konsiderohet më i dobët, burri apo gruaja?”
Muhamed el-Bakir i tha: “Gruaja fizikisht është më e dobët.”
Ebu Hanife e pyeti: “Në fenë e gjyshit tënd, kush merr trashëgimi më pak, gruaja apo burri?”
Muhamed el-Bakir tha: “Gruaja, pasi ajo merr sa gjysma e burrit.”
Ebu Hanife atëherë tha: “Nëse do të flisja sipas logjikës time, duke shpërfillur thëniet e gjyshit tënd, do të thosha se pjesa që meriton gruaja nga trashëgimia, duhet të jetë dy herë më e madhe se e burrit, pasi ajo është më e dobët. Por unë nuk e kam thënë diçka të tillë, pasi hadithet e të dërguarit të Zotit kanë epërsi ndaj mendimeve dhe logjikës time.
Pyetja e dytë: “Kush është më i rëndësishëm dhe më me vlerë namazi apo agjërimi?”
Muhamed el-Bakir ia ktheu: “Namazi”.
Ebu Hanife i tha: “Imam i nderuar! Gjatë Ramazanit, një grua mund të humbasë edhe agjërimin edhe namazin (për shkak të menstruacioneve ose lindjes). Sipas thënieve të gjyshit tënd, ajo duhet të shlyejë namazin e humbur apo ditët e agjërimit të humbura?”
Muhamed el-Bakir iu përgjigj: “Agjërimin e humbur.”
Ebu Hanife atëherë i tha: “Nëse do të veproja sipas logjikës time duke shpërfillur thëniet e Profetit (a.s.), do të thosha që gruaja duhet të kryejë namazin, pasi namazi është më i rëndësishëm në Islam. Por unë nuk e kam thënë diçka të tillë, por kam thënë ashtu siç thotë dhe gjyshi yt.”
Pyetja e tretë: “Imam i nderuar! Kush është më e papastër urina apo sperma e njeriut?”
Muhamed el-Bakir: “Sipas gjyshit tim urina është më e pistë.”
Ebu Hanife i tha: “O imam! Nëse do t’i përmbahesha logjikës time, do të thosha që sa herë të urinonim duhej të merrnim gusul, kurse për ejakulimin e spermës do të mjaftonte abdesi, pasi urina është më e pistë dhe më e ndotur se sperma. Por unë them atë që ka thënë gjyshi yt, lahemi pas çdo ejakulimi të spermës dhe marrim abdes pas urinimit.
Imam i nderuar! Gjithçka që kam bërë, e kam bërë pasi në Irak ndodhin zhvillime dhe ndryshime të përditshme të cilat kërkojnë zgjidhje. Me metodat e reja, unë bëra që njerëzit të vazhdojnë t’i gjejnë zgjidhjet e tyre në fenë e gjyshit tënd.”
Në atë çast, Muhamed el-Bakir u çua dhe i puthi kokën Ebu Hanifes.
Një tjetër shembull:
Një ditë Ebu Hanife po diskutonte me ateistët e asaj kohe mbi ekzistencën e Zotit. Duke parë se ata nuk po bindeshin, Ebu Hanife u tha: “Unë sot ndihem i lodhur dhe kërkoj që këtë diskutim ta shtyjmë për nesër.” Ateistët ranë dakort.
Të nesërmen, ata kishin ardhur në kohën e caktuar, kurse Ebu Hanife akoma nuk dukej gjëkundi. Ai u vonua aq shumë saqë ateistët menduan se kish frikë nga ballafaqimi. Në fund, kur erdhi Ebu Hanife u kërkoi të falur dhe u justifikua për vonesën.
Këtë vonesë Ebu Hanife e pati planifikuar për t’i shërbyer diskutimit. Ai kërkonte me çdo kusht që t’i bindë mbi ekzistencën e Zotit dhe këtë deshi ta bëjë sa më thjeshtë.
Ebu Hanife iu drejtua: “Mua më vjen keq për vonesën, por siç e dini unë banoj në anën tjetër të Eufratit dhe për të ardhur këtu më duhet të kaloj lumin me lundër. Por në atë orë që po vija nuk kishte lundër, kështu që u vonova.”
Ateistët e pyetën: “Mirë, po si e kalove lumin?”
Ebu Hanife u përgjigj: “Teksa isha duke pritur i mërzitur, me ujin e lumit erdhi një copë dërrasë e gjerë dhe e gjatë dhe u ndal para meje. Pas pak erdhën dhe katër të tjera dhe u ngjitën me të parën, duke formuar një lundër të përshtatshme për të kaluar lumin. Kur e pashë këtë, i hipa sipër dhe valët më shtynë derisa kalova lumin pa problem.”
Ateistët i thanë: “Çfarë?! Kjo s’ka pikë logjike! Ç’janë këto fjalë boshe?!”
Ebu Hanife tha: “Për Zotin, me këto që po thoni po e pranoni vetë ekzistencën e një Zoti Krijues. Nëse ju nuk pranoni që një lundër u formua rastësisht, atëherë si e pranoni që e gjithë gjithësia që na rrethon qenka krijuar rastësisht?!”
Ateistët heshtën dhe nuk folën.
Dijetarët kanë thënë: “Çdo musliman që drejtohet nga Qabja gjatë namazit, e ka obligim të lutet për imam Ebu Hanifen, pasi ai e përcolli fikhun islam deri në ditët tona.”
Ai ishte universitet dhe akademi më vete, ishte enciklopedi e gjallë.
(KMSH
Thu 23 Mar 2023 - 2:31 nga 
