Atë verë mbretëronte një thatësirë e paharruar. Kaloi gati edhe gjysma e muajit të dytë e që ende nuk kishte rënë asnje pikë shiu. Nga thatësira toka kishte filluar të pëlcasë, deri sa bagëtitë të shqetësuara pëllitnin me zë të shterur dhe të pikëllueshem. Edhe pemët, kullotat dhe grunajat gati sa nuk digjeshin. U lajmëruan qentë e tërbuar që hanin fëmijët dhe kafshët. Gjarpërinj helmues lara-lara ishin përhapuar atë vit si asnjëherë më parë.

Buzë lumenjeve dhe nëpër moçalishte shtriheshin peshq të ngordhur me gojën e hapur përgjysmë. Pasonin duatë e shiut. Fëmijët e mejtepit urtë dhe të strukur përcillnin duatë dhe bërtitnin “Amin !..., Amin!...”. Por shi nuk binte.

Atë ditë ishim musafir te daja. Që nga atëherë kanë kaluar nuk e di as vetë se sa vjet; gjithë çfarë me kujtohet është ajo që njeriu mundë të kujtoj ndonjë ngjarje nga jeta e vetë fëmijërore.

Dreka kishte kaluar moti, e nxehtësia e madhe kishte mbërthyer njërzit e tokën. Mezi se merrej frymë. Manat e pjekur fortë si të vlonin binin në avlinë e dajës vetvetiu dhe ngjitëshin për tokë. Nga nxehtësia e madhe kishin një aromë disi të nxehtë pa shije, saqë edhe pulat nuk I hanin. Nga muret e shtëpisë, qoshet dhe nga poshtë dilte një vap e padurushme, nga e cila mezi se lëviznim. Mizat ngjiteshin tek njerëzit e djersitur dhe të pafuqishëm dhe gati sa nuk ua pinin edhe gjakun. Disi pas ikindisë nga andej, prapa majës së zezë, shihet errësira e një reje të mbushur, dhe filloi të përhapet shpejt e ta mbulojë qiellin. Menjëherë pastaj nga largësia dëgjohet edhe një bubullimë e shterur. Pulat së shpejti u futën në kotecë dhe nën qati, ndërsa gjithkund përreth mbretëronte heshtje e madhe. Nuk lëvizte asnjë fletë.

-Athua se po, inshAll-llah ! – pëshpëriste gruaja e dajës me shpresë e zë të frikësuar.

- Vetëm të mos ketë breshër, e ta shkatërroj edhe atë pak që ka mbetur – shton me ankth njëra nga gratë e tubuara, e mërzitur, duke shikuar në re e cila bëhej edhe më e madhe, më e errët e që dukej më afër.

Heshtja nuk zgjat shumë.

Së pari dëgjohet fëshfërima e fletëve që kanë rënë në tokë, të cilat lehtë lëkundeshin e mënjëherë pastaj bijnë pikat e para të shiut, të rralla e të mëdha, që goditnin përmbi kulm dhe në kanatet e dritareve. Toka në fillim flladitet e pastaj fillon etshëm të pijë çdo pikë të shiut.

Gjithkund përreth, deri sa arrinte të kapte syri, përhapët fryma e gjallërisë dhe lehtësisë që ua sjell shiu I dendur dhe I shumtë, e cila dëpërton nëpër fusha dhe I ujit. Kallinjtë e tharë të misrit dukeshin nga disa kilometra larg duke u valavitur dhe të bëhej sikur ata po bisedonin duke pëshpëritur ndërmjet veti. Në atë çast godet edhe bubullima e parë. Fort dhe shkurt, por dhunshëm. E gjithë shtëpia u dridh, sikur të ishte lëvizur nga vetë toka.

All-llahumme!... – pëshpëriti nëna ime e pastaj bërtiti : - Fëmijë, mbyllni dritaret dhe mbuloni Flokët !

Ne shpejt dhe mirë I mbyllëm dritaret dhe I mbuluam kokat të kapura me dorë, duke ditur që shejtani është I mallkuar nga vetëtima dhe deshiron të fshihet në flokë.

Atëherë bubullimat shkojnë njëra pas tjetrës, duke bërë ushtimë në themelet e shtëpisë dhe në vetë brendësinë e saj. Ne fëmijët, ishim strukur në kende. Buzët na ishin mavijosur si me ngjyrë dhe pa zë dridheshim dhe prisnim. Na dukej sikur vetëtima tash do të godet shtëpinë. Vetëm sa nuk e ka goditur. Dhe sapo shkrepëtinte vetëtima, ne mrroleshim e I mbyllnin veshët me gishta dhe prisnin. E bubullima bëhej më e fortë, më e furishme e më e afërt. Dukej sikur nuk do të ndalej.

Bubullimat sikur e paralajmërojn dhe tejkalojnë njëra tjetrën.

Ja breshri!-bërtiti daja, e bubullima e tronditi shtëpinë. Ajo fjalë, e mbushur me frikë, sjell edhe shqetësim më të madh. Ardhja e parë e breshrit, I madh sikur lajthi, tingëllon përmbi kulm, dhe e tërë natyra për një moment mjegullohet. Lisat filluan të lëkundeshin sipas fryrjes së erës dhe breshrit, e I ftohti I madh depërton në shtëpi. Ne ishim futur nën këmishat e shkurtra e të holla të verës.

Jashtë ishte zbardhuar. Drunjtë sikur të kishin pëlcitur. Ishte mjerim për t'i shikuar ashtu të pafuqishëm e të pambrojtur si lëkundeshin e përkuleshin në të gjitha anët, mu ashtu si të ishin të gjallë e të kërkonin shpëtim në çfarëdo mënyre.

-O All-llah I dashur, ky është tufan I vërtetë! - bërtet me zë të vajtueshëm njëra nga gratë, e vala e frikës së re kalon në dhomë deri sa neve bubullima e re na befason edhe më shumë.

- Sofrën, silleni ta shtrojmë sofrën! - bërtiste daja, e I tëri erdhi disi I shashtisur e I shëmtuar. Nuk e kisha parë ndonjëherë tjetër të tillë.

Gratë,të mbuluara fortë me shamia vraponin nëpër shtëpi dhe u futën në mutfak (vend ku ruhen enët), e menjëherë pastaj I hapën dyert e shtepisë. Era dhe breshri u futën në korridor, si të kishin pritur vetëm këtë gjë. Daja I zbathur vrapon në avli dhe e shtrin sofrën në anën e kundërt, e kur ia dhanë edhe saxhajakun e hekurt edhe atë e varë në sofër.

Menjëherë, pas pak, dëgjohët zëri I tij I ndërprerë:

-Allahu Ekber,Allahu Ekber!...

Qëndronte në dyert e shtëpisë dhe thirrte ezanin. Zëri I kishte humbur në erën e madhe dhe mezi dëpërtonte deri tek ne.

-Fëmijë, lutuni! Kërkoni nga Zoti që kjo të ndalet dhe thuani “Amin”-na afrohet nëna dhe ulet në mes nesh.

E gjithë dhoma në frikë I lutej Zotit që kjo kohë e keqe të ndalej dhe përsëritnin - “amin”. Mirëpo koha e keqe nuk përmirësohej. Madje keqësohej edhe më shumë. Breshri bëhët edhe më I madh, si kokërr arre, po edhe bubullimat e shoqëronin. Ne fëmijët ia krisëm të qarit, po askush më nuk na vinte veshin. Vetëm nëna ishte ulur mes nesh dhe na mbulonte kokat nën krahët e saj dhe sa herë që shkrepëtinte ndonjë vetëtimë, ajo fillonte nga fillimi të thotë: Subhane ledhi jusebihur-radu bi hamdihi…

Dikur vonë koha e keqe u ndal aq shpejt, sa hingëllojnë kuajt e tërhequr, dhe e tëra menjëherë qetësohet dhe ndalet. Qielli pëlcet dhe tregohet ...I larë dhe I kthjelltë, pas së cilës dielli rrezaton, e pikat e fundit të shiut dhe të breshrit të shkrirë kishin mbetur nëpër fleta si rreze margaritarësh.

E gjithë natyra tash merrte frymë lirisht e gjallërisht. Pulat dolën nga koteci I tyre dhe filluan të çukisnin e të hanë nëpër oborr, po edhe zogjët përnjeherë u lajmëruan. Vetëm shikimi në pemët dhe fushat e arat ishte më shumë se pikëllues. Edhe frytet e fundit të mbetura ishin shkatërruar. Degët e thyera shtriheshin gjithkund përreth, të përziera me baltë dhe breshër.

-Ah, për Zotin, çfarë shkatërrimi!Ah,Ah - përsëriste daja duke shkuar pemë në pemë, lëndë në lëndë, aty e këtu duke e ngritur e duke e hequr ndonjërën degë të shkatërruar, të trashë sa dora.

Nga çdo gjë tjetër, misri ishte më së vështiri për t’u parë. Ishte në tërësi I zhveshur dhe I shkatërruar. Si të mitur, të papjekur, ne fëmijët marshuam nëpër tokën e verdhë me lloç.

Lozët e kungullit ishin llomitur ndërsa gruri I rrallë e I thatë, edhe ashtu I pafuqishëm, ishte shtrirë përtokë I drobitur.

Vetëm dielli ishte I gëzuar. Po edhe ne fëmijët, derisa mblidhnim pemët e këndshme, duke mos u frikësuar më nga vetëtima dhe bubullima.

Nga atëherë kanë kaluar shumë vite, e në mua përsëri ringjallën kujtimet e asaj ngjarjeje.

Nuk di as vetë se çfarë lidhje ka kjo me atë qe dua të tregoj tash, përpos ndoshta bubullimiës së furishme e cila edhe këtë herë njësoj trondiste duke zgjuar në mua kujtimin e kaluar nga fëmijëria e largët.

Atë natë e cila ka qenë diku në mes të vitit të tretë të luftës, shkova një vikend te prindërit, të cilët në atë kohë qendronin në fshat, në vetë shpatijet e Igmanit. Dita në mëngjes ishte e kthjellët, mirëpo rreth pasditës u bë nxehtë, kështu që para mbrëmjes I tërë qielli u terrua.

Sipas të gjitha gjasave dukej se do të bjerë shi, I cili është pritur shumë gjatë. Ishte edhe Ramazan e sipas traditës rrinim dhe bisedonim deri vonë; për luftën dhe nevojat e luftës më së shumti. Nëna ime, të cilës nëpër jetë I kishin kaluar shumë përjetime e vuajtje, ishte ulur. E heshtur dhe e brengosur dëgjonte. Ndonjëherë merrte frymë dhe me gjysëm zëri përmendte emrin e Allahut dhe me duar butësisht lëmonte fytyrën e mërzitur.

Disi para natës shkuam në verandë. Në atë çast filloi edhe shiu. Në fillim lehtë dhe dukej sikur sorrollatej pë ta gjetur vendin e duhur e pastaj u bë më i fortë dhe më i dendur. Unë u shtriva në terasë, sepse më duhej që nesër herët të shkojë në Sarajevë, e nuk doja që t’I trazoj të tjerët. Mirëpo nuk mund të flija. Së pari për shkak të mendimeve të cilat sillëshin dhe pandërprerë lidheshin njëri me tjetrin, e më vonë për shkak të bubullimës së largët e të shterur, e cila gjithnjë vinte më afër dhe bëhej më e fortë. Pak nga pak vetëtima shkrepëtinte dhe ndriçonte gjithçka njëjtë si të ishte ditë, derisa bubullima godet diku mbrapa Igmanit e jehona përcillët dhe furishëm e dridh bjeshkën. Ta merrte mendja se do të shkatërrohët e përmbysët toka. E gjithë shtëpia në atë çast u dridh, e kanatet e dritarëve lëvizën vendit me zhurmë nga një forcë e madhe.

Dikur, në natën e vonshme, kur veç i kisha humbur gjithë shpresat se do të mundë të flija, dhoma e derës u hap lehtë e në prag u paraqit nëna ime.

-A po flen, o biri im?- pëshpëriti e mërzitur.

-Jo, nuk po fle nuk po mundem.

-Eja, djali im këtu në dhomë. çka do të bësh aty në korridor? Ngrehu të ta sjell dyshekun.

Diçka e nxehtë dhe e dashur më rrodhi në zemrën time. Ndjeva, Zoti e di për të satën herë atë brengën e saj të pafund, përplot ankth e njomësi. U ngrita pa fjalë, e hoqa shtratin, kalova në dhomën e saj dhe u shtriva e u mbulova në heshtje.

Bubullima nuk ndalej. Vetëtimat pasonin njëra tjetrën e murmurimat krisnin si të ishin të gjalla, të gjata dhe shkonin e bërtitnin nëpër Igman. Dhe si shkrepëtinte vetëtima, unë ndëgjoja gjysëmpshërëtimën e nënës:

- ...Jusebihur-radu ...

Zgjati aq shum sa që humba të gjitha shpresat se do të mundë të fle përfundimisht. Kur e largova dorën nga sytë dhe shikova në dritën e vetëtimës pashë nënën se si rrinte ulur në karrigen e punuar, pak e kërrusur dhe e kthyer nga unë dhe pa zë lëviste buzët dhe lutej.

-çfarë ke nënë? Pse nuk po fle?- e pyeta.

Ajo e befasuar u kthye dhe me një zë deri atëherë të panjohur më përgjigjet:

- Fli ti, biri im, fli. Unë nuk mundem. Unë kështu rri për çdo natë.

- Për ç’arsye nuk mundësh? A për shkak të bubullimës?

- He, ka për shumëçka, por brengat më së shumti. Ti fli, e unë do të rri kështu...

- Eja nënë, për Zotin, çfarë brenga ke? Nuk e di se për çfarë ke të brengosësh aq shumë?

- E more biri im, nuk e di ti... nuk brengosem unë për veti, për mua është më lehtë.

E imja ka kaluar...

- Atëherë?

- Brengosëm për ju, për fëmijët... Ti ende nuk di se ç’është fëmija yt.. O Allah I dashur, Ti dilju në ndihmë atyre, Ti ruaj nga çdo gjendje e keqe e armiku!...-shton ajo më shumë në vete e unë degjoja se si zëri I buqiste në të qarë.

Në atë çast krisi përsëri vetëtima. E pashë mirë se si dega e kumbullës ishte zgjatur në vetë dritarën, lëvizte dhe sikur deshironte të hynte në dhomë, por ishte ngujuar në kuadratin e dritarës. E pashë edhe nënën time se si e varur sikur marimanga rrinte ulur në karrigë në njerën prej netëve të saj pa gjumë, ngrohtësisht duke përshpëritur lutjen e saj të nënës nga zemra përplot parandjenja, brenga e dhëmbje. Më duket se tek ajo shoh me qindra, mijëra, e miljona nëna të cilat në atë natë nëpër lotë e dhembje lutën për familjet e tyre, të cilët Zoti e di ku vuajnë, vriten, bërtasin e vdesin. Ndjeva se si të qarët më mbërthente, desha të them diçka, t’I afrohem nënës, ta vendos kokën time në prehrin e saj e të qaj, por nuk munda. U turpërova, nuk e di për çka dhe nga kush dhe e vendosa mbulesën përmbi sy. E bubullima diku afër furishëm godet dhe e dridhë gjithë shtëpinë.



Reshad Kadiq



Përktheu nga boshnjakishtja: Shpend Hulaj