Kütüb i Sitte Hadis ansiklopedisi - tam 7.300 hadis

Kütüb i Sitte Hadis
ansiklopedisi - tam 7.300 hadis

Kütüb i Sitte Hadis ansiklopedisi - tam 7.300 hadis Kutub-i-Sitte-Hadis-Ansiklopedisi

Kütüb-i Sitte nedir, Kütüb-i Sitte Hakkında

Meşhur
altı sahih hadis kitabı. Hadis mecmualarının en sahihleri kabul edilen; Buhârî
ve Müslim'in el-Câmiu's-Sahih'leri ile Ebu Davud, Tirmizi, Nesâî ve ibn
Mâce'nin Sünen'leri; hadis tasnifinin altın çağı olan Hicrî üçüncü yüzyılda
telif edilmiş olmak, mümkün mertebe sahih hadisleri ihtiva etmek, konulara göre
tasnif edilmek (alelebvâb)... gibi ortak özelliklerinden dolayı, daha sonraki
asırlarda Kütüb-i
Sitte:
Altı Kitap, ortak adıyla şöhret bulmuştur. Bazı âlimler, az da olsa zayıf ve
mevzu hadisler ihtiva ettiği için İbn Mâce'nin Sünen'i yerine İmam Mâlik'in
Muvatta'ı veya Dârimî'nin Sünen'ini Kütüb-i
Sitte'nin
altıncı kitabı kabul etmişlerdir.

Buhârî ve Müslim'in Câmi'leri, Sahıhayn (İki Sahih) adıyla, müellifleri daha
hayattayken büyük bir üne kavuşmuş, bunları Ebu Davud, Tirmizî ve Nesâi'nin
Sünen'leri takip etmiş ve hadis âlimleri arasında bu kitaplar Usûl-i Hamse (Beş
Temel) diye büyük bir kabul görmüştü. Ebu'l-Fazl Muhammed İbn Tahir el-Makdisî
(H.507)'nin Usûl-i Hamse'ye yazdığı ve sahabeyi alfabetik olarak sıralamak suretiyle
onlardan nakledilen, belirli kitaplardan bulunan hadislerin kaynağını göstermek
için yazıları kitaplar anlamına gelen etrafa İbn Mâce'nin Sünen'ini de eklemesi
ve Şurûti'l-Ümmeti's-Sitte (Altı İmamın Şartları) adlı kitabını telifiyle
muteber hadis kitaplarının grub adı bundan sonra, İbn Mâce'nin de ilave
edilmesiyle Kütüb-i
Sitte
olarak meşhur olmuştur.

Böyle bir isimlendirme, Kütüb-i
Sitte
içinde zayıf, hatta mevzu (bilhassa İbn Mâce'de) hiç bir hadis bulunmadığı,
onlar dışındaki hadis kitaplarında da sahih hadis olmadığı anlamına gelmez.
Nitekim Buhârî ve Müslim başta olmak üzere, Kütüb-i
Sitte
müelliflerinden hiç biri, kendi kitaplarına sahih hadislerin tamamını
aldıkları, kitaplarındakilerin dışında sahih hadis bulunmadığı şeklinde bir
iddiada bulunmamışlardır. Esasen bir hadisin sıhhati, hangi kitapta bulunduğuna
bakarak değil, onu nakleden kişilerin haline bakılarak tesbit edilebilir. Diğer
taraftan bu altı imam, kendilerinden önce derlenmiş olan yazılı ve sözlü hadis
kaynaklarından yararlanarak bu eserleri meydana getirmişlerdir. Bu değerli
eserlerin tasnifine, kendilerinden önceki çalışmalar zemin hazırladığı gibi,
hadis tasnifi onlardan sonra da devam etmiştir.

İlmî çevrelerde büyük bir kabul gören Kütüb-i
Sitte
ile ilgili çok sayıda ve hacimli çalışmalar yapılmıştır. Bunların büyük bir
kısmı bu kitapların şerhi (açıklaması), ravilerinin durumları, cem
(mükerrerleri çıkararak birlikte rivayet ettikleri hadisleri bir araya toplama)
ile ilgilidir. Kütüb-i
Sitte
hadislerini bir araya toplayıcı çalışmalardan biri, Beğavî'nin (H.516)
Mesâbîhu's-Sünne'sidir. Hadisleri, senedlerini hazfederek kitabına alan Beğavî
eserini Sünen tarzında tasnif etmiş, Kütüb-i
Sitte
ve Dârimî'nin Sünen'inde bulunan hadisleri 4434 hadiste toplamıştır. Bu konuda
yapılan önemli bir çalışma da İbnu'l-Esîr'in (H.606) Câmiu'l-Usûl li
Ehâdisi'r-Rasûl isimli eseridir. İbnu'l-Esîr, İbn Mâce hariç Kütüb-i
Sitte
ile Muvatta'da bulunan hadisleri,-mükerrerlerini çıkararak- alfabetik tarzda
tertib ettiği kitaplar ve onların alt başlıkları olan bablar halinde tasnif
etmiştir. 9523 hadis bulunan bu eser Kütüb-i
Sitte
adıyla Türkçeye tercüme edilmiştir. Kütüb-i
Sitte'yi
oluşturan kitaplar ve özellikleri:

1. Buhârî ve el-Câmiu's-Sahîh'i: Ebu Abdullah Muhammed b. İsmail el-Buhârî (H.
194-256/M.810-870) 40 yıl süren ilmî seyahatler esnasında toplamış olduğu engin
hadis malzemesini 16 yılda tasnif ederek, "el-Câmiu's
Sahîhu'l-Müsnedü'l-Muhtasar min Umûri Rasûlillahi (s.a.s) ve Sünenihi ve
Eyyâmih" adlı eserini yazmıştır. Hocası İshak b. Rahuye'nin,
"Rasûlüllah'ın sahih hadislerini muhtasar bir kitapta toplasanız"
tavsiyesiyle hareket eden Buhârî, 600.000 hadis arasında seçtiği 7275 hadisi,
97 kitap ve 3400 den fazla bab'a (alt bölüm) yerleştirmiş, konuları geldikçe
aynı hadisi bir kaç yerde daha tekrar etmiştir. Bu nedenle, mükerrerler
dışındaki toplam hadis sayısı 3-4 bin civarına inmektedir. Buhârî, tercüme
denilen bab başlıklarında konuyla ilgili âyet ve hadislerden iktibaslar yapar, âlimlerin
ve bazan kendisinin görüşlerine yer verir, direkt veya endirekt yollarla
tercihlerini ihsas ettirir. Tercemelerde verdiği hadis ve haberlerin çoğu
muallak (senedsiz veya eksik senedli)tır. Daha önceki hadis mecmualarında pek
görülmeyen bu usul Buhâri'ye hastır. Bu nedenle, "Buhârî'nin fıkhı
tercemelerindedir" sözü yaygınlaşmıştır. (Yekünü 1341 olan bu tür) muallak
hadisler, Buhârî'nin kitabına verdiği isimden de anlaşılacağı gibi, sahih
hadislerin dışındadır. Tercümelerde Buhârî'nin verdiği bilgiler, hadislerin
ihtiva ettiği fıkhı malumatı kavramada çok faydalıdır. Bütün âlimlerin
ittifakıyla hadis mecmualarının ensahihi kabul edilen el-Câmiu's-Sahîh,
türkçeye de tercüme edilmiş, mükerrerlerinin çıkarıldığı Tecrid'i de tercüme ve
şerhiyle, Diyanet İşleri Başkanlığınca basılmıştır.

2. Müslim'in el-Câmiu's-Sahîh'i: Ebu'l-Hüseyn Müslim b. Haccâc (H.202-261),
300.000 hadis arasından seçerek tasnif ettiği kitabına,
"el-Camiu'l-Müsnedü's-Sahîh" ismini vermiş, mukaddimede tasnif
metodunu açıklamıştır. Buhârî'nin yaptığı gibi bab başlıklarında bilgi
vermemiş, hatta, bab başlığı dahi tanzim etmemiş, sadece "bab"
demekle yetinmiştir. Bugün eldeki Müslim nüshalarında bulunan bab başlıkları,
eseri şerheden İmam Nevevî'ye aittir. Müslim kitabına, mevkuf ve maktu hadisleri
almamış, muallaklara ise çok az yer vermiş, hadisleri konularına göre bölmemiş,
hadisi en çok ilgili olduğu yerde nakletmiş, metin ve sened olarak benzerlerini
bir arada ve kısaltarak tekrar etmiştir. Bu yönüyle Müslim Buhârî'den daha
derli topludur. Bu ve benzeri özelliklerinden dolayı bazı âlimler (mesela
Mağribliler) Müslim'i Buhâri'ye tercih etmişlerdir. Müslim'in Câmi'i, 54 kitap,
1322 bab, mükerrerler dışında 3033 hadis ihtiva etmektedir. Kadı İyaz ve İmam
Nevevî başta olmak üzere pek çok âlim Müslim'i şerhetmiştir. Müslim, sade,
metin ve şerhli olarak türkçeye tercüme edilmiştir.

3. Tirmizi'nin Câmi'i: Ebu İsa Muhammed b. İsa et-Tirmizi'nin (H: 209-279)
Cami'i, es sünen ismiyle de maruftur. Devrin âlimlerinin tetkikine sunuları ve
takdir edilen Sünen-i Tirmizi, 46 kitap, 2496 bab ve 4000 hadis ihtiva
etmektedir. Hadisçilik açısından Müslim'e, fıkhu'l-hadis (hadislerde bulunan
çeşitli hükümler) yönünden de Buhârî'ye ait özellikleri, onlara yakın ölçüde
kitabında toplayan Tirmizi, bab başlığı altında hadisleri sıraladıktan sonra şu
işlemleri yapar; hadisin sıhhat durumunu (sahih, hasen, zayıf, hasen-sahih,
garib...), ravilerin durumunu, varsa seneddeki illetleri, hadisin diğer
tariklerini, sahabilerin o konudaki başka rivayetlerini, bu hadislerle ulemânın
nasıl amel ettiğini, ittifak ve ihtilaflarını... açıklar. Hadislerden istifade
için çok faydalı olan bu açıklamalar onları, amel edilebilir hale getirir.
Tirmizi üzerine de pek çok şerh yazılmış ve eser türkçeye tercüme edilmiştir.

4. Ebu Davud'un Sünen'i: Ebu Davud Süleyman b. Eş'as es-Sicistânî'nin (H:
202-275) kitabı, ahkâmla ilgili hadislerin tasnif edildiği Sünen türünün en
güzel örneğidir. Kitabına, 400.000 hadis arasından seçtiği 4000 hadisi
aldığını, bunların da dört hadiste özetlenebileceğini belirten Ebu Davud;
sahih, hasen, leyyin ve amel edilebilir derecedeki zayıf hadisleri Sünen'ine
aldığını söyler. Kitabında zayıf hadislerin mevcudiyetini kabul eden Ebu Davud,
muhaddislerin ittifakla terkettikleri herhangi bir hadisi Sünen'ine almamıştır.
40 kitaptan oluşan Sünen'e pek çok şerh yazılmış, eser türkçeye de tercüme
edilmiştir.

5. Nesâî'nin Sünen'i: Ebu Abdurrahman Ahmed b. Şuayb en-Nesâî (H: 215-303),
sahih ve zayıf hadislerden derlediği es-Sünenü'l-Kübrâ'sını istek üzerine,
sadece sahih hadisleri almak üzere ihtisar etti ve bu yeni eserine el-Müctebâ
adını verdi. Kütüb-i
Sitte
içinde Nesâî denince, işte bu Müctebâ kasdedilir. Sünenler içinde en az zayıf
hadis ve cerhedilmiş ravisi olan mücteba, Sahihayn'dan sonra üçüncü kitap
olarak kabul edilir. Nesâî, hadisler arasındaki çok küçük rivayet farklarını
dahi göstermiş ve rical tenkidinde büyük bir hassasiyet göstermiştir. 51 kitap
ve yaklabıh 2400 babtan oluşan Müctebâ, türkçeye çevrilmiştir.

6. İbn Mâce'nin Sunen Ebu Abdullah Muhammed b. Yezıd el-Kazvînî'nin (H:
209-273) Sünen'i, 37 kitap, 1515 bab ve 4341 hadis ihtiva eder. Bu hadislerin
büyük bir çoğunluğu, diğer beş kitapta (usûli hamse) mevcuttur veya sahih ve
hasen durumundadır. ibn Mâce'deki hadislerin 613 ünün isnadı zayıf, 99 unun
isnadı ise, yok hükmünde veya münker ya da yalanlanmıştır. Bilhassa, şahıs,
kabile ve şehirlerin faziletleriyle ilgili hadislerin çoğunun uydurma olduğu
söylenmiştir. Ancak, VI. asırdan sonra Kütüb-i
Sitte'nin
altıncı kitabı olarak kabul edilen İbn Mâce, tertibi, tekrardan uzak ve kısa
olusu ile oldukça değerlidir. Muhammed Fuad Abdülbâkı tahkikiyle yapılan baskı,
pek çok ilmî kolaylıklar sağlamış, eserdeki zayıf yönlere işaret edilmiştir. Bu
baskı esas alınarak Sünen, şerhi de yapılmak suretiyle türkçeye çevrilmiştir.

İMÂN
VE İSLÂM'IN FAZİLETİ

1 - Ubade İbnu's-Sâmit el-Ensarî (radıyallahu anh) hazretleri
demiştir ki: "Hz. Peygamber aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular:
"Kim Allah'tan başka ilâh olmadığına Allah'ın bir ve şeriksiz olduğuna ve
Muhammed'in onun kulu ve Resûlu (elçisi) olduğuna, keza Hz. İsâ'nın da Allah'ın
kulu ve elçisi olup, Hz. Meryem'e attığı bir kelimesi ve kendinden bir ruh
olduğuna, keza cennet ve cehennemin hak olduğuna şehâdet ederse, her ne amel
üzere olursa olsun Allah onu cennetine koyacaktır."

Buhârî, Enbiya 47; Müslim, İmân 46, (28); Tirmizî, İmân 17,
(2640).

Müslim'in bir başka rivayetinde şöyle buyrulmuştur: "Kim
Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın elçisi olduğuna şehâdet
ederse Allah ona ateşi haram kılacaktır."

2 - Ebu Sa'îd İbnu Mâlik İbni Sinân el-Hudrî (radıyallahu anh)
hazretleri demiştir ki: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
buyurdular: "Kalbinde zerre miktarı iman bulunan kimse ateşten
çıkacaktır."

Ebu Sa'îd der ki: "Kim (bu ihbarın ifade ettiği hakikatten)
şüpheye düşerse şu ayeti okusun: "Allah şüphesiz zerre kadar haksızlık
yapmaz..." (Nisa, 40).

Tirmizî Sıfatu Cehennem 10, (2601).

Tirmizî hadis için "sahihtir" demiştir.

3 - Yine Ebu Sa'îd (radıyallahu anh) hazretleri der ki:
"Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular: "Kim: 'Rab
olarak Allah'ı, din olarak İslâm'ı, Resûl olarak Hz. Muhammed'i seçtim (ve
onlardan memnun kaldım)' derse cennet ona vâcip olur".

Ebu Dâvud, Salât 361, (1529).

4 - Yine Ebu Sa'îd (radıyallahu anh) hazretleri der ki:
"Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular: "Bir kul
İslâm'a girer ve bunda samimi olursa, daha önce yaptığı bütün hayırları Allah,
lehine yazar, işlemiş olduğu bütün şerleri de affeder. Müslüman olduktan sonra yaptıkları
da şu şekilde muâmele görür: Yaptığı her hayır için en az on misli olmak üzere
yediyüz misline kadar sevap yazılır. İşlediği her bir şer için de, -Allah
affetmediği takdirde- bir günah yazılır."

Buharî hadisi tâlik olarak kaydeder (İman 31), Nesâî, İman 10,
(8, 105).

5 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) hazretleri anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Sizden biri içiyle
dışıyla Müslüman olursa, yaptığı herbir hayır en az on mislinden, yedi yüz
misline kadar sevabıyla yazılır. İşlediği her bir günah da sâdece misliyle
yazılır. Bu hâl, Allah'a kavuşuncaya kadar böyle devam eder."

Buharî, İman 31; Müslim, İman 205, (129).

6 - Muâz İbnu Cebel el-Ensârî (radıyallahu anh) hazretleri
anlatıyor. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Kimin
(hayatta söylediği) en son sözü Lâ ilâhe illallah olursa cennete gider"

Ebu Dâvud, Cenâiz 20, (3116).

7 - Ebu Zerr (Cündeb İbnu Cünâde el-Gıfârî) (radıyallahu anh)
hazretleri anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Bana Cebrâil aleyhisselam gelerek "Ümmetinden kim Allah'a herhangi
bir şeyi ortak kılmadan (şirk koşmadan) ölürse cennete girer" müjdesini
verdi" dedi. Ben (hayretle) "zina ve hırsızlık yapsa da mı?"
diye sordum. "Hırsızlık da etse, zina da yapsa" cevabını verdi. Ben
tekrar: "Yani hırsızlık ve zina yapsa da ha!" dedim. "Evet,
dedi, hırsızlık da etse, zina da yapsa!"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) dördüncü keresinde ilâve
etti: "Ebu Zerr patlasa da cennete girecektir".

Buhârî, Tevhid 33; Müslim, İman 153, (94); Tirmizî, İman 18,
(2646).

8 - Câbir İbnu Abdillah el-Ensârî (radıyallahu anh) anlatıyor:
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "İki şey vardır
gerekli kılıcıdır" Bir zat: -Ey Allah'ın Rasûlü! gerekli kılan bu iki şeyden
maksad nedir? diye sordu: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):

"Kim Allah'a herhangi bir şeyi ortak kılmış olarak ölürse
bu kimse ateşe girecektir. Kim de Allah'a hiçbir şeyi ortak kılmadan ölürse o
da cennete girecektir" cevabını verdi."

Müslim, İman 151, (93).

9 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) hazretleri anlatıyor:
"Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e "Ey Allah'ın Resûlu,
kıyamet günü senin şefaatinle en ziyâde saadete erecek olan kimdir?" diye
sormuştum. Bana: "Hadis'e karşı sende olan aşkı görünce, bu hususta senden
önce bana bir başkasının sualde bulunmayacağını tahmîn etmiştim"
açıklamasını yaptıktan sonra şu cevabı verdi: "Kıyamet günü benim
şefaatimle en ziyade saadete erecek olan kimse, samimi olarak ve içinden
gelerek 'Lâ ilâhe illallah' diyen kimsedir"

Buhârî, İlm 34, Rikak 50.

10 - Süheyb İbnu Sinân (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular: "Mü'min kişinin
durumu ne kadar şaşırtıcıdır! Zira her işi onun için bir hayırdır. Bu durum,
sâdece mü'mine hastır, başkasına değil: Ona memnun olacağı birşey gelse
şükreder, bu ise hayırdır; bir zarar gelse sabreder bu da hayırdır".

Müslim, Zühd 64, (2999).

11 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Muhammed'in nefsini kudret eliyle
tutan zâta yemîn ederim ki, bu ümmetten her kim -Yahudî olsun, Hristiyan olsun-
beni işitir, sonra da bana gönderilenlere inanmadan ölecek olursa mutlaka
cehennem ehlinden olacaktır".

Müslim, İman 240, (153).

12 - Vehb İbnu Münebbih'in anlattığına göre kendisine:
"Lâilâhe illallah cennetin anahtarı değil mi? dendi de: "Evet,
öyledir ama dişsiz anahtar olur mu? Dişleri olan anahtarın varsa kapın açılır,
yoksa kapalı kalır, açılmaz" cevabını verdi.

Buhârî, Cenâiz 1.

13 - Abdullah İbnu Mes'ud el-Hüzelî (radıyallahu anh)'nin
anlattığına göre, bir adam kendisine "Sırat-ı müstakim (doğru yol)
nedir?" diye sordu. Ona şu cevabı verdi:"Muhammed (aleyhissalâtu
vesselâm), bizi sırat-ı müstakimin bir başında bıraktı. Bunun öbür ucu ise
cennete ulaşmaktır. Bu ana yolun sağında ve solunda başka tali yollar da var.
Bunlardan her birinin başında bir kısım insanlar durmuş oradan geçenleri
kendilerine çağırıyorlar. Kim bu dış yollardan birine sülûk ederse yol onu
ateşe götürecektir. Kim de sırat-ı müstakîme sülûk ederse o da cennet'e
ulaşacaktır." İbnu Mes'ud bu açıklamayı yaptıktan sonra şu ayeti okudu:
"İşte bu benim sırat-ı müstakimimdir, buna uyun. Başka yollara sapmayın,
sonra onlar sizi Allah'ın yolundan ayırırlar...." (En'âm 152)

(Rezîn İbnu Muâviye'nin ilâvesidir).

İMÂNIN
HAKİKATİ

14 - Abdullah İbnu Ömer İbni'l-Hattâb (radıyallahu anh)'ın
anlattığına göre, bir adam kendisine: Gazveye çıkmıyor musun?" diye sorar.
Abdullah şu cevabı verir: "Ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i
işittim, şöyle buyurmuştu: "İslâm beş esas üzerine bina edilmiştir:
Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in O'nun kulu ve elçisi olduğuna
şehâdet etmek, namaz kılmak, oruç tutmak, Kâbe'ye haccetmek, Ramazan orucu tutmak".

Buhârî, İman 1; Müslim, İman 22 (....); Nesâî, İman 13, (9,
107-108); Tirmizî, İman 3, (2612).

15 - Yahya İbnu Ya'mur haber veriyor: "Basra'da kader
üzerine ilk söz eden kimse Ma'bed el-Cühenî idi. Ben ve Humeyd İbnu Abdirrahmân
el-Himyerî, hac veya umra vesîlesiyle beraberce yola çıktık. Aramızda
konuşarak, Ashab'tan biriyle karşılaşmayı temenni ettik. Maksadımız, ondan
kader hakkında şu heriflerin ettikleri laflar hususunda soru sormaktı. Cenâb-ı
Hakk, bizzat Mescid-i Nebevî'nin içinde Abdullah İbnu Ömer (radıyallahu anh)'la
karşılaşmayı nasib etti. Birimiz sağ, öbürümüz sol tarafından olmak üzere
ikimiz de Abdullah (radıyallahu anh)'a sokuldu. Arkadaşımın sözü bana
bıraktığını tahmîn ederek, konuşmaya başladım: "Ey Ebu Abdirrahmân, bizim
taraflarda bazı kimseler zuhur etti. Bunlar Kur'ân-ı Kerîm'i okuyorlar. Ve çok
ince meseleler bulup çıkarmaya çalışıyorlar." Onların durumlarını beyan
sadedinde şunu da ilâve ettim: "Bunlar, "kader yoktur, herşey
hâdistir ve Allah önceden bunları bilmez" iddiasındalar." Abdullah
(radıyallahu anh): "Onlarla tekrar karşılaşırsan, haber ver ki ben
onlardan berîyim, onlar da benden berîdirler." Abdullah İbnu Ömer sözünü
yeminle de te'kîd ederek şöyle tamamladı: "Allah'a kasem olsun, onlardan
birinin Uhud dağı kadar altını olsa ve hepsini de hayır yolunda harcasa kadere
inanmadıkça, Allah onun hayrını kabul etmez."

Sonra Abdullah dedi ki: Babam Ömer İbnu'l-Hattâb (radıyallahu
anh) bana şunu anlattı:

"Ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in yanında
oturuyordum. Derken elbisesi bembeyaz, saçları simsiyah bir adam yanımıza
çıkageldi. Üzerinde, yolculuğa delalet eder hiçbir belirti yoktu. Üstelik
içimizden kimse onu tanımıyordu da. Gelip Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'in önüne oturup dizlerini dizlerine dayadı. Ellerini bacaklarının
üstüne hürmetle koyduktan sonra sormaya başladı: Ey Muhammed! Bana İslâm
hakkında bilgi ver! Haz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) açıkladı:
"İslâm, Allah'tan başka ilâh olmadığına, Muhammed'in O'nun kulu ve elçisi
olduğuna şehâdet etmen, namaz kılman, zekât vermen, Ramazan orucu tutman, gücün
yettiği takdirde Beytullah'a haccetmendir." Yabancı: "-Doğru
söyledin" diye tasdîk etti. Biz hem sorup hem de söyleneni tasdik etmesine
hayret ettik.

Sonra tekrar sordu: "Bana iman hakkında bilgi ver?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) açıkladı: "Allah'a,
meleklerine, kitablarına, peygamberlerine, âhiret gününe inanmandır. Kadere
yani hayır ve şerrin Allah'tan olduğuna da inanmandır." Yabancı yine:
"Doğru söyledin!" diye tasdik etti. Sonra tekrar sordu: "Bana
ihsan hakkında bilgi ver?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) açıkladı: "İhsan
Allah'ı sanki gözlerinle görüyormuşsun gibi Allah'a ibadet etmendir. Sen O'nu
görmesen de O seni görüyor."

Adam tekrar sordu: "Bana kıyamet(in ne zaman kopacağı)
hakkında bilgi ver?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bu sefer: "Kıyamet
hakkında kendisinden sorulan, sorandan daha fazla birşey bilmiyor!"
karşılığını verdi.

Yabancı: "Öyleyse kıyametin alâmetinden haber ver!"
dedi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şu açıklamayı yaptı:

"Köle kadınların efendilerini doğurmaları, yalın ayak, üstü
çıplak, fakir -Müslim'in rivayetinde fakir kelimesi yoktur- davar çobanlarının
yüksek binalar yapmada yarıştıklarını görmendir."

Bu söz üzerine yabancı çıktı gitti. Ben epeyce bir müddet
kaldım. -Bu ifade Müslim'deki rivayete uygundur. Diğer kitaplarda "Ben üç
gece sonra Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'la karşılaştım"
şeklindedir- Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) Ey Ömer, sual soran bu
zatın kim olduğunu biliyor musun? dedi. Ben: "Allah ve Resûlü daha iyi
bilir" deyince şu açıklamayı yaptı: "Bu Cebrail aleyhisselâmdı. Size
dininizi öğretmeye geldi."

Müslim, İman 1, (8); Nesâî, İman 6, (8, 101); Ebu Dâvud, Sünnet
17, (4695); Tirmizî, İman 4, (2613).

Ebu Dâvud, bir başka rivayette "Ramazan orucu"ndan
sonra "cünüblükten yıkanmak" maddesini de ilâve eder.

Yine Ebu Dâvud'un bir başka rivayetinde şu ziyâde vardır:
"Müzeyne veya Cüheyne kabilesinden bir adam sordu: "Ey Allah'ın
Resûlü, hangi işi yapıyoruz, olup bitmiş (levh-i mahfuza kaydı geçmiş) bir işi
mi, yoksa (henüz levh-i mahfuza geçmemiş) şu anda yeni başlanacak olan bir işi
mi?" Resûlüllah (aleyhissalâtu vesselâm): "Olup bitan bir işi"
dedi.

Adamcağız -veya cemaatten biri- yine sordu: Öyleyse niye
çalışılsın ki? Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şu açıklamada bulundu:
"Cennet ehli olanlara cennetliklerin ameli müyesser kılınır, ateş ehli
olanlara da cehennemliklerin ameli müyesser kılınır."

Benzer bir hadisi, Buhârî (rahimehullah) Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh)'den kaydeder.

Bu hadise Tirmizî hâriç diğerlerinde de rastlanır. Mevzubahis
rivayette, "şehâdette bulunman" yerine "Allah'a ibadet edip
hiçbir şeyi ortak koşmaman" ifadesi de yer alır.

Bu hadiste ayrıca "Yalın ayak, üstü çıplak kimseler halkın
reisleri olduğu zaman" ziyadesi de mevcuttur.

Şu ziyade de mevcuttur: (Kıyametin ne zaman kopacağı), Allah'tan
başka hiçkimse tarafından bilinmeyen beş gayıptan (mugayyebât-ı hamse) biridir
buyurdu ve şu ayeti okudu: "Kıyamet saatini bilmek ancak Allah'a
mahsustur. Yağmuru O indirir. Rahimlerde bulunanı o bilir. Kimse yarın ne
kazanacağını bilmez. Ve hiç kimse nerede öleceğini bilmez..." (Lokman,
34),

Buhârî, İman 37.

Bir başka rivayette "üstü çıplaklar" tâbirinden sonra
"sağır ve dilsizler arzın melikleri (kralları) oldukları zaman"
ziyadesi vardır.

Nesâî'nin Sünen'inde şu ziyade mevcuttur: "Dedi ki: Hayır,
Muhammed'i hakikatle birlikte irşad ve hidayet edici olarak gönderen zât'a
yemin olsun, ben o hususta (kıyametin ne zaman kopacağı hususunda) sizden
birinden daha bilgili değilim. O gelen de Cibril aleyhisselamdı.
Dıhyetu'l-Kelbî suretinde inmiştir."

16 - Enes İbnu Mâlik (radıyallahu anh) anlatıyor: Biz mescidde
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'le birlikte otururken, devesine binmiş
olarak bir adam girdi ve mescidin avlusuna devesini ıhıp bağladıktan sonra:
"Muhammed hanginizdir?" diye sordu. Biz: "Dayanmakta olan şu
beyaz kimse" diye gösterdik. -Nesâî'deki Ebu Hüreyre (radıyallahu anh)'ın
rivayetinde: "Şu dayanmakta olan hafif kırmızıya çalan renkteki
kimse" diye tasvîr mevcuttur.-

Adam: "Ey Abdulmuttalib'in oğlu! diye seslendi.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Buyur seni
dinliyorum" dedi.

Adam: "Sana birşeyler soracağım. Sorularımda aşırı
gidebilirim, sakın bana darılmayasın" dedi.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Haydi istediğini
sor!"

Adam: "Rabbin ve senden öncekilerin Rabbi adına soruyorum:
Seni bütün insanlara peygamber olarak Allah mı gönderdi?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Kasem olsun
evet!"

Adam: "Allahu Teâla adına soruyorum: Gece ve gündüz beş
vakit namaz kılmanı sana Allah mı emretti?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Allah'a kasem
olsun evet!"

Adam: "Allah adına soruyorum, senenin şu ayında oruç
tutmanı sana Allah mı emretti?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Allah'a kasem
olsun evet!"

Adam: "Allahu Teâla adına soruyorum: Bu sadakayı
zenginlerimizden alıp fakirlerimize dağıtmanı Allah mı sana emretti?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Allah'a kasem olsun
evet!"

Bu soru-cevaptan sonra adam şunu söyledi: "Getirdiklerine
inandım. Ben geride kalan kabîlemin elçisiyim. Adım: Dımâm İbnu Sa'lebe'dir.
Benu Sa'd İbni Bekr'in kardeşiyim." (Bunu beş kitap rivayet etmiştir.
Metin Buhârî'den alınmıştır).

Müslim'in rivayetinde şöyle denir: "Bir adam geldi ve şöyle
dedi:

"Bize senin gönderdiğin elçi geldi ve iddia etti ki sen
Allah tarafından gönderildiğine inanmaktasın."

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Doğru
söylemiş" dedi.

Adam tekrar: "Öyleyse semayı kim yarattı?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Allah!" dedi.

Adam: "Peki bu dağları kim dikti ve içindekileri kim
koydu?" dedi.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Allah!" dedi.

Adam: Peki semayı yaratan, arzı yaratan ve dağları diken Zât adına
söyler misin, seni peygamber olarak gönderen Allah mıdır?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Evet!" dedi.

Adam: "Elçin iddia ediyor ki biz gece ve gündüz beş vakit
namaz kılmalıyız, bu doğru mudur?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Doğru
söylemiştir!"

Adam: "Seni gönderen adına doğru söyle. Bunu sana Allah mı
emretti?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Evet!" dedi.

Adam sonra zekâtı, arkasından orucu, daha sonra da haccı
zikretti ve bu şekilde sordu.

Râvi der ki: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) de her
sualde "Doğru söylemiş" diye cevap veriyordu. Adam (son olarak)
sordu: "Seni gönderen adına doğru söyle. Bunu sana Allah mı emretti?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Evet!"

Adam sonra geri döndü ve ayrılırken şunu söyledi: "Seni
hakla gönderen Zât'a kasem olsun, bunlar üzerine hiç bir şey ilâve etmem,
bunları eksiltmem de."

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Bu kimse sözünde
durursa cennetliktir!" buyurdu.

Buhârî, İlm 6; Müslim, İman 10, (12); Tirmizî, Zekât 2, (619);
Nesâî, Siyâm 1, (4, 120); Ebu Dâvud, Salât 23, (486).

17 - Talha İbnu Ubeydillah haber veriyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'e Necid ahâlisinden bir adam geldi. Saçları karışıktı.
Kulağımıza sesinin mırıltısı geliyordu, ancak ne dediğini anlayamıyorduk. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e iyice yaklaşınca gördük ki, İslâm'dan
soruyormuş.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Gece ve gündüzde
beş vakit namaz" demişti ki adam tekrar sordu:

"Bu beş dışında bir borcum var mı?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Ramazan orucu da
var" deyince adam: Bunun dışında oruç var mı? diye sordu. Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm): "Hayır!" Ancak dilersen nâfile
tutarsın" dedi.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) ona zekâtı hatırlattı.
Adam: "Zekât dışında borcum var mı?" dedi. Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm): "Hayır, ama nâfile verirsen o başka!" dedi.

Adam geri döndü ve gider ayak: "Bunlara ilâve yapmayacağım
gibi noksan da tutmayacağım" dedi.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) da: "Sözünde durursa
kurtuluşa ermiştir" buyurdu. Veya "Sözünde durursa cennetliktir"
buyurdu.

Ebu Dâvud'da "Kasem olsun kurtuluşa erer, yeter ki sözünde
dursun" şeklinde te'kidli olarak gelmiştir.

Buhârî, İman 34; Müslim, İman 8, (11); Nesâî, Siyâm, 1, (4,
120); Ebu Dâvud, Salât 1, (391); Muvatta, Kasru's-Salât fi's-Sefer 94, (1,
175).

18 - Abdullah İbnu Abbas'ın rivayetine göre, bir kadın,
kendisine küpte yapılan şıra (nebîz) hakkında sordu. Kadına şu cevabı verdi:
"Abdulkays kabilesinin heyeti Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e
geldiği vakit: "Bu gelenler kimdir?" diye sordu. "Rebîalılar"
diye kendilerini tanıttılar. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):
"Merhaba, hoş geldiniz. İnşaallah bu ziyaretten memnun kalır, pişman
olmazsınız" buyurdu.

Misafirler: "Biz uzak bir yerden geliyoruz. Sizinle bizim
aramızda şu kâfir Mudarlılar var. Bu sebeple, size ancak haram ayında
uğrayabiliyoruz. Öyle ise, bize kesin, açık bir amel emret, onu geride
bıraktıklarımıza da öğretelim. Ve bizi cennete götürsün" dediler.

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) de onlara dört emir ve
dört yasakta bulundu: Önce tek olan Allah Teâla'ya imanı emretti ve sordu:

"İman nedir biliyor musunuz?"

"Allah ve Resûlü daha iyi bilir!" dediler. Açıkladı:
Allah'tan başka ilâh olmadığına, Muhammed'in Allah'ın kulu ve elçisi olduğuna
şehâdet etmek, namaz kılmak, zekât vermek, Ramazan orucu tutmak, harpte elde
edilen ganimetten beşte birini ödemenizdir."

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onlara şu kapları (şıra
yapmada) kullanmalarını yasakladı: Hantem (topraktan mâmul küp), dübbâ (su
kabağından yapılmış testiler), nakîr hurma kökünden ayrılan çanak, müzeffet
-veya mukayyer- (içi ziftle -katranla- cilalanmış kap).

Buhârî, İman 40, İlm 25, Mevâkîtu's-Salât 2, Zekât 1,
Farzu'l-Hums 2, Mevâkıb 4, Meğâzî 69, Edeb 98, Haberi'l-Vâhid 5, Tevhîd 56,
Müslim, İmân 23, 24, 25 (17); Ebu Dâvud, Eşribe 7, (3692); Tirmizî, İman 5,
(2614); Nesâî, İman, 25, (8, 120).

19 - Hz. Ali (kerremallahu vechehu) diyor ki: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu: "Kişi dört şeye inanmadıkça mü'min
olmuş sayılmaz: Allah'tan başka ilâh olmadığına ve benim Allah'ın kulu ve
elçisi Muhammed olduğuma, beni (bütün insanlara) hakla göndermiş bulunduğuna
şehâdet etmek, ölüme inanmak, tekrar dirilmeye inanmak, kadere inanmak"

Tirmizî, Kader 10, (2146).

20 -
eş-Şerrîd İbnu's-Süveyd es-Sakafî (radıyallahu anh) anlatıyor: "Ey
Allah'ın Resûlü, dedim, annem bana kendisi adına mü'mine bir cariye âzad etmemi
vasiyet etti. Benim yanımda, Sûdanlı (nûbi) siyah bir cariye var, onu âzad
edeyim mi?" Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Çağır, onu
(göreyim)" dedi. Çağırdım ve geldi. Cariyeye sordu: "Rabbin
kim?" Cariye: "Allah!" dedi, tekrar sordu: "Ben
kimim?" Cariye: "Allah'ın elçisisin!" cevabını verince Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Bunu âzad et, zira mü'minedir"
buyurdu.

Ebu
Dâvud, Eymân 19 (3283); Nesâî, Vesâya 8, (6, 251).

21 - Muâviye İbnu'l-Hakem es-Sülemî anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'e gelip: "Bir cariyem var, çoban olarak
çalıştırıyor, koyunlarımı otlatıyordum. Yakınlarda bir koyunumu yitirdi. Ne
oldu? diye sorunca, kurt kaptı dedi. Koyunun kaybolmasına üzüldüm. İnsanlığım
icabı câriyenin suratına bir tokat vurdum. Bu davranışımın kefareti olarak bir
köle azad etmeyi adadım. Onu âzad edebilir miyim?" diye sordum. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) cariyeye: "Allah nerede?" diye
sordu O:

"Göktedir" deyince, "Pekâlâ ben kimim? dedi.
Cariye: "Sen Allah'ın Resûlüsün" cevabını verince, Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) bana yönelerek: "Bunu âzad et, zira
mü'minedir" buyurdu.

Müslim, Mesâcid 33, (537); Muvatta, Itk 8, (2, 776); Nesâî, Sehv
20 (3, 18); Ebu Dâvud, Eymân 19 (3282).

22 - Abbâs İbnu Abdilmuttalib (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle söylediğini işittim: "İmanın
tadını, Rabb olarak Allah'ı, din olarak İslâm'ı, peygamber olarak Muhammed'i
seçip râzı olanlar duyar."

Müslim, İman 56, (34); Tirmizî, İmân 10, (2625).

23 - Abdullah İbnu Muâviye el-Gâzirî (radıyallahu anh)
anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu: "Üç
şey vardır. Kim onları yaparsa imanın tadını alır: Sadece Allah'a kulluk eden,
Allah'tan başka ilâh olmadığını bilen, her yıl gönül hoşluğuyla zekâtını veren!
Zekâtını da yaşlı, uyuzlu, hasta, değersiz, küçük hayvanlardan vermez, aksine
mallarının orta hâllilerinden verir. Zira Cenab-ı Hakk ne en iyisinden
vermenizi emretmiştir, ne de en adisinden olana râzı olmuştur."

Ebu Dâvud, Zekât 4, (1582).

24 - Behz İbnu Hakîm İbni Mu'âviye İbni Hayde el-Kuşeyrî babası
tarikiyle dedesinden şunu rivayet ediyor: "Dedim ki: Ey Allah'ın Resûlü,
ben sana gelirken, seni ve dinini benimsemiyeceğim diye şunların (ellerinin
parmaklarını göstererek) adedinden fazla yemin ettim. Meğerse, Allah ve
Resûlünün öğrettiği dışında hiçbir şey anlamayan bir kimseymişim. Şimdi Allah
rızası için senden soruyorum. Allah seninle bizlere ne gönderdi?"

Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "İslâm"ı dedi.
"Pekâla, dedim, İslâm'ın alâmetleri nedir?" Şu cevabı verdi:
"Kendimi Allah'a teslim ettim, başka şeyleri terkettim" demen, namaz
kılman, zekât vermendir. Her Müslüman bir başka Müslümana haramdır. İki
Müslüman birbiriyle kardeştir ve birbirlerine yardımcıdırlar. Bir kimse
Müslüman olduktan sonra müşrikleri terkedip, Müslümanlara karışmadıkça hiçbir
ameli (Allah katında) makbul değildir."

Nesâî, Zekât 72, (5, 82).

25 - Süfyan İbnu Abdillah es-Sakafî (radıyallahu anh) anlatıyor:
"Ey Allah'ın Resûlü, bana İslâm hakkında öyle bir bilgi ver ki, bana
yetsin ve sizden başka kimseye İslâm'dan sormaya hacet bırakmasın" dedim.
Şu cevabı verdi: "Allah'a inandım de, sonra da doğru ol" buyurdu.

Müslim, İman 62, (38).

26 - Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Kim bizim namazımızı kılar, bizim
kıblemize yönelir, bizim kestiğimizi yerse işte o, Müslümandır".

Nesâî, İman 9, (8, 105). Buhârî, Salat 28.

Hadisi Nesâî tahric etmiştir. Ancak, Buhârî, Ebu Dâvud ve
Tirmizî tarafından da rivayet edilmiş olan uzunca bir hadisin bir parçasıdır.
Bak:

Tirmizî, İman 2, (2611); Ebu Dâvud, Cihad 104, (2641).

MECÂZ
HAKKINDA

27 - Ebu Hüreyre anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdu ki: "İman, yetmiş küsur -bir rivayette de altmış küsur-
şubedir. Haya imandan bir şubedir."

Buhârî, İman 3; Müslim, İman 57-38, (35-36); Ebu Dâvud, Sünnet
15, (4676); Tirmizî, İman 6, (2617); Nesâî, İman 16, (8, 110); İbnu Mâce,
Mukaddime 9, (57).

Bir rivayette şu ziyâde vardır: "Bu şûbelerden en üstünü
"Lâilâhe illallah" sözüdür, en aşağı mertebede olanı da yolda bulunan
rahatsız edici bir şeyi kenara çıkarmaktır."

28 - Hz. Enes, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle
buyurduğunu anlatıyor:

"Üç haslet vardır. Bunlar kimde varsa imanın tadını duyar:
Allah ve Resûlünü bu ikisi dışında kalan herşeyden ve herkesten daha çok
sevmek, bir kulu sırf Allah rızası için sevmek, Allah, imansızlıktan kurtarıp
İslâm'ı nasib ettikten sonra tekrar küfre, inançsızlığa düşmekten, ateşe
atılmaktan korktuğu gibi korkmak."

Buhârî, İman 9, 14, İkrâh 1; Müslim, İman 67, (43); Tirmizî,
İman 10, (2626); Nesâî, İman 3, (8, 96); İbnu Mâce, Fiten 23, (4033).

Nesâî'nin kaydettiği bir diğer rivayette "bu ikisi dışında
kalan" tabirinden sonra şu ziyâde vardır. "Allah için sevmek, Allah
için buğzetmek."

29 - Yine Hz. Enes (radıyallahu anh)
bildiriyor; Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurmuştur:
"Sizden biri, beni, babasından, evladından ve bütün insanlardan daha çok
sevmedikçe iman etmiş sayılmaz"

Buhârî, İman 8; Müslim, İman 70,
(44); Nesâî, İman 19,(8,114, 115).

Nesâî'nin bir rivayetinde "...malından
ve ailesinden daha sevgili..." denmektedir.

30 - Yine Hz. Enes (radıyallahu anh)'in rivayetine göre Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurmuştur: "Sizden biri, kendi
için sevdiğini kardeşi için de sevmedikçe gerçek imana eremez."

Nesâî'nin rivayetinde "...hayır şeylerden" ziyâdesi
mevcuttur.

Buhârî, İman 6; Müslim, İman 71, (45); Nesâî, İman 19, (3, 115);
Tirmizî, Sıfatu'l-Kıyamet 60, (3517); İbnu Mâce, Mukaddime 9, (66).

31 - Ebu Ümâme (radıyallahu anh), Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'in şöyle dediğini rivayet ediyor: "Kim Allah için sever, Allah
için buğzeder, Allah için verir, Allah için vermezse imanını kemâle
erdirmiştir".

Ebu Dâvud, Sünnet 16, (4681).

32 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) hazretleri Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Müslüman, diğer Müslümanların elinden ve dilinden zarar
görmediği kimsedir. Mü'min de, halkın, can ve mallarını kendisine karşı
emniyette bildikleri kimsedir."

Tirmizî, İman 12, (2629); Nesâî, İman 8, (8, 104, 105).

33 - Abdullah İbnu Amr İbni'l-As (radıyallahu anh) hazretleri,
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle dediğini rivayet etmiştir:

"Müslüman, diğer Müslümanların elinden ve dilinden zarar
görmedikleri kimsedir. Muhâcir de Allah'ın yasakladığı şeyi terkedendir."

Buhârî, İman 4; Müslim, İman 64, (40); Ebu Dâvud, Cihâd 2,
(2481); Nesâî, İman 9, (8, 105). (Metin Buhârî'ye aittir).

Sahiheyn ve Nesâî'de gelen bir başka hadiste şöyle denir:
"Bir adam sordu: "Ey Allah'ın Resûlü, İslâm'da hangi amel daha
hayırlıdır?" Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Yemek yedirmen,
tanıdık tanımadık herkese selam vermen" dedi.

34 - Ebu Saîdi'l-Hudrî (radıyallahu anh) Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle dediğini rivayet etti:

"Bir kimsenin mescide alâkasını görürseniz, onun mü'min
olduğuna şehâdet edin, zira Cenâb-ı Hakk şöyle buyuruyor: "Allah'ın
mescidlerini ancak Allah'a ve âhiret gününe inananlar imar ederler" (Tevbe
18),

Tirmizî, Tefsir, Sûre 2, (3092).

35 - Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) dedi ki: "Üç şey vardır ki imanın aslındandır:

1. Lâilâhe illallah diyene saldırmamak: İşlediği herhangi bir
günahı sebebiyle bu kimseyi tekfir etme, herhangi bir ameli sebebiyle de
İslâm'dan dışarı atma.

2. Cihad, bu Allah'ın beni peygamber olarak gönderdiği günden,
bu ümmetin Deccâl'e karşı savaşacak en son ferdine kadar cereyan edecektir,
onu, ne imamın zâlim olması, ne de âdil olması ortadan kaldıramayacaktır.

3. "Kadere iman".

Ebu Dâvud, Cihad 35, (2532).

36 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in ashabından bir kısmı ona sordular:
"Bazılarımızın aklından bir kısım vesveseler geçiyor, normalde bunu
söylemenin günah olacağına kaniyiz." Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):
"Gerçekten böyle bir korku duyuyor musunuz?" diye sordu. Oradakiler
Evet! deyince: "İşte bu (korku) imandan gelir (vesvese zarar vermez) dedi.

Müslim, İman 209 (132); Ebu Dâvud, Edeb 118 (5110).

Diğer bir rivayette: "(Şeytanın) hilesini vesveseye
dönüştüren Allah'a hamdolsun" demiştir.

Müslim'in İbnu Mes'ud (radıyallahu anh)'dan kaydettiği bir
rivayet şöyledir: "Dediler ki: "Ey Allah'ın Resulû, bazılarımız
içinden öyle sesler işitiyor ki, onu (bilerek) söylemektense kömür kesilinceye
kadar yanmayı veya gökten yere atılmayı tercîh eder. (Bu vesveseler bize zarar
verir mi?)" Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Hayır bu
(korkunuz) gerçek imanın ifadesidir" cevabını verdi."

KELİME-İ
ŞEHÂDET VE ONUN DİL İLE İKRARININ HÜKMÜ

37 - İbn-i Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm): "Ben insanlar Allah'tan başka ilâhın olmadığına,
Muhammed'in de Allah'ın elçisi olduğuna şehâdet edinceye, namaz kılıncaya,
zekât verinceye kadar onlarla savaş etmekle emrolundum. Bunları yaptılar mı,
kanlarını, mallarını bana karşı korumuş (emniyet altına almış) olurlar.
İslâm'ın hakkı hâriç. Artık (samimi olup olmadıklarına dair) durumları Allah'a
kalmıştır".

Buhârî, İmân 17; Müslim, İman 36, (22);

Müslim'deki rivayette "İslâm'ın hakkı hâriç" ibâresi mevcut
değildir.

38 - Ubeydullah İbnr Adiy İbnu'l-Hıyâr (radıyallahu anh)
anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) ashabıyla otururken bir adam
gelerek gizlice bir şeyler fısıldadı. Ne gibi bir sır tevdi etmişti
bilmiyorduk. Nihayet Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) onu açıkladı.
Meğerse o zat, münafıklardan birini öldürmek için izin istiyormuş. Adama:
"Peki o Allah'tan başka ilâh olmadığına ve Muhammed'in Allah'ın elçisi
bulunduğuna şehâdet etmiyor mu?" diye sordu. Adam: "Hayır o şehâdeti
ikrâr etmiyor" dedi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Namaz
kılıyor mu?" diye sordu. Adam: "Hayır namaz da kılmıyor"
deyince, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm); "Allah'ın öldürmekten
beni men ettiği kimseler işte böyleleri" buyurdu"

Muvatta, Kasru's-Salât 84, (1, 171).

39 - Târik el-Eşca'î (radıyallahu anh) Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın şöyle söylediğini haber verdi:

"Kim Lâilâhe illallah der ve Allah'tan başka mâbudları
reddederse, Allah onun malını ve kanını haram kılar. (Samimî olup olmadığı
meselesi Allah'a aittir.)

Müslim, İman, 37, (23).

Yine Müslim'in bir başka rivayeti "Kim Allah'ı
birlerse" diye başlar ve yukarıdaki şekilde devam eder (38. hadis).

BİAT AHKÂMI

40 -
Ubadetu'bnu's-Sâmit (radıyallahu anh) anlatıyor: Biz, bir seferinde Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'le aynı cemaatte beraber oturuyorduk ki:
"Allah'a hiçbir şey ortak koşmamak, hırsızlık yapmamak, zina fazîhasını
işlememek, Allah'ın haram ettiği cana meşrû bir sebep olmaksızın kıymamak
şartları üzerine bana biat edin" buyurdu.

Bir diğer rivayette "...Çocuklarınızı
öldürmemek, halde ve istikbalde iftirada bulunmamak, meşru dairedeki emirlerde
-ne bana ne de vazifelilere- isyan etmemek üzere biat edin. Kim vereceği bu
sözlere sâdık kalır, ahdine vefa gösterirse karşılığını Allah'tan alacaktır.
Kim de bu yasaklardan birini işleyecek olursa artık işi Allah'a kalmıştır,
dilerse affeder, dilerse azab verir, cezalandırır" buyurdu. Biz de bu şartlarla
biat ettik."

Buhârî,
İman 11; Müslim, Hudud 41, (1709); Nesâî, Bey'a 17, (7, 148); Tirmizî, Hudud
12, (1439).

Nesâî,
bir başka rivayette "...karşılığını Allah'tan alacaktır" ifadesinden
sonra şu ziyadeyi kaydeder: "Kim bunlardan birini işler, sonra da dünyada
cezalandırılırsa, çektiği bu ceza onun için kefaret ve o günahtan temizlenme
olur."

Buhârî, Müslim, Muvatta ve Nesâî'de gelen
bir diğer rivayette şu ifade mevcuttur: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'e zor durumlarda olsun, kolay durumlarda olsun, hoş şartlarda olsun
nâhoş şartlarda olsun, aleyhimize kayırmaların yapılıp, hakkımızın çiğnendiği
hallerde olsun itaat etmek, idareyi elinde tutanlara karşı iktidar kavgası
yapmamak, nerede olursak olalım hakkı söylemek, Allah'ın emrini yerine
getirmede kınayanların kınamalarından korkmamak üzere biat ettim."

Bir başka rivayette şu ifadeye
rastlanmaktadır: "...İktidar sahibine karşı onda, Allah'ın kitabında
gelmiş bulunan bir delil sebebiyle te'vil götürmeyen açık bir küfür
görülmedikçe iktidar kavgası yapmamak..."

41 - Avf İbnu Mâlik el-Eşca'î (radıyallahu anh) anlatıyor:
"Biz Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in huzurunda yedi veya sekiz
veyahut dokuz kişiydik. "Allah Resûlü'ne biat etmiyor musunuz?" dedi.
Ellerimizi uzatarak: "Hangi şarlara uymak üzere biat edeceğiz ey Allah'ın
Resûlü?" dedik. Şu cevabı verdi:

"Allah'a ibadet etmek ve O'na hiçbir şeyi ortak koşmamak,
beş vakit namazı kılmak (verilen emirlere) kulak verip itaat etmek -ve bu
sırada gizli bir kelime fısıldayarak devamla- "Halktan hiçbir şey
istemeyin" buyurdu. Avf İbnu Malik İlâveten der ki, Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'i benimle dinleyen o cemaatten öylelerini biliyorum
ki, bineğinin üzerinde iken kazara kamçısı düşse kimseye "Şunu bana verir
misin?" diye talebde bulunmaz (iner kendisi alır)dı."

Müslim, Zekât 108, (1043); Ebu Dâvud, Zekât 27, (1642); Nesâî,
Salât, 5, (1, 229); İbnu Mâce, Cihâd 41, (2867).

42 - İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: "Biz Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e kulak vermek ve itaat etmek şartıyla biat
ederken "Gücünüzün yettiği şeylerde" diyordu.

Buhârî, Ahkam 42; Müslim, İmâret 90, (1867); Nesâî, Bey'at 18,
(7, 148); Tirmizî, Siyer 37, (1597); Muvatta, Bey'at 1, (2, 982); İbnu Mâce,
Cihâd 43, (2874).

43 - Ümeyme bintu Rukayka (radıyallahu anh) dedi ki:
"Ensâr'dan bir grup kadınla Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e gelip
kendisine: "Allah'a hiçbir şeyi ortak koşmamak, çalmamak, zina etmemek,
çocuklarımızı öldürmemek, halde ve istikbalde iftira atmamak, sana meşrû
emirlerinde isyan etmemek şartları üzerine biat ediyoruz" dedik. Hemen
ilâve etti: "Gücünüzün yettiği ve takatınızın kâfi geldiği şeylerde".
Biz: "Allah ve Resûlü bize karşı bizden daha merhametlidir, haydi biat
edelim" dedik.

Süfyan merhum der ki: Kadınlar, biatı (erkekler gibi) musâfaha
ederek yapmayı kastedmişlerdir. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):
"Ben kadınlarla müsâfaha etmem, benim yüz kadına toptan söylediğim söz her
kadın için ayrı ayrı söylenmiş yerine geçer" buyurdu.

Muvatta, Bey'a 2, (2, 982); Tirmizî, Siyer 37, (1597).

MUHTELİF
AHKÂMLAR

44 - Amr İbnu Ebî'l-Ahvas (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'le birlikte Veda haccı'nda bulundum. Orada
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) irad ettiği hutbede önce Allah Teâla'ya
hamd ü sena, hatırlatma ve tavsiyelerden sonra şöyle devam etti: "Hangi
gün (bu günden) daha (mukaddes ve) haramdır? Bu soruyu üç kere tekrarladı.
Cemaat: "el-Haccu'l-Ekber günü" diye cevap verdi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) devam etti: "Öyle ise bilin ki, kanlarınız,
mallarınız, ırzlarınız, birbirinize, bu ayınızda, bu beldenizde şu gününüz
nasıl haramsa öylece haramdır, mukaddestir. Bilin ki herkesin cinayetinden
kendisi sorumludur. Hiçbir babanın cinayetinden oğlu sorumlu tutulmaz.
Haberiniz olsun ki, Müslüman, Müslümanın kardeşidir. Bu sebeple, bir Müslümana,
bizzat kendisi helal kılmadıkça kardeşinin hiçbir şeyi helâl değildir. Bilin ki
cahiliye devrinden kalan bütün faizler mülgadır, terkedilecek ve alınmayacak.
Faize verilen paranın sâdece sermaye kısmını yâni aslını alacaksınız, -böylece
ne zulüm ve haksızlık etmiş ne de zulme ve haksızlığa uğramış olacaksınız-
Abbas İbnu Abdi'l-Muttalib'in faizi hâriç. Zira onun tamamı mülgadır,
terkedilmiştir. Haberiniz olsun ki, cahiliye devrinden kalan bütün kanlar da
terkedilmiştir. (intikam peşine düşülmeyecek). İlga ettiğim ilk câhiliye kanı
da el-Hâris İbnu Abdü'l-Muttalib'in kanıdır. Hâris, Benu Leys'ten tuttuğu bir
süt anneye bebeğini emzirtiyordu. Çocuğu Hüzeyl adında birisi (bir kavga
sırasında attığı bir taşla kazâen) öldürmüştü. Sakın ha, kadınlara da iyi
muamele yapın. Çünkü onlar yanınızda esir durumundadır. Onlara iyi muamelenin
dışında (terketmek dövmek gibi) bir başka şey yapmak hakkına sâhip değilsiniz.
Ancak açık bir çirkinlikte bulunulursa o hâriç. Çirkin iş yapmaları hâlinde,
önce yataklarını ayırın, (yine de devam edecek olurlarsa) yaralamıyacak şekilde
dövün. Bundan sonra itaat ederlerse, (onların yaptığına ayırma-dövme gibi
muamelelere) zulmen devam etmek için bir yol (bir bahâne) aramayın. Bilin ki,
sizin kadınlarınız üzerinde bazı haklarınız var. Kadınlarınızın da sizler
üzerinde bazı hakları vardır. Kadınlarınız üzerindeki haklarınız istemediğiniz
kimselere yatağınızı çiğnetmemeleri, evlerinize hoşlanmadıklarınızın girmesine
izin vermemeleridir. (Onların sizdeki hakları ise) yiyecek ve giyeceklerinde
iyi davranmanızdır.

Haberiniz olsun, şeytan şu beldenizde kendisine ebediyen
tapılmayacağını idrak etmiştir. Fakat, sizin önemsemediğiniz şeylerde ona itaat
devam edecek, bunlar da onu memnun kılacak (menfî neticeler hâsıl edecek)tır.

Tirmizî, Fiten 2, (2610); Tefsir 2, (3087); Müslim, Hacc, 194,
(1218).

45 - İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) Veda Haccı'nda şunu söylediler: " (Ey ahâli)
hangi ayın hürmetce daha ileri olduğunu biliyor musunuz?" Halk: "Şu
içinde bulunduğumuz ay değil mi?" dedi. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm): "Peki, hangi bölgenin hürmetçe daha önde olduğunu biliyor
musunuz?" diye sordu. Halk: "Şu yerler değil mi?" cevabını
verdi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) tekrar: "Pekâla hangi günün
hürmetçe daha üstün olduğunu biliyor musunuz?" dedi. Halk: "Şu içinde
bulunduğumuz gün değil mi?" diye cevap verdi. Bunun üzerine Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) sözlerine şöyle devam etti: "Öyleyse bilin ki
Allah Teâla, sizlere, meşrû sebep dışında kanlarınızı, mallarınızı, ırzlarınızı
haram kılmıştır, tıpkı şu beldede, şu ayda, şu günümüzü haram kıldığı
gibi." Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bundan sonra üç sefer tekrar
ederek sordu: "Duydunuz mu, tebliğ ettim mi?" Halk her defasında
"Evet" cevabını verdi.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) sözlerini şöyle tamamladı:
"Sakın ha! Benden sonra tekrar küfre dönüp birbirinizin boyunlarını
vurmaya kalkmayın!"

Buhârî, Hudud 9, Riyât 2, Hacc 132, Meğâzi 77, Fiten 8, Edeb 43;
Müslim, İman 120 (66); Ebu Dâvud, Sünne 16, (4686). Metin Buhârî'ye aittir.

46 - Ebu Bekre Nufey'u'bnu'l-Hâris es-Sakafî (radıyallahu anh)
anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu: "Zaman,
döne döne Allah'ın arz ve semâvâtı yarattığı gündeki düzenini tekrar buldu.
Sene on iki aydır. Bunlardan dördü haram aydır. Haram aylar da üç tanesi peş
peşe gelir: "Zül-kade, Zü'l-hicce ve Muharrem. Bir de Cumâdî ve Şâban
ayları arasında yer alan Mudarlılar'ın Receb'i." Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) sordu:

"-Bu ay hangi aydır?" Biz: "Allah ve Resûlü daha
iyi bilir" dedik. Bir müddet sustu. Biz ayın ismini değiştirecek
zannettik. Ancak şunu söylediler:

"-Bu zi'l-hicce değil mi?"

"-Evet!" karşılığını verdik. Devam etti:

"-Peki burası neresidir?" Biz:

"-Allah ve Resûlü daha iyi bilir" cevabını verdik.
Yine sustu ve biz bölgenin ismini değiştirecek vehmine kapıldık.

"-Burası haram bölge değil mi?" dedi.

"-Evet" dedik.

"-İçinde bulunduğunuz gün nedir?" diye tekrar sordu,
biz yine:

"-Allah ve Resûlü daha iyi bilir" dedik. Tekrar sustu
ve biz yine günün ismini değiştirecek zannına düşmüştük ki:

"-Kurban günü değil mi?" dedi.

"-Evet" cevabımız üzerine sözüne devam etti:

"-Bilin ki, kanlarınız, mallarınız ve ırzlarınız
birbirinize kesinlikle haramdır, tıpkı bu yerde, bu ayda şu gününüzün haram
olması gibi. Rabbinize kavuştuğunuz zaman sizi yaptıklarınızdan hesaba çekecek.
Sakın benden sonra birbirinizin boyunlarını vuran kâfirler olmayın. Bu
söylediklerimi duyanlar, duymayanlara ulaştırsınlar. Bazan söz kendisine
ulaştırılan kimse, ulaştırılan sözü, bizzat dinleyenden daha iyi beller."
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) sonra şunu ekledi: " Tebliğ ettim mi,
tebliğ ettim mi?" üç defa tekrarladı.

"-Evet" cevabımız üzerine:

"-Ya Rabbi şâhid ol!" dedi.

Buhârî, Hacc 132, Edâhî 5; Tefsîr, Berâe 8, Bed'i'l-Halk 2,
Fiten 8, İlm 9; Müslim, Kasâme 29, (1679); Ebu Dâvud, Hac 63, (1947).

Müslim'in rivâyetinde şu ziyade var: "Sonra Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) beyazı galebe çalan alaca iki koyuna yöneldi ve onları
kesti. Sonra da koyunun bir parçasını alıp aramızda taksim etti."

Rezîn, rivayetin arasına şunu ilâve eder: "Üç şey vardır,
bir mü'minin kalbi onlara karşı ebediyen ihânet etmez; ameli sırf Allah için
yapmak, idareyi elinde tutana karşı hayırhah olmak, Müslümanların cemaatine
katılmak, çünkü onların duaları cemaate dahil olanların hepsini içine
alır." İbnu'l-Esîr: "Bu ziyâdeyi ana kitaplarda (Kütüb-i Sitte)
görmedim" der.

Bu ziyadenin mânası şudur: Bu üç şeyde kalbler huzura kavuşur.
Kim bunlara yapışır, riayet ederse, kalbi hıyânet, hile ve şer gibi mânevî
kirlerden temiz kalır.

47 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor; Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm): "Her çocuk fıtrat üzerine doğar" buyurdu ve
sonra da "Şu ayeti okuyun" dedi: "Allah'ın yaratılışta verdiği
fıtrat..." (Rum; 30). Sonra Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) sözünü
şöyle tamamladı: "Çocuğu anne ve babası Yahudileştirir veya
Hıristiyanlaştırır veya Mecusileştirir. Tıpkı hayvanın doğurunca, azaları tam
olarak yavru doğurması gibi. Siz kesmezden önce, kulağı kesik olarak doğmuş
hayvana rastlar mısınız?" Dinleyenler: "Ey Allah'ın Resûlu, küçükken
ölenler hakkında ne dersiniz (cennetlik mi, cehennemlik mi?) diye sordular. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şu cevabı verdi: "(Yaşasalardı) nasıl
bir amel işleyeceklerdi Allah daha iyi bilir."

Buhârî, Cenâiz 80, 93; Müslim, Kader 22, (2658); Muvatta,
Cenâiz. 52, (1, 241); Tirmizî, Kader 5, (2139); Ebu Dâvud, Sünnet 18, (4714).

Bir başka rivayette: "Doğan hiçbir çocuk yoktur ki,
konuşmaya başlayıncaya kadar şu din üzere olmasın" buyurulmuştur.

İMÂN
VE İSLÂM'A GİREN MÜTEFERRİK HADİSLER

48 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdu ki: "Mü'min, mütemadiyen rüzgarın eğici tesirine mâruz
bir bitkiye benzer. Mü'min, devamlı belalarla başbaşadır. Münâfığın misali de
çam ağacıdır. Kesilip kaldırılıncaya kadar hiç ırgalanmaz."

Buhârî, Mardâ 1; Tirmizî, Emsâl 4, (2870); Müslim,
Sıfatu'l-Münâfıkûn 58, (2809).

49 - İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurmuştu: "Mü'min, yaprağını hiç dökmeyen
yeşil bir ağaca benzer." Halk falanca ağaç, fişmekânca ağaç diye tahminde
bulundular, (fakat isabet ettiremediler). Ben, "Bu, hurma ağacıdır"
demek istedim, ancak (yaşım küçük olduğu için) utandım. Sonra Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm): Bu hurma ağacıdır" diyerek açıkladı."

Buhârî, İlm 4, Edeb 79; Müslim, Sıfatu'l-Münâfıkûn 64, (2811).

50 - Nevvâs İbnu Sem'ân (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Allah, bize iki
tarafında iki ev bulunan bir doğru yolu misal veriyor. -Bir rivayette iki ev
değil "İki sur" denmiştir- Bu evlerin açık olan kapıları vardır.
Kapıların üzerine de perdeler çekilmiştir. Biri yolun başında, biri de onun
yukarısında durmuş iki dâvetçi (gelip geçenlere) şu dâveti okuyorlar:
"Allah cennete çağırır, dilediğini doğru yola eriştirir" (Yunus, 25).

Yolun iki yakasındaki kapılar ise Allah'ın hududu (yani
yasakları)dur. Hiç kimse perdeyi açmadan bu yasaklara düşmez. Kişinin
yukarısındaki davetçi, Rabbisinin vâiz'idir"

Tirmizî, Emsâl 1 (2863).

Rezîn, bu temsili, İbnu Mes'ûd tarafından rivayet edilen bir hadisle
açıklar: Doğru yol; "İslâm'dır, kapılar; Allah'ın haramlarıdır, perdeler;
Allah'ın hudududur (yasaklar); yolun başındaki dâvetçi; Kur'ân-ı Kerîm'dir.
Bunun yukarısındaki davetçi; her mü'minin kalbinde yerleştirilmiş olan (bazan
vicdan, bazan sağ duyu diye ifade edilen) hakkâniyet duygusu ki, buna bazı
hadislerde lümme-i melekîye de denmiştir vâizullah'tır."

51 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu: "İslâm garib olarak başladı,
tekrar başladığı gibi garîb hâle dönecektir. Gariblere ne mutlu!"

Müslim, İmam 232, (145) Tirmizî, İman 13 (2631).

KUR'ÂN
VE HADİSE UYMAYA DAİR

52 - İmam Malik'e ulaştığına göre, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) şunu söylemiştir: "Size iki şey bırakıyorum. Bunlara uyduğunuz
müddetce asla sapıtmayacaksınız: Allah'ın Kitab'ı ve Resûlünün sünneti".

Muvatta, Kader 3, (2, 899).

53 - Yezid İbnu Erkam (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: " Size, uyduğunuz takdirde benden
sonra asla sapıtmayacağınız iki şey bırakıyorum. Bunlardan biri diğerinden daha
büyüktür. Bu, Allah'ın Kitabı'dır. Semâdan arza uzatılmış bir ip durumundadır.
(Diğeri de) kendi neslim, Ehl-i Beytim'dir. Bu iki şey, cennette Kevser
havuzunun başında bana gelip (hakkınızda bilgi verinceye kadar) birbirlerinden
ayrılmayacaklardır. Öyleyse bunlar hakkında, ardımdan bana nasıl bir halef
olacağınızı siz düşünün"

Tirmizî, Menâkıb 77, (3790).

54 - İrbâz İbnu Sâriye (radıyallahu anh) dedi ki: "Bir gün
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bize namaz kıldırdı. Sonra yüzünü cemaate
çevirerek çok beliğ, çok mânidar bir vaazda bulundu. Öyle ki dinleyenlerin
gözleri yaşla, kalpleri de heyecanla doldu. Cemaatten biri: "Ey Allah'ın
Resûlü, sanki bu, bir veda konuşmasıdır, bize ne tavsiye ediyorsunuz?"
dedi. "Size, buyurdu, Allah'a karşı takvada bulunmanızı, başınızda Habeşli
bir köle olsa bile emirlerini dinleyip itaat etmenizi tavsiye ederim. Zira,
sizden hayatta kalanlar benden sonra nice ihtilaflar görecek. Öyle ise size sünnetimi
ve hidayet üzere olan Hülefâ-i Râşidîn'in sünnetini hatırlatırım, bunlara uyun
ve dört elle sarılın. Sonradan çıkarılan şeylere karşı da son derece dikkatli
ve uyanık olun. Zira (sünnette bulunana zıt olarak) her yeni çıkarılan şey bir
bid'attır, her bid'at de dalalettir, sapıklıktır."

Tirmizî, İlim 16, (2678); Ebu Dâvud, Sünne 6, (4607).

55 - Mikdâm İbnu Ma'dîkerib (radıyallahu anh) anlatıyor:
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Haberiniz olsun, rahat
koltuğunda otururken kendisine benim bir hadisim ulaştığı zaman kişinin:
"Bizimle sizin aranızda Allah'ın kitabı vardır. Onda nelere helâl denmişse
onları helâl biliriz. Nelere de haram denmişse onları haram addederiz"
diyeceği zaman yakındır. Bilin ki, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın haram
kıldıkları da tıpkı Allah'ın haram ettikleri gibidir"

Ebu Dâvud, Sünne, 6, (4604); Tirmizî, İlm 60, (2666); İbnu Mace,
Mukaddime 2, (12).

Ebu Dâvud'un rivayetinin baş kısmında şu ziyâde vardır:
"Haberiniz olsun, bana Kitap ve bir o kadar da (sünnet) verildi."
Rivayetin gerisi yukarıdaki mânada devam eder.

Ebu Dâvud'un rivayetinin sonunda şu ziyade de mevcuttur:
"Haberiniz olsun (Kur'an'da zikri geçmiyen) ehlî eşeğin eti de size helâl
değildir, vahşi hayvanlardan parçalayıcı dişi (köpek dişi) olanlar, keza
muâhedeli olanların yitikleri de haramdır. Ancak eşya sâhibi, ihtiyacı olmadığı
için, kasden terketmişse o müstesna. Bir kimse bir kavme uğradığı zaman, ona
ikram etmek, o kavme vazife olur. Şayet ikram etmezlerse, o kimse, hak ettiği
ikramın mislince onları cezalandırır."

56 - Ebu Mûsa Abdullah İbnu Kays el-Eş'arî (radıyallahu anh)
anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular:
"Allah'ın benimle gönderdiği ilim ve hidâyetin misali, bir araziye düşen
yağmur gibidir. (Bilindiği üzere), bazı araziler var, tabiatı güzeldir, suyu
kabul eder, bol bitki ve ot yetiştirir. Bir kısım arazi var, münbit değildir,
ot bitirmez, ama suyu tutar. Onun tuttuğu su ile Cenab-ı Hakk insanları
yararlandırır: Bu sudan kendileri içerler, hayvanlarını sularlar ve ziraat
yaparlar. Diğer bir araziye daha isabet eder ki, bu ne su tutar ne ot bitirir.

Bu temsilin biri Allah'ın dininde ilim sâhibi kılınana delalet
eder, böylesini Allah benimle göndermiş olduğu hidâyetten yararlandırır; yani
hem öğrenir, hem öğretir. Temsilden biri de, buna iltifat etmeyen Allah'ın
benimle gönderdiği hidâyeti hiç kabul etmeyen kimseye delalet eder".

Buhârî, İlm 20; Müslim, Fedail 15 (2282).

57 - Yine aynı sahâbe (Ebu Musa) (radıyallahu anh) anlatıyor:
"Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Benim misalimle
Cenab-ı Hakk'ın benimle göndermiş bulunduğu şeyin misâli şu adamın misali
gibidir: "Bir adam kendi kavmine gelip: "Ben gözlerimle düşman
ordusunu gördüm, tehlikeyi haber veriyorum, tedbir alın!" der. Kavminden
bir kısmı tavsiyesine uyup, geceleyin, telaşa düşmeden oradan uzaklaşır. Bir
kısmı da bu haberciyi yalanlar ve yerinden ayrılmaz. Ancak sabahleyin ordu
onları yakalar ve imha eder. İşte bu temsil bana itaat edip getirdiklerime uyanlarla,
bana isyan edip Cenab-ı Hakk'tan getirdiklerimi tekzip edip yalanlayanları
göstermektedir."

Buhârî, Rikak 26; Müslim, Fezâil 15, (2283).

58 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: " Benim misâlimle sizin
misâliniz, şu temsile benzer: Bir adam var ateş yakmış. Ateş etrafı
aydınlatınca, pervaneler (gece kelebekleri) ve aydınlığı seven bir kısım
hayvanlar bu ateşe kendilerini atmaya başlarlar. Adamcağız onları kurtarmaya
(mâni olmaya) çalışır. Ancak hayvanlar galebe çalarak çoklukla ateşe atılırlar.
Ben (tıpkı o adam gibi) ateşe düşmemeniz için belinizden yakalıyorum, ancak siz
ateşe ateşe koşuyorsunuz"

Buhârî, Rikâk 26, Enbiya 40; Müslim, Fezâil 17, (2284); Tirmizî,
Emsâl 7, (2877).

59 - İbnu Mes'ud (radıyallahu anh)'un şöyle buyurduğu rivayet
edilmiştir: "Muhakkak ki, en güzel söz Allah'ın kitabıdır. En güzel yol da
Muhammed (aleyhissalâtu vesselâm)'in yoludur. İşlerin en kötüsü de dine aykırı
olarak sonradan çıkarılanıdır. Size vâdedilen mutlaka yerine gelecektir. Siz
Allah'ı aciz bırakamazsınız."

Buhârî, İ'tisam 2, Edeb 70.

60 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) validemiz anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Kim şu dine uymayan bir
şey uyduracak olursa, bu merduddur kabul edilmez"

Buhârî, İ'tisam 5, Büyü 60, Sulh 5; Müslim, Akdiye 18 (1718);
Ebu Dâvud, Sünnet 6, (4606).

Bir rivayette de şöyle denmektedir: "Bizim sünnetimize
uymayan bir amel işleyenin yaptığı amel de merduddur."

61 - Ebu Zerr (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular: "Kim cemaat'(imiz)den bir karış
uzaklaşırsa (kendini dine bağlayan) İslâm bağını boynundan çıkarıp atmış
olur"

Ebu Dâvud, Sünne 30, (4758); Tirmizî, Emsâl 3, (2867).

62 - Hz. Ali (radıyallahu anh) şöyle demiştir: "Daha önce
hükmettiğiniz şekilde hükmedin. Zira ben (kargaşaya, nizâya götürecek)
muhalefeti sevmem, tâ ki halk tek bir cemaat teşkil etsinler veya
arkadaşlarımın öldüğü gibi ben de öleyim." İbnu Sîrîn merhum, Hz. Ali
(radıyallahu anh)'den yapılan rivayetlerin çoğunun uydurma ve yalan olduğu
görüşünde idi.

Buhârî, Fedâilu'l-Ashâb 9.

63 – Enes (radıyallahu anh) şöyle der: "Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) devrinde mevcut olan şeylerden (kelime-i şehadet
dışında) hiçbirini artık göremiyorum." Kendisine "namazı da mı?"
diye itiraz edilince: "Namaza da ne yaptığınızı bilmiyor musunuz, (öğleyi
akşama yakın kılmadınız mı)?" cevabını verir.

Buhârî, Mevâkît 7; Tirmizî, Kıyâmet 17, (2449).

64 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh)'den rivâyet edildiğine göre
bir gün kendisi çarşıya uğrar ve: "Mescidde Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın mirası taksim edilirken ben sizleri burada görüyorum (Bu ne biçim
iş, siz de koşun) buyurur. Herkes mescide koşuşur, bir şey göremeyince: "Taksim
edilen bir şey göremedik, sâdece bazıları Kur'ân okuyordu" derler. O
cevabı yapıştırır. "İyi ya, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın mirası
zaten bu değil mi?"

Heysemî, Mecma'u'z-Zevâid'de, Taberânî'nin
el-Mu'ce'mu'l-Evsat'ından nakleder (1, 123, 124).

65 - İbnu Mes'ûd (radıyallahu anh)'dan rivayet edildiğine göre,
şöyle buyurmuştur. "Bir yol takip etmek isteyen, bu yolu, ölmüş olanların
yolundan seçsin. Zira hayatta olanların fitnesinden emin olunamaz. Ölmüş
olanlar ise Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in Ashâbıdırlar. Onlar bu
ümmetin en efdalidir. Kalpçe en temizleri, ilimce en derînleri, amelce en
ihlaslıları yine onlardır. Allah, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in
sohbeti ve dininin yerleşmesi için onları seçmiştir. Öyleyse sizler onların
üstünlüğünü idrak edin, onların yolundan gidin, elinizden geldikçe onların
ahlâkını ve yaşayış tarzlarını kendinize örnek kılın. Zira onlar en doğru yolda
idiler."

İbnu Abdilberr, Câmi'ul-Beyâni'l-İlm ve Fadlihi'de kaydetmiştir
2,9.

66 - İbnu Abbâs (radıyallahu anh)'dan rivayet edildiğine göre
şöyle buyurmuştur: "Kim Allah'ın Kitabını öğrenir ve sonra da onda
bulunanlara uyarsa, Allah onu, dünyada dalâletten çıkarıp doğru yola sevkeder,
âhirette de kötü hesabtan korur."

67 - Ömer İbnu'l-Hattâb (radıyallahu anh)'dan rivayet edilir ki,
şöyle buyurmuştur; "Gecesi gündüz gibi olan çok aydınlık bir şeriat üzere
terkedildiniz. Çöldeki bedevîlerin ve mahalle mekteplerindeki çocukların dini
üzere olun. (Âyet ve hadisten öğretilenleri olduğu gibi takib edin, kendinizden
katıp karıştırmadan taklid edin.)

Bunun benzeri merfu olarak Ahmed İbnu Hanbel (Müsned 4, 126) ve
İbnu Mace (Sünen, Mukaddime 6, (43) ) rivayet etmişlerdir.

68 - Hz. Ali (radıyallahu anh) şöyle buyurmuştur: "Sizler
geniş bir caddeye bırakıldınız. Bu, üzerinde Ümmü'l-Kitap olan (yâni Allah'ın
kesin hükümlü âyetleriyle istikameti tesbit edilmiş) bir yoldur."

(Ashâb'ın büyüklerine ait son beş rivayeti Rezîn merhum tahric
etmiştir).

AMELDE
İTİDAL

69 - Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in zevce-i pâklerinin hâne-i saâdetlerine bir gurub
erkek gelerek Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın (evdeki) ibadetinden
sordular. Kendilerine sordukları husus açıklanınca sanki bunu az bularak:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) kim, biz kimiz? Allah O'nun geçmiş ve
gelecek bütün günahlarını affetmiştir (bu sebeple O'na az ibadet de yeter)
dediler. İçlerinden biri: "Ben artık hayatım boyunca her gece namaz
kılacağım" dedi. İkincisi: "Ben de hayatımca hep oruç tutacağım, hiç
bir gün terketmeyeceğim" dedi. Üçüncüsü de: "Kadınları ebediyen
terkedip, onlara hiç temas etmeyeceğim" dedi. (Bilâhere durumdan haberdar
olan) Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) onları bularak: "Sizler böyle
böyle söylemişsiniz. Halbuki Allah'a yemin olsun Allah'tan en çok korkanınız ve
yasaklarından en ziyade kaçınanınız benim. Fakat buna rağmen, bazan oruç tutar,
bazan yerim: namaz kılarım, uyurum da; kadınlarla beraber de olurum. (Benim
sünnetim budur), kim sünnetimi beğenmezse benden değildir" buyurdu.

Buhârî, Nikah 1; Müslim, Nikah 5, (1401); Nesâî, Nikah 4,
(6,60).

70 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm), ruhsat ifade eden bir amelde bulunmuştu. Bazılarının
bundan kaçındıklarını işitti. Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
bir hutbe okudu: Âdeti vechile Cenâb-ı Hakk'a hamd ve senâda bulunduktan sonra
şöyle buyurdu: "Allah için söyleyin, bazıları benim yaptığım şeyi
beğenmeyip, kaçınıyorlarmış, doğru mudur bu? Allah'a yeminle söylüyorum, ben
Allah'ı onlardan çok daha iyi biliyorum. Allah'tan duyduğum korku da onların
duyduklarından çok daha fazladır."

Buhârî, İ'tisam 5, Edeb 72; Müslim, Fedâil 127, (2356).

71 - Yine Hz. Aişe (radıyallahu anha) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) bunun üzerine şöyle buyurdu: "Bil ki, ben, hem
uyurum, hem namaz kılarım; oruç da tutarım, kadınlarla evlenirim de, Ey Osman,
Allah'tan kork, zira ehlinin senin üzerinde hakkı var, misafirin senin üzerinde
hakkı var, nefsinin senin üzerinde hakkı var. Öyle ise bâzan oruç tut, bâzan
ye. Namaz da kıl, uykunu da al"

Ebu Dâvud, Salât 317 (1369).

Rezîn merhum, şunu ilâve ediyor: Osman (radıyallahu anh) bütün
gece namaz kılmak, gündüzleri de hep oruç tutmak, kadınlarla da hiç nikah
yapmamak üzere yemîn etmişti. Osman Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a
yemininden sordu. Bunun üzerine meali şu olan âyet nâzil oldu: "Allah sizi
rastgele yeminlerinizden (lağv) dolayı değil, fakat kalplerinizin kasdettiği
yeminden dolayı sorumlu tutar" (Bakara, 225).

72 - Abdullah İbnu Amr İbni'l-Âs (radıyallahu anh) anlatıyor.
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e benim "Hayatta kaldığım müddetçe
vallahi gündüzleri oruç tutacağım geceleri de namaz kılacağım" dediğim
haber verilmiş. Beni çağırtarak: "Sen böyle böyle söylemişsin doğru
mu?" dedi. "Annem babam sana feda olsun, evet böyle söyledim ey Allah'ın
Resûlü" dedim. "İyi ama, dedi, sen buna güç yetiremezsin, bazan oruç
tut, bazan ye; gece kalk, uyu da. Ayda üç gün tut (bu yeter), zira hayırlı
işleri Allah on misliyle kabul ederek ücret veriyor. Bu üç gün, aynen yıl orucu
yerine geçer" buyurdu. Ben: "Söylediğinizden daha fazlasına güç
yetiririm" dedim. "Öyleyse, dedi, bir gün oruç tut, iki gün ye"
Ben tekrar "Bundan başkasına da güç yetiririm" dedim. "Öyleyse,
dedi, bir gün tut, bir gün ye. Bu Hz. Dâvud aleyhisselam'ın orucudur. Bu en
kıymetli oruçtur -veya en efdal oruçtur.-" Ben yine: "Ben bundan daha
fazlasına güç yetiririm" dedim. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Bundan efdali yoktur" buyurdu.

Buhârî, Savm 54, 55, 56, 57, 58,59, Teheccük 7, 19, Enbiya 37,
Fedâilu'l-kur'ân 34, Nikâh 89, Edeb 84, İsti'zan 38; Müslim, Sıyâm 181-194,
(1159); Ebu Dâvud, Sıyâm 53, (2425); Nesâî, Sıyâm 76, (4, 209-210); Tirmizî,
Savm 57, (770).

Bir başka rivayette şöyle gelmiştir: "Bana haber
verildiğine göre sen yıl orucu tutuyor, her gece de "Kur'ân'ı (hatmen) okuyormuşsun,
doğru mu?" dedi. Ben: "Evet ey Allah'ın Resûlü, doğrudur, ancak bunda
maksadım sadece hayırdır" dedim." Rivayette konuşma şöyle devam eder:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana:

"-Kur'ân'ı ayda bir kere oku" dedi. Ben:

"-Daha fazlasına da güç getirebilirim" dedim.

"-Öyleyse her gün günde bir kere oku" dedi. Ben
tekrar:

"-Bundan fazlasına da güç getirebilirim" dedim.

"-Öyleyse, buyurdu, her yedi gecede bir kere oku, daha
aşağı düşme" dedi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana şunu da
söyledi:

"-Bilmezsin, belki uzun bir ömrün olur (yaşlılığında ahdi
yerine getiremezsin)". Abdullah der ki: Ben nefsime şiddetli davrandıkça,
(bundan vazgeçmem için) bana da şiddet gösterildi. İhtiyarladığım zaman,
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'in tanıdığı ruhsatı kabul etmiş olmayı
temenni ettim."

Bir başka rivayet de buna benzer, ancak şu ziyade var:
"Bunu yaparsan gözün (uykusuzluktan) ferini kaybeder, nefsin de yorulur.
Devamlı tutulan oruç, oruç sayılmaz."

Rivayette: "Dâvud aleyhisselamın orucunu tut: O, bir gün
tutar bir gün yerdi. Düşmanla karşılaşınca da gücü kuvveti yerinde olduğu için
kaçmazdı" ziyadesi de var.

Bir başka rivayette: "Allah'a en hoş gelen oruç, Hz. Dâvud
(aleyhisselam)'un namazıdır. O, gecenin yarısını uyur, üçte birini kalkar,
altıda birini uyurdu. Bir gün oruç tutar, bir gün yerdi" buyrulmuştur.

73 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) şunu anlatır: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in bir hasırı vardı, geceleri perde yapıp gerisinde
namaz kılardı, gündüzleri de yayıp üzerine otururdu. Halk da Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın yanına dönep (gelip) aynen onun gibi namaz kılmaya
başladılar. Sayı gittikçe arttı. Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) onlara yönelerek şunu söyledi: "Ey insanlar, takat getireceğiniz
işleri yapın. Zira siz (dua etmekten) usanmadıkça Allah da sevap yazmaktan
usanmaz. Allah'a en hoş gelen amel, az da olsa devamlı olanıdır." Ravi der
ki: Muhammed (aleyhissalâtu vesselâm)'in ailesi bir iş yapınca onu sâbit
kılardı (artık terketmez devamlı yapardı).

Buhârî, İman 16, Ezân 81, Rikâk 18; Müslim, Salât 283, (782);
Muvatta, Salâtu'l-Leyl 4, (1, 118); Nesâî, Kıyâmu'l-Leyl 1 (3, 218); Ebu Dâvud,
Salat 317, (1368).

Buhârî'nin Ebu Hüreyre (radıyallahu anh)'den yaptığı bir
rivayette: "Orta yolu tutun, güzele yakın olanı arayın, sabah vaktinde,
akşam vaktinde, bir miktar da gecenin son kısmında yürüyün (ibadet edin), ağır
ağır hedefe varabilirsiniz. Unutmayın ki sizden hiç kimseye, yaptığı amel,
cenneti kazandırmayacaktır" buyurdu. "Sen de mi (amelinle cennete
gidemiyeceksin) ey Allah'ın Resûlü?" dediler. "Evet, ben de, dedi,
Allah affı ve rahmeti ile muâmele etmezse ben de!"

(Buhârî, Rikak 18)

Buhârî ve Nesâî'de gelen bir başka rivayette: "Bu din
kolaylıktır. Kimse (aşırı gayretle) dini geçmeye çalışmasın, (başa çıkamaz,
yine de yapamadığı eksiklikleri kalır ve) galebiyet dinde kalır"
buyrulmuştur.

(Buhârî, İman 29).

74 - Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu: "Kolaylaştırın, zorlaştırmayın ve
müjdeleyin." Bir rivayette de: "...Isındırın, nefret
ettirmeyin..." buyrulmuştur.

Buhârî, İlm 12, Edeb 80; Müslim, Cihad 6, 7, (1732-1733).

75 - Sehl İbnu Ebî Ümâme (radıyallahu anh)'nin anlattığına göre,
Sehl ve babası beraberce Hz. Enes (radıyallahu anh)'in yanına girerler. Enes'i
yolcu namazı kılıyormuşcasına çok hafif bir namaz kılıyor bulurlar. Selam verip
namazdan çıkınca: "Allah sana mağfiret buyursun bu kıldığın namaz farz mı
yoksa nafile miydi? dedik. "Farz namazdı. Bu (eksiksiz). Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in namaz tarzıdır. Bilerek hiç bir değişiklik de
yapmadım" dedi ve ilave etti: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu
ki:

"(Yıl orucu, her gece teheccüt, kadınları terk gibi
kararlarla) kendinize zorluk çıkarmayın, zorluğa uğrarsınız. Zira (geçmişte)
bir kavim (bir kısım zahmetli işlere azmederek) kendisini zora attı. Allah Da
zorluklarını artırdı. Manastır ve kiliselerdekiler bunların bekâyasıdır.
"Onlar, üzerlerine, bizim farz kılmadığımız, fakat, güya Allah'ın rızasını
kazanmak için kendilerinin koydukları ruhbaniyete bile gereği gibi riâyet
etmediler" (Hadîd, 27).

Ebu Dâvud, Edeb 52, (4904)

76 - Enes (radıyallahu anh) buyurdu ki: "Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) mescide girmişti ki, iki direk arasına gerilmiş bir ip
gördü. "Bu da ne?" diye sordu. Bu, Zeyneb (radıyallahu anh)'in
ipidir, namaz kılarken uykusu gelince buna takılıyor (ip onun düşmesini
önlüyor)" dediler. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):"Hayır
(olmaz öyle şey) çözün ipi. Şevkiniz varken namaz kılın, uykunuz gelince de
yatın" emretti.

Buhârî, Teheccüd 18; Müslim, Müsâfirîn 219, (784); Ebu Dâvud,
Salât, 308, (1312); Nesâî, Kıyâmu'l-Leyl 17, (3, 218).

77 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) diyor ki: "Yanımda
BenîEsed kabilesinden bir kadın vardı. Bu sırada Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) içeri girdi ve: "Bu kimdir?" buyurdu. "Falancadır,
geceleri hiç uyumaz, (ibadet yapar)" dedim. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm): "Sus, yeter! Size, tâkat getirebileceğiniz amel yaraşır. Siz
(ibadet yapmaktan) usanmadıkça, Allah da (sevab vermekten) usanmaz. Allah'a en
hoş gelen dinî amel, kişinin devamlı olarak yaptığı ameldir" buyurdu.

Buhârî, İman 32, Teheccüd 18; Müslim, Salâtu'l-Musâfirin
2220-221 (785); Muvatta, Salatu'l-Leyl 4, (1, 118); Nesâî, Salatu'l-Leyl 17 (3,
218).

78 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Her şeyin bir şevki
vardır. Her şevkin de bittiği bir zaman vardır. (Yapacağı işe karşı bu şevki)
duyan kişi işini yaparken mutedil hareket eder ve bu itidali devam ettirirse,
muvaffak olacağını ümid edin, (çünkü bu şekilde takibine devam edebilir). Şayet
(aşırılığa düşerek dikkat çekmiş ve) parmakla gösterilecek hâle gelmişse ona
itibar edip (sâlihlerden) saymayın"

Tirmizî, Kıyâmet 21, (2455).

79 - Ebu Cuheyfe (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) Selman'la Ebu'd-Derda (radıyallahu anhüma)'yı
kardeşlemişti. Selman bir defasında Ebu'd-Derdâ'yı ziyaret etti. Evde,
Ebu'd-Derdâ'nın hanımını düşük bir kıyafet içinde buldu. "Bu halin
ne?" diye sordu, kadın: "Kardeşiniz, Ebu'd-Derdâ'nın dünya ile
alakası kalmadı" diye açıkladı.

Ebu'd-Derda geldi ve Selman (radıyallahu anh)'a yemek getirerek:
"Buyur, ye!" dedi ve ilave etti: "Ben orucum!". Selman:
"Hayır sen yemezsen ben de yemem" dedi. Beraber yediler. Akşam olunca
Ebu'd-Derdâ (Selman'dan gece namazı için müsaade istediyse de, Selman:
"Uyu" dedi. Beraber uyudular. Bir müddet sonra Ebu'd-Derda namaza
kalkmak istedi. Selman tekrar: "Uyu!" dedi. Uyudular. Gecenin sonuna
doğru Selman "Şimdi kalk!" dedi. Kalkıp beraber namaz kıldılar. Sonra
Selman şu nasihatta bulundu: "Senin üzerinde Rabbinin hakkı var, nefsinin
hakkı var, ehlinin de hakkı var. Her hak sâhibine hakkını ver." Ertesi gün
Ebu'd-Derdâ, durumu Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e anlattı.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) "Selman doğru söylemiş" buyurdu.

Buhârî, Edeb 86, Savm 51, Teheccüd 15; Tirmizî, Zühd 64 (2415).

80 - Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in kâtibi Hanzala
İbnu'r-Rebî el-Esedî (radıyallahu anh) anlatıyor:

Birgün Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh)'la karşılaştık. Bana:

"-Nasılsın?" diye sordu.

"-Hanzala münafık oldu"dedim.

"-Sübhanallah, sen neler söylüyorsun?" diye şaşırdı.
Ben açıkladım.

"-Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in huzurunda
olduğumuz sırada bize cennet ve cehennemden söz edilir, sanki gözlerimizle
görmüş gibi oluruz. Oradan ayrılıp çoluk çocuğumuza, bağ bahçemize karışınca
çoklukla unutup gidiyoruz". Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh) de:

"-Allah'a yemin olsun ben de aynı şeyi hissediyorum"
dedi. Beraberce Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e gittik ve bu durumu
açtık. Bize:

"-Nefsimi kudret elinde tutan Zat-ı Zülcelâl'e kasem olsun
siz, benim yanımdaki hâli dışarda da devam etirip (cennet ve cehennemi) hatırlama
işini koruyabilseniz melekler sizinle yataklarınızda, yollarda müsafaha ederdi.
Fakat ey Hanzala, bazan öyle bazan böyle olması normaldir (münâfıklık
değildir)" dedi ve (son cümleyi üç kere tekrarladı."

Müslim, Tevbe 12, (2750); Tirmizî, Kıyamet 60, (2516).

81 - İmam Mâlik'in kaydettiğine göre Hz. Aişe (radıyallahu anhâ)
yatsıdan sonra ailesine birini yollayarak: "(Boş sözleri keserek) yazıcı
melekleri rahatlatmak istemez misiniz?" diye haber gönderdi."

Muvatta, Kelam 9, (2, 987).

82 - İbnu Abbas (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'e azadlı bir cariyenin geceleri namaz, gündüzleri de
oruçla geçirdiği haber verilince şöyle buyurur: "Her çalışanda bir şevk
mevcuttur, her şevkin de bir sonu vardır. Kimin şevkinin sonu sünnetimde
kalırsa doğru yoldadır. Kim de hata eder (sünnetimin hâricinde kalır) ise o da
sapıtmıştır."

83 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu: "İşlerin en hayırlısı orta ve
itidal üzere olanıdır". (Bu son iki hadisi Rezîn tahric etti).

el-Makasıdu'l-Hasene bu rivayeti İbnu's-Sem'ânî'nin Zeylü
Târîhi'l-Bağdâd'da kaydettiğini, senedinde meçhul ravinin yer aldığını
belirtir.

KİTABU'L-EMANET

84 - Huzeyfetu'bnu'l-Yemân (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm), bize iki hadis irad buyurmuştu. Ben
bunlardan birini gördüm, diğerini de bekliyorum. Buyurmuştu ki: Emanet (din,
adalet duyguları) insanların kalplerinin derinliklerine (yaratılışlarında,
fıtrî meyiller olarak) konmuştur. Sonradan Kur'ân-ı Kerîm indi. (İnsanlar
kalplerine konmuş olan bu fıtrî temâyüllerin) Kur'ân ve hadiste te'yîdini
buldular. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bize bu emanetin kalplerden
kalkmasından da bahsetti ve buyurdu ki: "Kişi uykuda imiş gibi farkında
olmadan kalbinden emanet alınır. Geride, benek izi gibi bir iz kalır. Sonra
ikinci sefer, yine uykuda imişcesine, kişi farkında olmadan kalbindeki emânet
duygusundan bir miktar daha alınır. Bunun da, kalpte bir kabarcık izi gibi bir
izi kalır, yâni şöyle ki, ayağın üzerinden bir kor parçasını yuvarlayacak olsan
değdiği yerleri kabarmış görürsün. Ne var ki, içinde işe yarar bir şey yoktur.
Sonra Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bir çakıl tanesi aldı, onu
ayağının üzerinde yuvarladı. (Ve sözüne devam etti: )

"Emanet bu şekilde peyder pey azalmaya devam eder, o hâle gelinir
ki artık) alış verişe giden insanlarda (itimad, güven, doğruluk ve) emanet
tamamen kaybolur. Hatta dürüstler "falanca kabilede dürüst insanlar
varmış" diye parmakla gösterilirler. Bazan da, kalbinde zerre miktar iman
olmayan bir kimsenin "ne civanmerd, ne kibar, ne akıllı kişi" diye
övüldüğü olur." (Huzeyfe devam etti: )

-Ben öyle günler gördüm ki, hanginizle alış veriş yaptığıma
aldırmazdım. Muhâtabım Müslüman idiyse, bana karşı hile yapmasına dindarlığı
mâni olurdu. Muhatabım Yahudi veya Hıristiyan idiyse, onu da, âmiri(nden
vâliden gelen korku ve disiplin) bana hile yapmaktan alıkoyardı. Fakat bugün
sizden sadece falanca falanca ile (gönül huzuruyla) alış veriş
yapabilirim."

Buhârî, Rikak 35, Fiten 13; Müslim, İman 230, (143); Tirmizî,
Fiten 17, (2180); İbnu Mâce, Fiten 27, (4053).

85 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:

"Emanet kaybedilince kıyameti bekleyin." "Emanet
nasıl kaybolur?" diye sordular. "İşler ehil olmayanlara teslim
edilince" diye cevapladı."

Buhârî, Rikak 35, İlm 2.

86 - Yine Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in şu sözünü rivayet etmiştir: "Sana emanet
bırakanın emânetini geri ver. Sana ihânet edene ihânet etme"

Ebu Dâvud, Büyü 81 (3534); Tirmizî, Büyü 38, (1264).

87 - Ebu Musa (radıyallahu anh)'nın rivayetine göre Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurmuştur: "Emîn bir Müslüman
mal muhafızı olsa ve vazîfesini dürüstlükle yapsa, şöyle ki, kendisine (sadaka
vs. nevinden) emredileni gönül hoşluğuyla eksiksiz ve tam olarak yerine verse,
sadakayı veren iki kişiden biri olur."

Buhârî, Zekât 25, Vekâlet 16, İcâre 1; Müslim, Zekât 79 (1023);
Ebu Dâvud, Zekât 43, (1684); Nesâî, Zekât 66, (5, 79-80).

Nesâî, hadisin başında şu ziyadeyi kaydetti: "Mü'min kişi,
diğer mümine karşı duvar gibidir, birbirlerini takviye ederler."

EMR-İ
Bİ'L-MA'RUF VE NEHY-İ ANİ'L-MÜNKER

88. - Târık İbnu Şihâb anlatıyor: "Bayram hutbesini okuma
işini namazdan öne alanın ilki Mervan'dır. O, bu işe tevessül edince cemaatten
birisi ayağa kalkarak: "Yanlış iş yapıyorsun, namazın hutbeden önce
kılınması gerekir" dedi. Mervan: "Artık o usül terkedildi"
diyerek devam etmek istedi. Ebu Saîdu'l-Hudrî ortaya atılarak: "Bu adam,
üzerine düşen vazifesini yaptı. Zira ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'in şöyle söylediğini işittim: "Sizden kim (sünnetimize uymayan)
bir münker görürse (seyirci kalmayıp) onu eliyle düzeltsin. Buna gücü yetmezse
lisanıyla düzeltsin. Buna da gücü yetmezse kalbiyle buğzetsin. Bu kadarı imanın
en zayıf mertebesidir."

Melâhim 17, (4340); Müslim, İman 78 (49); Ebu Dâvud;
Salâtu'l-İydeyn 248 (1140); Tirmizî, Fiten 11 (2173); Nesâî, 17 (8, 111); İbnu
Mâce, Fiten 20, (4013);

Tirmizî'nin rivayetinde şöyle denir: "Bir adam kalkarak ey
Mervan sünnete muhalefet ettin..." dedi.

Ebu Dâvud şu ziyadeyi kaydeder: Sen bayram gününde minberi
(musallaya) çıkardın. Halbuki daha önce bayramda minber çıkarılmazdı. Bir de
hutbeyi namazda öne aldın."

Nevevî rivayetinde bu açıklamalar yok, sadece Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'in sözleri var.

89 - İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu: "Benden önce Allah'ın gönderdiği
her peygamberin mutlaka ümmetinden havarîleri ve arkadaşları olmuştur. Bunlar
onun sünnetiyle amel ederler emirlerini de yerine getirirlerdi. Sonra, bu
peygamberlerin ardından öylesi kötülükler zuhûr etmişti ki, yapmadıklarını
söyleyip, kendilerine emredilmeyeni de yapmışlardır. Kim bu güruhla eliyle
mücahede ederse mü'mindir. Kim onunla diliyle mücahede ederse o da mü'mindir.
Kim de onlarla kalbiyle mücahede ederse o da mü'mindir. Bunun gerisine, artık
zerre miktar iman yoktur.

Müslim, İman 80, (50).

90 - Yine İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "İsrailoğulları bir kısım günahlar
işlemeye başlayınca âlimleri onları bu işlerden menettiler. Ancak onlar
dinlemediler, vazgeçmediler. Zamanla âlimler de onlarla oturmaya, dayanışmaya
ve beraber içmeye başladılar. Allah da bunun üzerine, berikinin dalâletini öbürüne
katarak, biriyle diğerinin küfrünü artırdı. "Dâvud'un ve Meryem oğlu
İsâ'nın diliyle onları lânetledi..." (Maide, 78).

Sonra, ayakta bulunan Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
oturarak sözünü tamamladı: "Hayır, nefsimi kudret elinde tutan Zat'a yemin
ederim, onları hak adına kötülüklerden men etmezseniz (siz de rızaya
eremezsiniz).

Ebu Dâvud, Melâhim 17, (4336); Tirmizî, Tefsîr, Mâide (3050),
İbnu Mâce, Fiten 20, (4006);

91 - Kays İbnu Ebî Hâzım anlatıyor: "Hz. Ebu Bekir
(radıyallahu anh) Cenâb-ı Hakk'a hamd ve senadan sonra buyurdu ki: "Ey
insanlar! Sizler şu âyeti okuyor ve fakat yanlış anlıyorsunuz: "Ey iman
edenler, siz kendinize bakın. Doğru yolda iseniz sapıtan kimse size zarar
veremez" (Maide, 105). Biz Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in:
"İnsanlar, zâlimi görüp elinden tutmazlarsa, Allah'ın, hepsine ulaşacak
umumî bir belâ göndermesi yakındır" dediğini işittik." Keza ben,
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın: "İçlerinde kötülükler işlenen bir
cemiyet, bu kötülükleri bertaraf edecek güçte olduğu halde, seyirci kalır,
müdâhale etmezse, Allah'ın hepsini saran umumî bir belâ göndermesi
yakındır" dediğini işittim.

Ebu Dâvud, Melâhim 17, (4338); Tirmizî, Tefsir, Mâide (3059),
Fiten 8 (2169); İbnu Mâce, Fiten 20 (4005).

92 - Huzeyfe (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Nefsimi kudret elinde tutan Zat'a kasem olsun, ya ma'rufu
emreder ve münkerden de yasaklarsınız veya Allah'ın katından umumî bir belâ
göndermesi yakındır. O zaman yalvar yakar olursunuz da duanız kabul
edilmez."

Tirmizî, Fiten 9, (2170).

93 - İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Sizler yardım görecek, ganimetler
elde edecek ve birçok memleketleri fethedeceksiniz. Sizden kim bu vakte ererse,
Allah'tan çekinsin, ma'rufu emredip, münkerden de nehyetsin. Kim de bile bile
bana yalan nisbet ederse, ateşteki yerini hazırlasın."

Tirmizî, Fiten 70, (2258).

94 - Urs İbnu Amîre el-Kindî (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Yeryüzünde bir kötülük
işlendiği vakit, ona şâhid olan bunu takbîh ederse (kötü olduğunu te'yîd
ederse), o kötülüğü görmemiş gibi zararından kurtulur. O kötülüğe şâhid
olmadığı halde, işittiği zaman memnun kalan kimse, sanki ºâhid olmuº gibi mânen
zarar görür."

Ebu Davud, Melâhim 17, (4345).

95 - Ebu Saîd (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Zâlim sultanın yanında gerçeği söylemek en büyük
cihaddandır."

Ebu Dâvud, Melâhim 17, (4344); Tirmizî 13, (2175); İbnu Mace,
Fiten 20, (4011).

İ'TİKAFLA
İLGİLİ BÖLÜM

96 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) vefat edinceye kadar Ramazan'ın son on gününde itikafa
girer ve derdi ki: "Kadir gecesini Ramazan'ın son on gününde arayın".
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan sonra, zevceleri de itikafa
girdiler."

Buhârî, Fadlu Leyletü'l-Kadr 3, İtikâf 1,14; Müslim, İtikaf 5,
(1172); Muvatta, İtikaf 7, (1, 316); Tirmizî, Savm 71, (790); Nesâî, Mesâcid
18, (2, 44); Ebu Dâvud, Sıyâm 77, (2462, 2464); İbnu Mâce, Sıyâm 59; (1771).

Bir başka rivayette şöyle denir: Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) her Ramazan'da itikafa girerdi. Akşam namazını kılar kılmaz itikaf
mahaline gelirdi. Râvi der ki: Bir gün Hz. Aişe de itikaf için izin istedi.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) izin verdi. Mescidin içinde itikaf için bir
çadır kuruldu. Bunu Hafsa validemiz (radıyallahu anhâ) işitti, O'nun için de
bir çadır kuruldu. Arkadan Zeyneb (radıyallahu anhâ) validemiz için de bir çadır
kuruldu. Sabah olup da Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hücresinden çıkınca
dört çadır kurulduğunu görür ve "Bunlar da ne?" diye sorar. Durum
haber verilince: "Onları bu işe sevkeden şey nedir, Allah'ın rızasını
kazandıracak bir amel düşüncesi mi? Hayır! Derhal kaldırın, gözüm
görmesin!" emretti. Çadırlar kaldırıldı. O Ramazan Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'da itikafı terketti. Şevvâl'in son onunda itikafa
girdi."

Bir diğer rivayette şöyle denir: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) çadırların kaldırılmasını emretti. Derhal yıkıldılar. O yıl itikafa
girmeyi Ramazan'da terketti, Şevvâl ayının ilk onunda yerine getirdi."

97 - Ebu Saîd (radıyallahu anh) anlatıyor: "Biz Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'le birlikte Ramazan'ın orta on gününde i'tikafa
girdik, yirminci günün sabahı olunca eşyalarımızı (evlerimize) taşıdık.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) (bir hutbe irad etti ve) sonra şunu
söyledi: "İtikafa girmiş olanlar, itikaf mahallerine dönsünler. Zira bu
gece bana Kadir gecesinin hangi gece olduğu gösterilmişti, sonra unutturuldu.
Siz, son onda ve tek gecelerde arayın. Ayrıca bu gece kendimi su ve çamur
içinde secde eder gördüm." Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) itikaf
mahalline dönünce, o günün sonuna doğru hava bozdu. Mescid o sıralarda (üzeri
dallarla örtülmüş) çardak şeklindeydi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'in burnu ve burun yumuşağı üzerinde su ve çamur bulaşığını gördüm. Bu
gece 21. gece idi."

Buhârî, Fadlu Leylet'l-Kadr 2, 3, İtikaf 1, 9, 13; Müslim, Sıyâm
213, (1167);

98 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) her Ramazanda on gün i'tikafa girerdi. Vefat
ettiği yılda ise yirmi gün i'tikafa girdi."

Buhârî, İ'tikaf 17; Ebu Dâvud, Savm 78, (2466). İbnu Mâce, Sıyâm
58, (1769).

99 - Enes ve Ubey İbnu Ka'b (radıyallahu anh) anlatıyorlar. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) Ramazan'ın son on gününde itikafa
girerlerdi. Fakat bir sene (seferde olduğu için) itikafa girmedi, müteakip yıl
yirmi gün itikaf yaptı."

Hadisi Ebu Dâvud, Übeyy hazretlerinden (Savm 77, (2463));
Tirmizî de Enes hazretlerinden (Savm 79, (803)) rivayet etmiştir. İbnu Mâce,
Sıyam 58, (1770).

100 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ)'nin anlattığına göre,
"Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) mescitte itikafda olduğu sırada,
kendisi de hayızken, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın saçlarını
taramıştır. Bu hizmeti yaparken kendisi odasından ayrılmamış; Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) başını ona uzatmıştır. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) itikafta iken, (büyük veya küçük abdest bozmak gibi) zarurî bir
ihtiyaç olmadıkça odaya girmezdi."

Buhârî, Hayz 2, İtikaf 2, 3, 4, 19, Libâs 76; Müslim, Hayz 6-7
(297); Muvatta, İ'tikaf 1 (1, 312); Tirmizî, Savm 80, (804); Ebu Dâvud, Sıyam
79 (2467, 2468, 2469); Nesâî, Hayz 20, (1, 193).

Ebu Dâvud'da şu ziyade var: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
itikafda iken hastaya uğrar, oyalanmadan halini sorar geçerdi. Hz. Aişe buyurdu
ki: "Aslında, mûtekif için sünnet olanı, hasta ziyaretine gitmemesi,
cenaze merasimine katılmaması, kadına temas etmemesi, kadının tenine tenini
değedirmemesi, zarurî ihtiyaç dışında da itikaf yoktur."

(Ebu Dâvud, Savm 80, 2473).

101 - Yine Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın zevcelerinden biri, müstehaza haliyle Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'la birlikte itikafa girdi. Öyle ki, kadın, kanı ve
elbisesinde sarı lekeyi de görüyor bu halde de namaz kılıyordu. Kanın şiddetli
akması halinde (kirletmeyi önlemek için) altına leğen koyduğu oluyordu."

Buhârî, Hayz 10, İtikaf 10; Ebu Dâvud, Savm 81, (2476);

102 – Ali İbnu'l-Hüseyn
anlatıyor: Safiyye (radıyallahu anhâ) buyurdu ki: "Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) itikafta iken ziyaret maksadıyla geceleyin yanına
uğradım. Bir müddet konuştuk. Sonra geri dönmek üzere kalktım. Uğurlamak üzere
de o kalktı. Kapıya kadar gelmişti ki, Ensar'dan iki kişi oradan geçiyordu. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i görünce hızlandılar. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "Ağır olun dedi, şu yanımdaki Huyey'in kızı Safiyye'dir."
Onlar: "Subhânallah, dediler bu da ne demek ey Allah'ın Resûlu" Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Şeytan, insana, damarlardaki kan gibi
nüfuz eder. Ben, onun kalplerinize bir kötülük atmasından korkarım"
buyurdu."

"Buhârî, İ'tikaf 8, 11, 18 Farzu'l-Humus 4, Bed'u'l-Halk
11, Edeb 121, Ahkâm 21; Müslim, Selam 23-25 (2174, 2175); Ebu Dâvud, Sıyâm 79,
(2470).

103 - İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: "Babam Ömer
(radıyallahu anh) cahiliye devrinde iken geceleyi itikafa girmek üzere
nezretmişti (adamıştı). -Hatta Mescid-i Haram'da bir gün itikaf yapmayı
adamıştı diye de rivayet edilir- Durumu Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'den sordu. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) "Nezrini yerine
getir" buyurdu."

Buhârî, İtikaf 5, 15, 16; Humus 19, Megâzî 54, Eymân 29; Müslim,
Eymân 27, (1656) Tirmizî, Nüzûr 12, 12, (1539); İbnu Mace, Keffarât 18, (2129).

İHYÂU'L-MEVAT
BÖLÜMÜ

104 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Sahibi olmayan bir araziyi kim ihya
ederse, bu araziyi herkesten ziyade o hak kazanır." Urvetu'bnu Zübeyr
"Hz. Ömer (radıyallahu anh) halife iken bu hadisin hükmünü tatbik
etti" dedi.

Buhârî, Hars 15.

105 - Urvetu'bnu Zübeyr (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Kim ölü bir arâziyi
ihya ederse, burası onun olur. Başkasının arazisine izinsiz ağaç dikene hiçbir
hak tanınmaz.

Muvatta, Akdiye 26, (2, 743); Tirmizî, Ahkâm 38, (1379); Ebu
Dâvud, Harâc 37, (3073).

Ebu Dâvud'da şu ziyade var: Urve (radıyallahu anh) dedi ki:
"Şehâdet ederim ki, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şuna hükmetti:
Arz, Allah'ın arzıdır, insanlar da Allah'ın kullarıdır. Kim bir ölü araziyi
(mevat) ihya ederse, bu yere, o, herkesten ziyade hak sâhibi olur. Bu hükmü Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'dan bize, ondan namazı getirenler getirdi."

106 - Urve (radıyallahu anh) dedi ki: "Bana bu hadisi
rivayet eden kimse şunu da anlattı: İki kişi Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'e müracaat ederek aralarındaki ihtilâfı arzettiler: Bunlardan biri,
diğerinin arazisine hurma ağacı dikmişti. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Tarla, eski sâhibine aittir, ağaç diken de diktiklerini tarlada
söksün" diye hükmetti. Ben ağaçların köklerine baltalarla vurulduğunu
gördüm. Ağaçlar boylu boslu tam haldeydiler, hepsi de tarladan
söküldüler."

Ebu Dâvud, Harac 37, (3074).

107 - Semuratu'bnu Cündüb (radıyallahu anh) anlatıyor:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) dedi ki: "Mevât (ölü) bir
araziyi kim bir duvarla çevrelerse, burası onun olur."

Ebu Dâvud, Harac 37, (3077).

Rezîn, Saîd İbnu Zeyd (radıyallahu anh)'den şu ziyadeyi
kaydetti: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) dedi ki: "Sahibi bir
arazinin bakımından âciz kalarak helâk olmaya terkedince biri gelip bu araziyi
ihya ederse, arazi kendinin olur."

ÎLÂ
BÖLÜMÜ

108 - Enes (radıyallahu anh) 'in anlattığına göre, Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'i bir at yere atmıştı. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın (sağ) tarafı veya (sağ) omuzu ezildi. Bu O'na ayakta duramayacak
kadar ızdırab verdi. O sıralarda hanımlarını da bir ay müddetle terketti. Bu
esnada, hurma kütüğünden yapılmış bir merdivenle çıkılan tenezzüh odasına
(meşrübe) çekildi. Ashâb (radıyallahu anhum ecmaîn) kendisine "geçmiş
olsun" ziyaretine geliyorlardı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
oturarak namaz kılardı, onlar ise ayakta durarak namaza uymuşlardı. Selâmı
verince şöyle dedi: "İmam, kendisine uyulmak için vardır. Öyle ise ayakta
namaz kıldırıyorsa siz de ayakta kılın, şâyet oturarak kıldırıyorsa siz de
oturarak kılın, imam rükuya varmadan rükuya gitmeyin, o başını kaldırmadan siz
de kaldırmayın."

Râvi der ki: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) ayın
29'unda meşrübeden indi. Ashâb: "Ey Allah'ın Resûlü, sen bir aylık bir
müddet için îlâ'ya (ayrı kalmaya) karar vermiştin" dediler. Onlara:
"Bu ay yirmi dokuz gündür" cevabını verdi."

Buhârî, Salat 18, Ezan 51, 82, 128, Sıfatu's-Salat 83, 128, Savm
11, Mezâlim 25, Nikâh 91, Talâk 21, Eymân 20; Tirmizî, Savm 6, (690); Nesâî,
Talak 32, (6, 166).

Buhârî ve Müslim'de Ümmü Seleme'den gelen bir rivayette:
"Bu ay yirmi dokuz çekiyor" buyurmuştur.

Müslim'de Câbir (radıyallahu anh)'dan kaydedilen bir rivayette:
"Sonra iki elini üç sefer uzattı, ikisinde her iki elinin bütün
parmaklarıyla, sonuncu kerede sadece dokuz parmağıyla işaret etmişti" diye
(yirmi dokuzu gösterdiği açıklanır) (Sıyam 24).

109 - İbnu Ömer (radıyallahu anh), "Kadınlarına
yaklaşmamaya yemin edenler için dört ay beklemek vardır. Eğer erkekler (o
müddet içinde kefaret yaparak zevcelerine) dönerlerse şüphe yok ki Allah cidden
gafur ve rahîmdir..." (Bakara 226) âyetinin açıklaması ile alakalı olarak)
şöyle demiştir: "Ayette zikredilen) dört ay geçtikten sonra ya rücu etmek
veya boşamak üzere zevc tevkif olunur. Îlâ yapan fiilen boşamayınca (bu
müddetin dolmasıyla) boşanma husule gelmez." Bu görüş, Hz. Osman, Hz. Ali,
Hz. Ebu'd-Derda ve Hz. Aişe (radıyallahu anhüm ecmaîn)'den ve Ashab'tan on iki
kişiden de rivayet edilmiştir.

Buhârî, Talak 21; Muvatta Talak 19, (2, 557).

Buhârî'nin bir başka rivayetinde İbnu Ömer demiştir ki:
"Cenâb-ı Hakk'ın âyette zikrettiği îlâ, dört aylık müddet dışında hiç
kimseye helal olmaz. Bu müdded dolunca ya tatlılıkla hanımını tutar veya,
Allah'ın emrettiği şekilde boşamaya karar verir. (Îlâ müddetini uzatarak
kocasının ayrıca birde boşanmasını beklemek gibi üçüncü bir yola sülûk
edilemez.)"

110 - Hz. Ali (kerremallahu vechehu) buyurmuştur ki: "Bir
kimse hanımına yaklaşmamaya yemin ederse (îlâ'ya karar verirse), bundan boşanma
hâsıl olmaz. Dört aylık müddet geçince, îlâ yapan koca tevkif olunur, ya boşar
ya da kefaret ödeyerek rücu eder."

Muvatta, Talak 17, (2, 556).

İmam Mâlik der ki: "Bir kimse, çocuğu sütten kesilinceye
kadar hanımına yaklaşmamaya yemin edecek olsa, bu îlâ yemini sayılmaz. Bana Hz.
Ali'den ulaşan bir rivayete göre, bu durumdan kendisine sorulduğu vakit bunun
îlâ olmadığını belirtmiştir."

111 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) der ki: "Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) hanımlarına yaklaşmamaya yemin etti (îlâ kararı verdi)
ve (bal yemeyi de kendi kendine) haram etti. Böylece helal olan bir şeyi
kendisine haram kılmıştı. Sonra kefâret karşılığında yeminini bozdu"

Tirmizî, Talak 21, (1201).

MAKBUL
VE MEKRUH İSİMLER

112 - Ebu'd-Derdâ (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Sizler kıyamet günü isimlerinizle ve
babalarınızın isimleriyle çağırılacaksınız öyleyse isimlerinizi güzel
yapın"

Ebu Dâvud, Edeb 69, (4948).

113 - İbnu Ömer (radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Allah'ın en ziyade sevdiği
isimler Amdullah ve Abdurrahman'dır."

Müslim, Âdâb, 2, (2132); Ebu Dâvud Edeb 69, (4949); Tirmizî,
Edeb 64, (2835).

114 - Ebu Vehb el-Cüşemî (radıyallahu anh) anlatıyor:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Peygamberlerin
isimleriyle isimlenin. Allah'ın çok sevdiği isimler Abdullah, Abdurrâhman'dır.
En sâdık olanları da Hâris ve Hemmâm isimleridir. En çirkinleri de Harb ve
Mürre isimleridir"

Ebu Dâvud, Edeb 69, (4950). Metin Ebu Dâvud'a aittir, Nesâî'de
muhtasar olarak kaydedilmiştir (Hayl 3 (6, 218, 219)).

115 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Allah katında en düşük (ahna')
isim Melikü'l-emlâk (mülklerin mâliki) ismidir. Allah'tan başka Mâlik
yoktur."

Süfyân merhum dedi ki: Şâhân Şâh bunun örneğidir.

Ahmed İbnu Hanbel merhûm dedi ki: "Ebu Amr merhum'a,
ahna'ne demek diye sordum, bana "en düşük" diye cevap verdi.

Buhârî, Edeb 114; Müslim, Edeb 20, (2143); Ebu Dâvud, Edeb 70,
(4961); Tirmizî Edeb 65, (2839).

116 - Müslim'in bir diğer rivayetinde şöyle buyrulmuştur:
"Kıyamet günü, Allah'ın en ziyade kızacağı en kötü kimse, adı
Melikü'l-emlâk (Şehinşâh) olan kimsedir. Allah'tan başka Mâlik yoktur."

(Adâb 21)

117 - Hz. Câbir (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) Ya'la, Bereket, Eflah, Yesâr, Nâfi ve benzeri
isimlerin kullanılmasını yasaklamayı arzu etmişti. Sonra onun bu mevzuda sükut
ettiğini gördüm. Sonra da yasaklamadan vefat etti."

Bu hadisi Müslim, Âdab 13, (2138); ve Ebu Dâvud, Edeb, 70,
(4960) rivayet ettiler. Hadisin metni Müslim'e aittir.

Ebu Dâvud'un rivayetinde şu ziyade mevcuttur: "...Zira kişi
"Bereket burada mı?" diye sorar da "hayır yok!" diye cevap
verirler."

118 - Hz. Ömer (radıyallahu anh)'in azadlı kölesi Eslem
anlatıyor: "Hz. Ömer (radıyallahu anh), bir oğlunu Ebu İsa künyesini
kullandığı için dövdü. Öte yandan Muğîre İbnu Şu'be (radıyallahu anh), Ebu İsa
künyesini kullanıyordu. Hz. Ömer (radıyallahu anh) ona "Ebu Abdillah
künyesini kullanman sana yetmez mi?" dedi. Muğîre: "Bana Ebu İsa
künyesini takan Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'dir" cevabını
verince, Hz. Ömer: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in geçmiş
gelecek bütün günahları affedilmiştir. Biz ise bundan böyle sıkıntıdayız"
dedi. Ölünceye kadar Muğire'yi "Ebu Abdillah" diye künyeledi.

Ebu Dâvud, Edeb 72, (4963).

119 - Yahya İbnu Sa'îd (radıyallahu anh) anlatıyor: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bol sütlü bir deve hakkında: "Bunu kim
sağacak?" diye sordu. Bir adam ayağa kalkmıştı ki Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) "İsmin ne?" dedi. Adam: "Mürre
(acı)!" deyince, ona: "Otur!" dedi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) tekrar "Bunu kim sağıverecek?" diye sordu. Bir başkası
ayağa kalktı, ben sağacağım diyecekti. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
ona da: "ismin nedir?" diye sordu. Adam: "Harb!" diye cevap
verdi. Ona da "Otur" dedi.

Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Bu deveyi kim bize
sağıverecek?" diye sormaya devam etti. Bir adam daha kalktı. Ona da ismini
sordu. "Ya'îş (yaşıyor!)" cevabını alınca ona: "Sen sağ"
diyerek müsaade etti."

Muvatta, İsti'zan 24 (2, 973).

HZ.
PEYGAMBER (S.A.S.)'İN İSİM KOYDUĞU KİMSELER

120 - Sehl İbnu Sa'd es-Sâidi (radıyallahu anh) buyurdu ki: Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) Fâtıma (radıyallahu anhâ) annemizin evine
uğramıştı. Hz. Ali (radıyallahu anh)'yi evde bulamayınca: "Amca oğlun
nerede?" diye sordu. Fatıma (radıyallahu anhâ): "Aramızda bir
şekerlenme oldu. Bunun üzerine bana kızdı ve çekip gitti" dedi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) birine: "Hele bir arayıver nereye gitmiş"
diye emretti. "Mescidde yatıyor!" diye haber verince, Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm), 'Kalk ey Ebu Turâb, kalk ey Ebu Turâb (yani Toprak
babası) diye seslendi.

Sehl der ki: Hz. Ali (radıyallahu anh)'nin en çok sevdiği ismi
bu isimdi.

Buhârî, Salat 58, Fedaili'l, Ashab 9, Edeb 113, İsti'zân 40;
Müslim, Fedailu's-Sahâbe 38, (2409).

121 - Esmâ Bintu Ebî Bekr (radıyallahu anhümâ) anlatıyor.
"Mekke'de Abdullah İbnu Zübeyr (radıyallahu anh)'e hâmile kalmıştım. Doğum
yaklaşmıştı ki, Mekke'yi terkettim ve Medine'ye geldim, Kuba'ya indim.
Abdullah'ı orada dünyaya getirdim. Doğunca, bebeği alıp Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'a götürdüm, kucağına bıraktım. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) bir hurma istedi, ağzında çiğneyerek ezdikten sonra,
tükrüğünden çocuğun ağzına bıraktı. Abdullah'ın midesine ilk inen şey
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın mübarek tükrükleri idi. Sonra
(yumuşattığı o) hurma ile çocuğun damağını oğdu, hakkında bereketle dua etti ve
Abdullah ismini verdi. Müslüman aileden ilk doğan çocuk bu idi. (Medine'de
bütün Müslümanlar) onun doğumuna çok sevindiler. Çünkü "Yahudiler size
sihir yaptılar, asla doğum yapamayacaksınız" diye bir şayia
çıkarılmıştı."

Buhârî, Menâkibu'l-Ensâr 45, Akîka 1, Müslim, Âdâb 26, (2146).

122 - Ebu Mûsâ (radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir oğlum
doğmuştu. Hemen Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a getirdim. İbrahim ismini
verip bir hurma ile tahnikde bulundu. Sonra da "Mübarek olsun" diye
dua buyurdu ve çocuğu bana geri verdi. Bu çocuk, Ebu Musa'nın en büyük evladı
idi."

Buhârî, Akîka 1; Müslim, Adab 24, (2145).

123 - Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Abdullah İbnu
Ebi Talha'yı doğduğu zaman Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a götürdüm.
Bebek bir bez içerisinde idi. Vardığımızda Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
devesine katran sürüyordu. "Beraberinde hurma da getirdin mi?" diye
sordu. "Evet" dedim ve birkaç tane hurma verdim. Onları ağzında
çiğnedi, sonra çocuğun ağzını açtı. Ağzına tükrüğü püskürttü. Bebek, yalamaya
başladı. Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) "Ensar'ın hurma
sevgisine bakın (doğar doğmaz başlıyor)" diye latife etti ve çocuğu
Abdullah diye isimledi."

Buhârî, Cenâiz 42, Akîka 1; Müslim, Âdab 22, (2144); Ebu Dâvud,
Edeb 69, (4951) Hadisin metni; Müslim'deki metindir.

124 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ): "Ey Allah'ın Rasûlü,
dedim, arkadaşlarımdan her birisinin bir künyesi var, (benim yok)". Dedi
ki: "Oğlum Abdullah İbnu Zübeyr ile künyelen." Aişe, "Ümmü
Abdillah (Abdullah'ın annesi)" diye künye almıştı"

Ebu Dâvud, Edeb 78, (4970).

Rezîn merhum: "Teyze anne gibidir" ilavesini
kaydetmiştir.

HZ. PEYGAMBER (S.A.S.)'İN DEĞİŞTİRDİĞİ İSİMLER

125 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ): "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) çirkin isimleri değiştirirdi" buyurmuştur.

Tirmizî, Edeb 66, (2841).

126 - Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Zeyneb
Bintu Ebî Seleme'nin ismi Berre idi. "Nefsini tezkiye ediyor"
denildi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) onu Zeyneb diye
isimlendirdi.

Buhârî Edeb 108; Müslim, Edeb 17, (2141).

127 - İbnu Abbâs (radıyallahu anh) anlatıyor: "Cüveyriye
Bintu'l-Hâris'in ismi Berre idi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onun
ismini Cüveyriye diye değiştirdi. Zira, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
"Berre'nin yanından çıktı" denmesini sevmiyordu.

Müslim, Edeb 16, (2140).

128 - Şureyh İbnu Hâni, (radıyallahu anh) babasından naklediyor:
"Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm), kavmimin beni Ebu'l-Hakem diye
künyelediklerini işitmişti. Beni çağırtarak: "Hakem olan Allah'tır, hüküm
de O'nadır, öyle ise, sen nasıl Ebu'l-Hakem künyesini taşırsın?" dedi. Ben
açıkladım: "Kavmim bir meselede anlaşmazlığa düşünce bana gelirler, ben
hükme bağlarım. Her iki taraf da verdiğim hükme râzı olurlar." Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "Bu ne güzel şey?" buyurdu ve "Çocuklarından
neler var?" diye sordu. Ben: "Şüreyh, Müslim, Abdullah var"
dedim. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "En büyüğü hangisi?"
dedi. "Şüreyh" dedim. "Öyleyse, buyurdu, sen Ebu
Şüreyh'sin"

Ebu Dâvud, Edeb 70, (4955); Nesâî, Kadâ 7, (8, 226-227).

129 - Beşîr İbnu Meymun, amcası Üsâme İbnu Ahdarî'den rivayet
ediyor: Ahdarî diyor ki: "İsmi Asram olan bir adam vardı. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) ona: "İsmin nedir?" diye sordu. Adam Asram
diye cevap verdi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Hayır sen
Zür'a'sın" buyurdu.

Ebu Dâvud, Edeb 70, (4954).

130 - Said Ybnu'l-Müseyyeb babasy vasytasyyla dedesinden
naklediyor: "Dedem, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a u?ramy?ty. Ysmin
ne? diye sordu. "Hazn (sert yer)" diye cevap verdi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "Hayyr sen Sehl'sin" dedi. Müseyyeb:
"Olamaz, babanyn verdi?i bir ismi de?i?tiremem" dedi. Ybnu'l-Müseyyeb
ilâve ediyor: "O günden sonra aramyzda kabalyk devam etti gitti."

Buhârî, Edeb 107-108; Ebu Dâvud, Edeb 70, (4956).
Ebu Dâvud'un rivayetinde ?öyle demi?tir: "... Hayyr sehl ezilir ve hakîr
tutulur."
Ebu Dâvud merhum der ki: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Âsi, Aziz,
Atele (?iddet, sertlik), ?eytan, Hakem, Gurâb (karga) Habbâb, ?ihab isimlerini
de?i?tirdi. ?ihâb'y Hi?am, Harb'i Silm (sulh), Muzdaci'y (yatan) Münbais
(kalkan) yapty. Afire (çorak) adyny ta?yyan bir araziyi de Hadire (ye?illik)
diye, ?i'bu'd Dalâlet'i (sapyklyk geçidi) ?i'bu'l-Hüdâ diye isimledi.
Benu'z-Zinye'yi Benu'r-Rü?d olarak de?i?tirdi."

131 - İbnu Ömer (radıyallahu anhümâ) diyor ki: Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) Âsiye (isyankâr, itaatsiz kadın) ismini değiştirip
Cemîle (güzel kadın) yaptı.

Müslim, Edeb 14, (2139); Tirmizî, Edeb 66, (2840); Ebu Dâvud,
Edeb 70, (4952).

132 - Mesruk anlatıyor: "Hz. Ömer'le karşılaştım. Bana
"Sen kimsin?" diye sordu. "Mesruk İbnu'l-Ecda" dedim. Dedi
ki: "Ben Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın ecda şeytandır"
dediğini işittim."

Ebu Dâvud, Edeb 70, (4957).

133 - Sehl İbnu Sa'd (radıyallahu anh) anlatıyor:
"el-Münzir İbnu Ebî Üseyd doğduğu zaman Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'a getirilmişti. Çocuğu kucağına aldı ve: "İsmi nedir?" diye
sordu. "İsmi falandır" diye ne konmuşsa söylendi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "Hayır! bunun ismi Münzir olacak" dedi ve o
gün çocuğa Münzir ismini koydu.

Buhârî, Edeb 108; Müslim, Edeb 29, (2149).

HZ. PEYGAMBER (S.A.S.)'İN İSİM VE KÜNYESİNİ ALMA HAKKINDA GELEN
RİVÂYETLER

134 - Hz. Enes (radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir gün
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Bakî'de idi. Kulağına bir ses geldi:
"Ey Ebu'l-Kâsım!" diyordu. Başını sese doğru çevirdi. Seslenen adam:
"Ey Allah'ın Resûlü seni kastedmedim, ben falancayı çağırdım" dedi.
Bunun üzerine Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "İsmimi isim olarak
koyun, fakat künyemi kendinize künye yapmayın!" buyurdu.

Buhârî, Menâkıb 20, Edeb 106; Müslim, Âdab 1 (2131); Tirmizî,
Edeb 68, (2844).

135 - Hz. Cabir (radıyallahu anh) anlatıyor: "Bizden
birinin bir oğlu oldu. İsmini Kasım koydu. Kendisine: "Sana Ebu'l-Kasım
künyesini vermeyiz. Bu künye ile seni şereflendirip memnun etmeyiz" dedi.
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e gelerek durumu arzetti. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) bunun üzerine: "Oğlunun adı Abdurrahmândır"
dedi.

Buhârî, Edeb 105, 106, 109, Menâkıb 20; Müslim, Adâb 2, (2133);
Ebu Dâvud, Edeb 74, (4965); Tirmizî, Edeb 68, (2845).

Bir rivayette şu ziyade var: "İsmimi isim olarak koyun,
fakat künyemi künye yapmayın. Zira ben Kasım (taksim edici) kılındım. Aranızda
taksim ederim."

Ebu Dâvud'un bir rivayetinde şöyle buyrulmuştur: "Kim benim
ismimi almışsa, künyem ile künyelenmesin. Kim de künyem ile künyelenmişse,
ismimle isimlenmesin."

136 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Bir kadın
gelerek: "Ey Allah'ın Resûlü, ben bir oğlan dünyaya getirdim. Muhammed
diye isim, Ebu'l-Kasım diye de künye verdim. Bana, sizin bu durumdan
hoşlanmadığınız söylendi, doğru mu?" diye sordu. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm): "İsmimi helâl, künyemi haram kılan şey de ne?" veya
"Künyemi haram kılıp ismimi helâl kılan şey de ne?" diyerek reddetti.

Ebu Dâvud Edeb 76, (4968).

137 - Muhammed İbnu'l-Hanife, babasından (Allah her ikisinden de
razı olsun) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e sordum:
"Ey Allah'ın Resûlü, sizden sonra bir oğlum olduğu takdirde, sizin
isminizle isimlendirebilir, künyenizle de künyelendirebilir miyim, ne
dersiniz?" Bana "Evet" buyurdular.

Ebu Dâvud, Edeb, 76, (4967); Tirmizî, Edeb 68, (2846).

Yuharıdaki metin Ebu Dâvud'undur. Tirmizî, hadise,
"sahîh" demiştir, ayrıca: "Burada bizim için ruhsat var"
diye kaydetmiştir.

İSİM VE KÜNYE ÜZERİNE MÜTEFERRİK HADİSLER

138 - İbnu Ömer (radıyallahu anhumâ) anlatıyor: "Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) çocuğa, doğumunun yedinci gününde isim
konmasını, yıkanarak pisliklerin temizlenmesini ve akika kurbanı kesilmesini
emir buyurdu."

Ebu Davud, Edâhî, 21, (2837); Tirmizî, Edâhî 23, (1522), Edeb
63,(2834), (Tirmizî'de hadis İbnu Ömer'den değil, Amr İbnu Şu'ayb an ebîhi an
ceddihi tarîkindendir. Burada bir sehiv söz konusu -Nesâî, Akîka 5, (7, 166);
İbnu Mâce, Zebâih 1, (3165)-dur.).

139 - Hz. Aişe (radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Yeni doğan
çocuklar Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e getirilirdi. O da bunlara
mübarek olmaları için dua eder, tahnîkde bulunurdu."

Müslim, Edeb, 27 (2147); Ebu Dâvud, Edeb 116, (5106).

140 - Ebu Râfi (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Fatıma (radıyallahu anhâ) oğlu Hasan (radıyallahu
anh)'ı doğurduğu zaman, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı kulağına ezan
okurken gördüm."

Ebu Dâvud, Edeb 116, (5105);
Tirmizî, Edâhî 17, (1514).

Tirmizî hadisin sahih
olduğunu söylemiştir. Rezîn şu ziyadeyi kaydeder: "Kulağına İhlas sûresini
okudu, hurma ile tahnik etti ve ismini koydu."

141 - Yahya İbnu Saîd
anlatıyor: "Hz. Ömer bir adama: "İsmin nedir?" diye sordu. Adam
"Cemre (kor)" dedi. "Kimin oğlusun?" diye tekrar sordu.
Adam: "İbnu Şihâb (alev) deyince "Kimlerden?" dedi. Adam:
"Hurakalardan." "Eviniz nerede? diye sordu.
"Harretu'n-Nâr'da" cevabını alınca, "hangisinde?" dedi.
"Zâtı Lezâ'da" cevabını alınca; Hz. Ömer (radıyallahu anh)
"Âilene yetiş, yanıyorlar!" dedi. Gerçekten durum aynen Hz. Ömer'in
dediği gibiydi"

Muvatta, İsti'zân 25 (2,
973).

KAPLARLA İLGİLİ BÖLÜM

142 - Huzeyfe (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle dediğini işittim:
"İpek ve İbrişim elbise giymeyin. Altın ve gümüş kaplardan su içmeyin,
onlarda yemek yemeyin. Zira bu iki şey dünyada onlar (kâfirler), âhirette de
sizin içindir."

Buhârî, Et'ime 28; Müslim,
Libas 4; Ebu Dâvud, Nesâî, Buhârî, Et'ime 28, Eşribe 28, Libas 25; Müslim,
Libas 4, (2067); Tirmizî, Eşribe 10 (1879); Ebu Dâvud, Eşribe 17 (3723); Nesâî,
Zînet 87, (8, 198, 199); İbnu Mâce, Eşribe 17, (3414).

143 - Ümmü Seleme
(radıyallahu anhâ) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular
ki: "Gümüş kaptan su içen, karnına cehennem ateşi dolduruyor
demektir"

Buhârî, Eşribe 28; Müslim,
Libas 1, (2065); Muvatta, Sıfatu'n-Nebi 11 (2, 924-925); İbnu Mace, Eşribe
17(3413).

Müslim'in bir diğer
rivayetinde şöyle denir: "Kim altın veya gümüş bir kaptan içerse..."

144 - Hz. Cabir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Biz Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'le birlikte
gazveye çıkmıştık. Savaş sonunda elde ettiğimiz ganîmetler arasında müşriklerin
kap-kacak ve su kapları da vardı. Biz bunları kullanıyorduk. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) hiç bir zaman niye kullanıyorsunuz diye
ayıplamadı."

Ebu Dâvud, Et'ime 46, (3838).

145 - Ebu Sa'lebe el-Huşenî
(radıyallahu anh) diyor ki: "Ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e
ey Allah'ın Resûlü, biz Ehli Kitab'ın yaşadığı bir yerdeyiz. Onların
kap-kacaklarından yiyip içebilir miyiz? diye sordum. Dedi ki:
"Onlarınkinden başka kap-kacak bulabilirseniz onlarınkinden yemeyin. Başka
birşey bulamazsanız onları yıkadıktan sonra kullanın."

Ebu Dâvud, Et'ime 46 (3839);
Tirmizî, Siyer 11, (1560); Tirmizî hadisin sahîh olduğunu söyledi. Metin
Tirmizî'deki metindir.

146 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Ömer (radıyallahu anh) sıcak su ile ve bir Hıristiyan
kadının evinde onun su kabıyla abdest aldı." Bu rivayeti Rezîn tahrîc
etti. Derim ki: Bunu Buhârî bab başlığı olarak kaydetmiştir. Doğrusunu Allah
bilir.

Buhârî, Vudu 43.

147 - İbnu Mes'ud
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
birgün yere çubukla, kare biçiminde bir şekil çizdi. Sonra, bunun ortasına bir
hat çekti, onun dışında da bir hat çizdi. Sonra bu hattın ortasından itibaren
bu ortadaki hatta istinad eden bir kısım küçük çizgiler attı.

Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) bu çizdiklerini şöyle açıkladı: Şu çizgi insandır. Şu onu saran kare
çizgisi de eceldir. Şu dışarı uzanan çizgi de onun emelidir. (Bu emel çizgisini
kesen) şu küçük çizgiler de müsibetlerdir. Bu musibet oku yolunu şaşırarak
insana değemese bile, diğer biri değer. Bu da değmezse ecel oku değer.

Buhârî, Rikak 3; Tirmizî,
Kıyamet 23, (2456); İbnu Mace, Zühd 27, (4231).

148 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yere bir çizgi çizdi ve:
"Bu insanı temsil eder" buyurdu. Sonra bunun yanına ikinci bir çizgi
daha çizerek: "Bu da ecelini temsil eder" buyurdu. Ondan daha uzağa
bir çizgi daha çizdikten sonra: "Bu da emeldir" dedi ve ilâve etti:
"İşte insan daha böyle iken (yani emeline kavuşmadan) ona daha yakın olan
(eceli) ansızın geliverir."

Buhârî, Rikak 4; Tirmizî,
Zühd 25, (2335); İbnu Mâce, Zühd 27, (4232).

149 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) omuzumdan tuttu ve:
"Sen dünyada bir garib veya bir yolcu gibi ol" buyurdu.

İbnu Ömer (radıyallahu anh)
hazretleri şöyle diyordu: "Akşama erdinmi, sabahı bekleme, sabaha erdinmi
akşamı bekleme. Sağlıklı olduğun sırada hastalık halin için hazırlık yap.
Hayatta iken de ölüm için hazırlık yap."

Buhârî, Rikak 2; Tirmizî,
Zühd 25, (2334).

Tirmizî'nin rivayetinde,
"yolcu gibi ol" sözünden sonra şu ziyade var: "Kendini kabir
ehlinden added."

150 - Büreyde (radyyallahu
anh) anlatyyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) elindeki iki
çakyl(dan birini yakyna, di?erini uza?a) atarak: "?u ve ?u neye delalet
ediyor biliyor musunuz?" dedi. Cemaat: "Allah ve Resûlü daha iyi
bilir" dediler. Buyurdu ki: "?u (uza?a dü?en) emeldir, bu (yakyna
dü?en) de eceldir. (Ki?i emeline ula?mak için gayret ederken ula?madan
ölüverir)".
Tirmizî, Emsâl 7, (2874).

151 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Ecelini altmış yaşına kadar uzattığı kimselerden Cenab-ı Hakk, her çeşit
özür ve bahâneyi kaldırmıştır."

Buhârî Rikak 4; Tirmizî,
Da'vât 113, (3545), Zühd 23 (2332); İbnu Mâce, Zühd 27, (4236), Metin
Buhârî'den alınmıştır.

Tirmizî'nin metni şu
şekildedir: "Ümmetimin vasatî ömrü 60-70 yaş arasıdır. Allah, kime ömründe
40'ına kadar mühlet verdi ise, ondan özrü kaldırmıştır."

EBEVEYNE İYİLİK

152 - Ebu Hüreyre (radıyallahu
anh) anlatıyor: Bir adam gelerek: "Ey Allah'ın Resûlü iyi davranıp hoş
sohbette bulunmama en ziyaâde kim hak sâhibidir?" diye sordu. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Annen!" diye cevap verdi. Adam:
"Sonra kim?" dedi, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
"Annen!" diye cevap verdi. Adam tekrar: "Sonra kim?" dedi
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yine: "Annen!" diye cevap verdi.
Adam tekrar sordu: "Sonra kim?" Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
bu dördüncüyü: "Baban!" diye cevapladı."

Buhârî, Edeb 2; Müslim, Birr
1, (2548).

153 - Küleyb İbnu Menfa'a
ceddi bulunan Küleyb el-Hanefi (radıyallahu anh)'den anlattığına göre, kendisi
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a gelerek sormuştur: "Ey Allah'ın
Resûlü kime karşı iyilik yapayım?" Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
şu cevabı vermiştir: "Annene, babana, kızkardeşine, oğlan kardeşine, bunu
takip eden azadlına. Bu iyiliği de, üzerine vâcib olan bir hakkın ödenmesi,
yani, sıla-ı rahmin yerine getirilmesi olarak yapacaksın. (Nafile, ihtiyarî, hasbî
bir davranış tatavvu grubuna giren bir amel olarak değil)".

Ebu Dâvud, Edeb 129, (5140).

154 - Behz İbnu Hakîm babası
tarikiyle dedesi Mu'aviye İbnu Hayde el-Kuşeyrî (radıyallahu anh)'den
naklediyor. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e: "Ey Allah'ın Resûlü,
kime iyilik yapayım? diye sordum. Bana: "Annene" dedi. "Sonra
kime?" diye tekrar ettim. "Annene" dedi. "Sonra kime?"
dedim. "Annene" dedi. "Sonra kime?" dedim, bu dördüncüde
"Babana, sonra da tedrici yakınlarına" diye cevap verdi."

Ebu Dâvud, Edeb 129, (5141);
Tirmizî Birr 1, (1898).

Ebu Dâvud bir rivayette şu
ziyadeyi kaydeder: "Haberiniz olsun, kişi azatlısından bir fazlasını
istese, azadlı (mevlâ) bu (ihtiyaç fazlası)na sâhib olduğu halde yerine
getirmese kıyamet günü vermemiş olduğu bu fazlalık bir engerek yılanı olarak
kendisine getirilir."

155 - Abdullah İbnu Amr
İbnu'l-Âs (radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir adam: "Ey Allah'ın Resûlü
benim malım ve bir de çocuğum var. Babam malımı almak istiyor" (ne
yapayım?) diye sordu. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Sen ve malın
babana aitsiniz. Şunu bilin ki, evladlarınız kazançlarınızın en
temizlerindendir. Öyle ise evladlarınızın kazançlarından yiyin"
buyurdu."

Ebu Dâvud, Büyü 79, (3530);
İbnu Mâce, Ticârât 64, (2291)-2292).

156 - Ebu Hüreyre (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bir gün:
"Burnu sürtülsün, burnu sürtülsün, burnu sürtülsün" dedi. "Kimin
burnu sürtülsün ey Allah'ın Resûlü?" diye sorulunca şu açıklamada bulundu:
"Ebeveyninden her ikisinin veya sâdece birinin yaşlılığına ulaştığı halde
cennete giremeyenin."

Müslim, Birr 9, (251);
Tirmizî, Daavât 110 (3539). Rivayetin yukarıdaki metni, Müslim'deki metindir.

157 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Hiçbir evlad, babasının hakkını, bir istisna
durumu dışında ödeyemez. O durum da şudur: Babasını köle olarak bulur, satın
alır ve âzad eder."

Müslim, Itk 25, (1510); Ebu
Dâvud, Edeb 129, (5137); Tirmizî, Birr 8, (1907); İbnu Mâce, Edeb 1, (3659).

158 - Abdullah İbnu Amr
İbni'l-Âs (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) şöyle buyurdu: "Allah'ın rızası babanın rızasından geçer.
Allah'ın memnuniyetsizliği de babanın memnuniyetsizliğinden geçer."

Tirmizî, Birr 3 (1900).

Tirmizi bu hadisi hem Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sözü (merfu) olarak, hem de sahâbî sözü
(mevkuf) olarak rivayet eder. Ayrıca mevkuf olarak rivayet eden tarîkin sahih
olduğunu söyler.

159 - İbnu Amr (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Bir adam, cihada iştirak etmek için Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'den izin istedi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Annen baban sağlar mı?" diye sordu. Adam: "Evet" deyince:
"Onlara (hizmet de cihad sayılır), sen onlara hizmet ederek cihad
yap" buyurdu.

Buhârî, Cihâd 138, Edeb 3;
Müslim, Birr 5, (2539); Ebu Dâvud, Cihad, 33, (2529); Nesâî, Cihad 5; Tirmizî,
Cihad 2, (1671).

Müslim'in bir diğer
rivayetinde adam: "...Sana, hicret ve cihad etmek ecrini de Allah'tan
istemek şartı üzerine biat ediyorum" der. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm): "Anne ve babandan sağ olan var mı?" diye sorar. Adam:
"Evet, her ikisi de sağ" deyince: "Yani sen Allah'tan ecir
istiyorsun?" der. Adamın "evet"i üzerine: "Öyleyse
vâlideyn'in yanına dön. Onlara iyi bak, (Allah'ın rızası ondadır)"
emreder.

Ebu Dâvud ve Nesâî'de gelen
bir diğer rivayette adam: "Ağlamakta olan ebeveynimi de geride
bıraktım" der. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ona "Yemen'de bir
kimsen var mı?" diye sordu. Adam: "Ebeveynim var" deyince
"Peki, onlar sana izin verdiler mi? diye tekrar sordu. "Hayır"
cevabı üzerine: "Öyleyse onlara geri dön, onlardan izin iste. Şâyet izin
verirlerse cihada katıl, vermezlerse onlara hizmet et!" emretti."

160 - Muâviye İbnu Câhime'nin
anlattığına göre; Câhime (radıyallahu anh) Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'e gelir ve: "Ey Allah'ın Resûlü, ben gazveye (cihad) katılmak
istiyorum, bu konuda sizinle istişâre etmeye geldim" der. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "Annen var mı?" diye sorar.
"Evet" deyince, "Öyleyse ondan ayrılma zira cennet onun ayağının
altındadır" buyurur.

Nesâî, Cihad 6, (6, 11).

161 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Nikâhım altında bir kadın vardı ve onu seviyordum da.
Babam Ömer ise, onu sevmiyordu. Bana: "Boşa onu" dedi. Ben itiraz
ettim ve boşamadım. Babam Ömer (radıyallahu anh) Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'e gelerek durumu arzetti. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana:
"Boşa onu" dedi.

Ebu Dâvud, edeb 129, (5138);
Tirmizî, Talâk 13, (1189). Tirmizî hadisin sahih olduğunu da belirtti.

162 - Ebu'd-Derda
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Baba cennetin orta kapısıdır. Dilersen bu kapıyı terket dilersen muhafaza
et" dediğini işittim.

Tirmizî, Birr, 3, (1901).
Tirmizî, hadise "sahih" dedi.

163 - Büreyde (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Bir kadın: "Ey Allah'ın Resûlü, ben anneme bir
cariye tasadduk etmiştim. Şimdi annem öldü" dedi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "Sadaka yapmış olmanın) ecrini mutlaka
alacaksın. Miras yoluyla cariye sana geri gelecek (tekrar senin olacak)"
buyurdu. Kadın: "Ey Allah'ın Resûlü annemin bir aylık oruç borcu vardı,
onun yerine tutabilir miyim?" diye sordu. "Annene bedel tut!"
dedi. Kadın: "Ey Allah'ın Resûlü, annem hiç haccetmedi, onun yerine hac
yapabilir miyim?" diye sordu Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Evet,
ona bedel haccet" buyurdu."

Müslim, Sıyam 157, (1149);
Tirmizî, Zekât 31 (667); Ebu Dâvud, Vesâyâ 12, (2877), Zekât 31, (1656).

164 - Esma Bintu Ebî Bekr
(radıyallahu anhâ) anlatıyor: Henüz müşrik olan annem yanıma geldi. (Nasıl
davranmam gerekeceği hususunda) Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'den
sorarak: "Annem yanıma geldi, benimle (görüşüp konuşmak) arzu ediyor,
anneme iyi davranayım mı?" dedim. "Evet" dedi, ona gereken
hürmeti göster."

Buhârî, Hibe 28, Edeb 8;
Zekat 50 (1003); Ebu Dâvud, Zekât, 34, (1668);

165 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Bir adam Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a gelerek:
"Ben büyük bir günah işledim, buna tevbe imkanım var mı?" dedi. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Annen var mı?" diye sordu. Adam:
"Hayır yok" dedi.

"Peki teyzen de mi
yok?" dedi. Adam: "Hayır, var" deyince Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm): "Öyle ise ona iyilik yap!" diye emretti."

Tirmizî, Birr 6, (1905).

Tirmizî el-Berâ'dan
kaydettiği diğer bir hadiste şu ziyadeye yer verir: "Teyze anne
makamındadır."

166 - Ebu Üseyd Mâlik İbnu
Rebî'a es-Sâidî (radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir adam: "Ey Allah'ın
Resûlü, anne ve babamın vefatlarından sonra da onlara iyilik yapma imkânı var
mı, ne ile onlara iyilik yapabilirim?" diye sordu. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm): "Evet vardır" dedi ve açıkladı: "Onlara dua, onlar
için Allah'tan istiğfar (günahlarının affedilmesini) taleb etmek, onlardan
sonra vasiyetlerini yerine getirmek, anne ve babasının akrabalarına karşı da
sıla-i rahmi ifa etmek, anne ve babanın dostlarına ikramda bulunmak."

Ebu Dâvud, Edeb 129, (5142);
İbnu Mâce, Edeb 2, (3664).

167 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı işittim, şöyle
diyordu: "Kişinin yapacağı en üstün iyiliklerden biri, ölümünden sonra
babasının dostlarına sıla-ı rahimde bulunmasıdır."

Müslim, Birr,11-13 (2552);
Tirmizî, Birr, 5 (1904); Ebu Dâvud, Edeb 129, (5143).

168 - Ömer İbnu's-Sâib'den
rivayet edildiğine göre, şu haber kendisine ulaşmıştır: "Peygamberimiz
(aleyhissalâtu vesselâm) bir gün otururken süt babası çıkagelir. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) hürmeten, onun için, giydiği şeylerden birini serer ve
üzerine oturtur. Az sonra süt annesi gelir. Peygamberimiz (aleyhissalâtu
vesselâm) bunun için de elbisenin diğer tarafını serer, kadın üzerine oturur.
Biraz sonra süt-oğlan kardeşi gelir. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
kalkarak onu da önüne oturtur."

Ebu Dâvud, Edeb 129, (5145).

169 - Zeyd İbnu Erkam
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdu ki: "Kim ebeveyninden birine bedel haccederse, bu haccla onun
borcunu ödemiş olur. Bu durum semâdaki ruhuna müjdelenir. Kişi, anne ve
babasına karşı isyankâr (âkk) bile olsa (bu iyiliği sebebiyle) Allah'ın
nezdinde (iyi kullar meyanında) yazılır."

Diğer bir rivayette ise:
"Babası için bir hacc, kendisi için yedi hacc yazılır" denmiştir.

Bu rivayeti Rezîn tahric
etti. Bu rivayet Heysemî'nin Mecmau'z-Zevâid'inde, Taberâni'nin
Mu'cemu'l-Kebir'inden kaydedilmiştir (3, 282).

EVLAD VE AKRABALARA İYİLİK

170 - Hz. Aişe (radıyallahu
anhâ) anlatıyor: "Yanıma bir kadın girdi. Beraberinde iki kız çocuğu da
vardı. Bir şeyler istedi. Aksi gibi yanımda bir hurmadan başka bir şey yoktu.
Onu verdim. Kadın aldı ve ikiye bölerek kızlarına taksim etti. Kendine pay
ayırmadı. Çıkıp gittiler. Arkadan Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) girdi.
Durumu ona anlattım. Dedi ki: "Kim bu şekilde kızlarla imtihan edilir o da
onlara iyi davranırsa, kızlar, onun için, ateşe karşı perde olurlar."

Buhârî, Zekât 10, Edeb 19;
Müslim, Birr 147, (2629); Tirmizî, Birr 13, (1916).

171 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Büluğa
erinceye kadar kim iki kız evladı yetiştirirse -parmaklarını birleştirerek-
kıyamet günü o ve ben şöyle beraber oluruz."

Müslim, Birr 149, (2631);
Tirmizî, Birr 13, (1917).

Tirmizî'de: "O ve ben
cennete şu iki şey gibi beraber gireriz" dedi ve iki parmağıyla işaret
etti" şeklinde gelmiştir.

172 - Ebu Saîd (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Kim "üç
kız" veya "üç kızkardeş" veya "iki kız kardeş" veya
"iki kız" yetiştirir, terbiye ve te'diblerini eksik etmez, onlara iyi
davranır ve evlendirirse cenneti hak etmiştir."

Ebu Dâvud, Edeb 130, (5147);
Tirmizî, Birr, 13 (1913).

Ebu Dâvud'da İbnu Abbas
(radıyallahu anh)'dan şu rivayet de kaydedilmiştir: "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Kimin iki kızı olur da bunları
öldürmez, alçaltmaz, oğlan çocuklarını bunlara tercih etmezse Allah onu cennete
koyar." (5147. H).

173 - Avf İbnu Mâlik
el-Eşca'i (radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm): "Ben ve yanakları kararmış kadın kıyamet günü şu iki şey gibi
yan yanayız. -Hadisi rivayet eden Yezid İbnu Zürey, baş ve orta parmaklarıyla
işaret yaptı.- O kadın ki, mevkii, makamı bulunan kocasından dul kalmıştır,
(maddi imkânlarından başka) neseb ve güzelliği yerindedir. Bütün bunlara rağmen
(evlenmez) ve yetimler büyüyünceye veya ölünceye kadar kendini onlara
hasreder."

Hadîste geçen "yanakları
kararmış kadın" tabiriyle Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
yetimlerini büyütmek gayesiyle süslenmeyi ve rahat yaşamayı terkeden, çektiği
sıkıntılar sebebiyle cildi kararan dul kadını ifade buyurmuştur.

Ebu Dâvud, Edeb 130, (5149).

174 - Havle bintu Hakîm
(radıyallahu anhâ) anlatıyor: Bir gün, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) kızı
Fatıma (radıyallahu anhâ)'nın iki oğlundan birini kucaklamış olduğu halde evden
çıktı ve şöyle diyordu: "Siz var ya, sizin yüzünüzden (ebeveyniniz)
cimriliğe, korkaklığa ve cehâlete düşüyorlar. Ve siz Allah'ın reyhanındansınız."

Tirmizî, Birr, 11 (1911);
İbnu Mâce, Edeb 3, (3666).

175 - Berâ (radıyallahu anh)
anlatıyor: "Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh) Hz. Aişe (radıyallahu anhâ)'ye
uğradı. Aişe hummaya yakalanmış, hasta idi. "Kızım, nasılsın?" diye
hatırını sordu ve yanağından öptü."

Ebû Dâvud, Edeb 158 (5222);
Buhârî, Menâkıbu'l-Ensar 45.

176 - Said İbnu'l-Âs
(radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:
"Bir baba çocuğuna güzel ahlâktan daha üstün bir miras bırakamaz"

Tirmizî, Birr 33, (1953).

Yine Tirmizî'de, Câbir İbnu
Semure'den gelen bir başka rivayette, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
buyurur: "Kişinin çocuğunu bir kerecik terbiye etmesi, onun için bir Sa'
miktarında yiyecek tasadduk etmesinden daha hayırlıdır."

177 - Hz. Aişe anlatıyor:
"Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Sizin en
hayırlınız, ailesine karşı hayırlı olandır. Ben aileme karşı hepinizden daha
hayırlıyım. Arkadaşınız öldüğü zaman (kusurlarını zikretmeyi) terkedin."

Tirmizî, Menâkıb 85, (3892).

YETİMLERE İYİLİK

178 - Sehl İbnu Sa'd
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu
ki: "Ben ve yetime bakan kimse cennette şöyleyiz" Orta parmağı ile
baş parmağını yan yana getirip aralarını açıp kapayarak işaret etti."

Buhârî, Talak 14, Edeb 24;
Tirmizî, Birr 14, (1919); Ebu Dâvud, Edeb 131, (5150).

179 - İbnu Abbâs anlatıyor:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Kim Müslümanlar
arasından bir yetim alarak yiyecek ve içeceğine dâhil ederse, affedilmez bir
günah (şirk) işlememişse, Allah onu mutlaka cennete koyacaktır."

Tirmizî, Birr 14, (1918).

YOLDAN RAHATSIZ EDİCİ ŞEY
TEMİZLEMEYE DAİR

180 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:
"Bir adam yolda yürürken, yol üzerinde bir diken dalına rastladı. Onu alıp
dışarı attı. Cenab-ı Hakk bu davranışından memnun kalarak, ona mağfiret
etti".

Buhârî, Mezâlim 28, Cemaat
32; Müslim, Birr 128, (1914), İmâret 163, (1914); Muvatta, Salatu'l-Cemaat 6,
(1, 131); Tirmizî, Birr 38 (1958); Ebu dâvud, Edeb 172, (5245).

Yukarıdaki metin, Ebu Dâvud
hariç beş kitabın beşinde aynen mevcuttur. Ebu Dâvud (az bir farklılıkla) şöyle
kaydeder: "Hiçbir hayır yapmamış olan bir adam, yoldan bir diken dalını
kaldırdı. Bu ya (yola uzanmış) bir ağaç dalıydı kesip attı ya da yola
bırakılmış bir şeyi kaldırıp attı..." gerisi yukarıdaki gibi.

181 - Müslim'de Ebu Zerr
(radıyallahu anh) hazretlerinden kaydedildiğine göre, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurmuştur ki: "Bana ümmetimin, hayır ve şer, bütün amelleri
arzedildi. İyi amelleri arasında, rahatsızlık veren bir şeyin yoldan atılması
da vardı. Kötü amelleri arasında yere gömülmeden mescide bırakılmış tükrük de
vardı."

Müslim, Mesâcid 58, (553).

182 - Yine Müslim'de Ebu
Berze (radıyallahu anh) anlatıyor: "Ey Allah'ın Resûlü, bana faydalı
olacak birşey öğret, dedim de şu tavsiyede bulundu: "Müslümanların
yolundan rahatsızlık veren şeyleri kaldır"

Müslim, Birr 131, (2618).

İYİLİK ÜZERİNE MÜTEFERRİK
HADİSLER

183 - Safvân İbnu Süleym
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdu ki: "Dul ve kimsesizler için çalışan, Allah yolunda cihad eden
veya gündüzleri oruç tutup geceleri de ibadet eden kimse gibidir"

Buhârî, Nafakât 1, Edeb 25,
26; Nesâî, Zekât 78, (5, 86, 87); Müslim, Züd 41, (2982); Tirmizî, Birr 44,
(1970).

184 - Amr İbnu'l-Âs
(radıyallahu anh) anlatıyor. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:
"Kırk iyilik vardır. En üstünü sağmal keçi bağışlamaktır. Bu iyiliklerden
birini, sevab ümid ederek ve vâdedilen mükâfatı tasdik ederek yapan kimseyi
Allah mutlaka, bu ameli sebebiyle, cennete koyar." Ravilerden biri
(Hassân) diyor ki: "Keçi bağışı dışındaki amellerisaydık: Verilen selâmı
almak, hapşırana yerhamukâllah demek, yoldan rahatsızlık veren şeyi temizlemek
vs. gibi, fakat on beşe bile ulaşamadık".

Buhârî, Hibe 35; Ebu Dâvud,
Zekat 42, (1683).

185 - Ebu Musa (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Her Müslümanın
sadaka vermesi gerekir" buyurdu. Kendisine: "Ya bulamayan
olursa?" diye soruldu. "Eliyle, çalışır, hem şahsı için harcar, hem
de tasadduk eder" cevabını verdi. "Ya çalışacak gücü yoksa?"
diye soruldu. "Bu durumda, sıkışmış bir ihtiyaç sâhibine yardım eder"
dedi. "Buna da gücü yetmezse?" dendi. "Ma'rufu veya hayrı
emreder" dedi. "Bunu da yapmazsa?" diye tekrar sorulunca:
"Kendini başkasına kötülük yapmaktan alıkor. Zîra bu da bir
sadakadır" buyurdu.

Buhârî, Zekât 30, Edeb 33;
Müslim, Zekât 55, (1008).

186 - Yine Buhârî ve Müslim,
Ebu Hüreyre'den (r. a.) kaydettiklerine göre, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) şöyle buyurmuştur: "Güneşin doğduğu her yeni günde kişiye, her
bir mafsalı için bir sadaka vermesi gerekir. İki kişi arasında adâlet yapman
bir sadakadır. Kişiye hayvanını yüklerken yardım etmen bir sadakadır. Güzel söz
sadakadır, namaza gitmek üzere attığın her adım sadakadır. Yoldan rahatsız
edici bir şeyi kaldırıp atman sadakadır."

Buhârî, Cihâd 72, 128, Sulh
33; Müslim, Müsâfirîn 84, (720), zekât 56, (1009).

187 - Hakîm İbnu Hizâm
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Ey Allah'ın Resûlü, dedim, cahiliye devrinde
yaptığım hayırlar var: Dua, köle âzad etme, sadaka vermek gibi, bana bunlardan
bir sevab gelecek mi?" "Sen dedi, zaten, daha önce yaptığın bu
iyiliklerin hayrına Müslüman olmuşsun."

Buhârî, Zekât 24, Büyü 100,
İtk 12, Edeb 16; Müslim, İman 194-196, (123).

Bir diğer rivayette der ki:
Dedim ki: "Allah'a kasem olsun, İslâm'da yaptıklarımdan hiçbirini eksik
bırakmadan, câhiliye devrinde hepsini yapmıştım."

Diğer bir rivayette Hâkim'in
câhiliye devrinde yüz köle âzad ettiği, yüz deve yükü mal tasadduk ettiği,
Müslüman olunca da aynı miktarda hayır yaptığını belirtir.

188 - Hz. Aişe (radıyallahu
anhâ) anlatıyor: "Dedim ki Ey Allah'ın Resûlü, İbnu Cüd'an câhiliye
devrinde sıla-i rahimde bulunur, fakirlere yedirirdi. O bundan fayda görecek
mi? Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şu cevabı verdi: "(Hayır)
iyiliklerin ona bir faydası olmayacaktır. Çünkü o bir gün bile "Ya Rabbi
kıyamet günü günahlarımı bağışla" dememiştir."

Müslim, İman 365, (214).

189 - Ebu Zerr (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:

"Yapılan hayırdan
(ma'ruf) hiçbir şeyi küçük bulup hakir görme, kardeşini güler yüzle karşılaman
bile olsa (bunu ehemmiyetsiz görüp ihmâl etme)"

Müslim, Birr 144, (2626).

190 - Huzeyfe (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Her bir ma'ruf sadakadır"

Buhârî, Edeb 33; Müslim,
Zekât 52, (1005); Ebu Dâvud, Edeb 68, (4947); Tirmizî, Birr 45, (1971).

Bu hadisi Tirmizî, Hz. Câbir
(radıyallahu anh)'den şu ziyade ile rivayet etti: "Kardeşini güler yüzle
karşılaman, kendi kovandan kardeşinin kabına su vermen de birer
"ma'ruf"dur".

191 - Adiy İbnu Hâtim
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Sizden herkese Rabbi, aralarında bir tercüman olmaksızı, doğrudan doğruya
hitab edecektir. Kişi o zaman (ateşe karşı bir kurtuluş yolu bulmak üzere
sağına bakar, hayatta iken gönderdiği (hayır) amellerden başka birşey göremez.
Soluna bakar, orada da hayatta iken işlediği (kötü) amellerden başka birşey
göremez. Ön cihetine bakar. Karşısında (kendini beklemekte olan) ateşi görür.
(Ey bu dehşetli güne inanan mü'minler!) yarım hurma ile de olsa kendinizi
ateşten koruyun. Bunu da bulamazsanız güzel bir sözle koruyun"

Buhârî, Rikâk 49, 51, Tevhid
36, 24, Zekât 9, Menâkıb 25, Edeb 34; Müslim, Zekât 67, (1016); Timizî, Kıyamet
1, (2427).

192 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Bilin ki, bir ev halkına, sütünden ve
yününden istifâde etmeleri için, akşam ve sabah bol süt veren devesini, geçici
olarak bağışlayan kimsenin ecri cidden büyüktür."

Müslim, Zekât 73, (1019).

SIDK VE EMÂNET (GÜVEN)

193 - Ebu Sa'id el-Hudrî
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu:
"Emin ve doğruluktan ayrılmayan ticaret ehli (ayette sırat-ı müstakim
ashabı olarak zikredilen) peygamberler, sıddikler, şehidler ve sâlihlerle
beraberdir."

Tirmizî, Büyû 4, (1209); İbnu
Mâce, Ticârât 1, (2139).

194 - Tirmizî'nin, Rifâ'a
İbnu Râfi'den yaptığı diğer bir rivayetinde şöyle buyrulmuştur: "Kıyamat
günü tüccarlar fâcirler (günahkârlar) olarak diriltilecekler. Ancak Allah'tan
korkanlar, iyilik yapanlar ve doğruluktan ayrılmayanlar müstesna"

Tirmizî, Büyû 4 (1210); İbnu
Mâce, Ticârât3, (2146).

195 - Kays İbnu Ebî Gareze
el-Gıfârî (radıyallahu anh) anlatıyor: "Biz hicret etmezden önce simsarlar
olarak isimlendiriliyorduk. Bir gün, Medine'de, bize Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) uğradı. Bize ondan daha iyi bir isim verdi. Buyurdu
ki: "Ey tüccarlar, satış işine, yemin ve boş söz karışır..."

Bir başka rivayette şöyle
denmiştir: "Satış işine yemin ve yalan bulaşmaktadır, siz (Rabbin gadabını
söndüren) sadaka karıştırın"

Ebu Dâvud, Büyû 1,
(3326,3327); Tirmizî, Büyû 4, (1208); Nesâî, Eymân 7, (7, 15).

196 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i işittim,
diyordu ki: "(Ticarette yalan) yemin, (tüccarın zannınca) mala rağbeti
artırır. (Halbuki gerçekte) kazancı giderir."

Buhârî, Büyû 26; Müslim,
Müsâkât 13 (1607); Ebu Dâvud, Büyû 6, (3335); Nesâî, Büyû 5, (7, 246).

Hadis'in metni Buhârî ve
Müslim'deki metindir. Ebu Dâvud'da "Bereketi giderir" şeklindedir.

197 - Hakim İbnu Hizâm
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdu ki: "Alıp-satanlar" birbirlerinden ayrılmadıkça (vazgeçmekte)
muhayyerdirler. Alıp-satanlar alış-verişi sıdk ve doğruluk üzere yapar (kusuru)
beyan ederlerse alış-verişleri her ikisi hakkında da mübarek kılınır. Yalan
söylerler (kusurları) gözlerlerse, belli bir kâr sağlasalar bile,
alış-verişlerinin bereketini kaybederler."

Bir rivayet şöyledir:
"Alış-verişlerinin bereketi yok edilir: Yalan yemin malı rağbetli, kazancı
bereketsiz kılar."

Buhârî, Büyû 19, 22, 44, 46;
Müslim, Büyû, 47, (532); Ebu Dâvud, Büyû 53, (3459); Tirmizî, Büyû 26, (1246);
Nesâî, Büyû 3, (7, 244-245).

ALIŞ-VERİŞTE VE İKALE'DE
(AKDİ BOZMA) KOLAYLIK

198 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Satışında, satın alışında, borcunu ödeyişinde cömert ve kolaylaştırıcı
davranan kimseye Allah rahmetini bol kılsın".

Buhârî, Büyû 16; Tirmizî Büyû
75, (1320).

199 - Tirmizî'nin rivayeti
şöyledir: "Allah, sizden önce yaşamış olan bir kimseye rahmetiyle muamele
etti. Çünkü bu adam satınca kolaylık gösterir, satın alınca kolaylık gösterir,
alacağını isteyince (kabalık ve sertlik değil, anlayış ve) kolaylık
gösterirdi."

Tirmizî, Büyû 75. (1320).

200 - Tirmizî'nin Ebu
Hüreyre'den kaydettiği bir rivayette Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
buyurur: "Allah, satıştaki müsâmahayı, satın alıştaki müsâmahayı,
ödemedeki müsâmahayı sever"

Tirmizî, Büyû 75 (1319).

201 - Huzeyfe ve Ebu Mes'ud
el-Bedrî (radıyallahu anh) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle
söylediğini işittiklerini anlatır: "Sizden önce yaşamış olan birisine,
ruhunu kabzetmek üzere melek gelmiş idi, sordu:

"-Bir hayır işledin
mi?" Adam:

"-Bilmiyorum" diye
cevapladı. Kendisine tekrar:

"-Hele bir düşün (belki
hatırlarsın) dendi. Adam:

"-Bir şey
hatırlamıyorum, ancak dünyada iken, insanlarla alış-veriş yapardım. Bu
muâmelelerimde zengine ödeme müddetini uzatır, fakire de (ödeme işlerinde
müsâmaha ve bazı eksikliklerini bağışlamak sûretiyle) kolaylık
gösterirdim" dedi.

Allah onu (bu kadarcık
iyiliği sebebiyle affedip) cennetine koydu."

Buhârî, Büyû 17-18, Enbiyâ
50, İstikrâz 5; Müslim, Müsâkât 26-31, (1560).

202 - Amra Bintu Abdirrahmân
(radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Bir adam bir meyve bahçesinin meyvelerini
toptan satın aldı. Meyveyi toplayıp miktarını tayin edince, tahmîn edilenden
noksan buldu. Bahçe sâhibini görerek eksik çıkan kısmı hesaptan düşmesini veya
alım-satım akdinden dönmesini talebetti. Fakat adam teklif edilenleri kabul
etmemeye yemin etti. Bunun üzerine müşterinin annesi, Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'e müracaat ederek durumu arzetti. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "O adam, hayır yapmamaya yemin etmiştir"
buyurdu. Bu sözü işiten bahçe sâhibi Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e
gelerek: "Ey Allah'ın Resûlü, talebini kabul ettim" dedi.

Muvatta, Büyû 15, (2, 621);
Buhârî, Sulh 10; Müslim, Müsâkât 19, (1557).

203 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:

"Kim bir Müslümanın
ikâlesini (yani alım-satım akdini feshetmesini) kabul ederse, Allah da onu
düşmekten kurtarır"

Ebu Dâvud, Büyû 54, (3460);
İbnu Mâce, Ticârât 26, (2199).

ÖLÇÜLER VE TARTILAR HAKKINDA

204 - İbnu Ömer anlatıyor:
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "(Şer'i hukuku ödemek
için) vezin'de Mekke halkının vezn'i esastır, keyl'de de Medine halkının keyl'i
esastır."

Ebu Dâvud, Büyû 8, (3340);
Nesâî, Büyû 54, (7, 284).

205 - Mikdâm İbnu Ma'dikerb
(radıyallahu anh) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şu sözünü nakletti:
"Yiyeceklerinizi kîle ile ölçün, sizin için mübarek kılınsın."

Buhârî, Büyû 52.

206 - İbnu Abbas (radıyallahu
anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) mikyal (ölçek) ve mîzân
(terazi) kullananlara şöyle hitab etti: "Sizler bizden önce gelip geçen
kavimleri helâk eden iki işi üzerinize almış bulunmaktasınız"

Tirmizî, Büyû' 9, (1217).

207 - İbnu Harmele
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Ümmü Habib Bintü Züeyb İbnu Kays
el-Müzenniyye, bize (ölçüm işlerinde kullanılan) bir sa' bağışladı. Ümmü Habib
bize rivayet etti ki, kendisine, İbnu Ahî Safiyye'den geldiğine göre,
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın zevce-i pâkleri Safiyye vâlidemiz
(radıyallahu anhâ) bağışlanan bu sâ'in, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'in kullandığı sâ' olduğunu söylemiştir. Râvilerden Enes İbnu İyâz der
ki: "Ben bu sâ'ı denedim, (kontrol ettim) gördüm ki bu sâ', Emevî Halifesi
Hişâm İbnu Abdi'l-Melik'in kullandığı müdd'le iki buçuk müdd miktarında
idi".

Ebu Dâvud, Eyman 18, (3279).

208 - es-Sâib İbnu Yezîd
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
devrinde bir sâ', bugün sizlerin kullanmakta olduğunuz müdd'le, bir müdden üçte
bir müdd miktarında fazla idi. Ancak bu miktara Ömer İbnu Abdilaziz merhum
zamanında ilâve bulunuldu.

Buhârî,, İ'tisam 16, Kefârât
5; Nesâî, Zekât 44, (5, 54).

209 - Hz. Osman (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Sattığın zaman tart, satın alınca tarttır."

Buhârî, Büyû' 51.

ALIM-SATIMIN ADABINA DAİR
MÜTEFERRİK HADİSLER

210 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular:
"Allah'ın en çok sevdiği yerler mescidlerdir. Allah'ın en ziyade nefret
ettiği yerler de çarşı ve pazarlardır."

Müslim, Mesâcid 288, (671).

211 - Selman (radiyallahu
anh) (radıyallahu anh) diyor ki: "Elinden geliyorsa, çarşıya ilk giren
olma. Oradan son çıkan da olma. Çünkü çarşı, şeytanın, (insanları şaşırtmak
için kıyasıya) savaş verdiği yerdir, bayrağı da orada dalgalanır."

Müslim, Fedâilu's-Sahâbe
100,(2451).

212 - Hz. Ömer (radıyallahu
anh): "Bizim çarşımızda dini bilen kimseler satıcılık yapsın"
buyurmuştur.

Tirmizî, Vitr 21, (487).

213 - Ebu'd-Derda
(radıyallahu anh) buyurmuştur ki: "Ben, Şam'daki Ümeyye Camii'nin
merdivenlerinde bir dükkan sâhibi olup, her gün elli dinar kazanıp Allah
yolunda harcamak ve bu esnada namazlarımı da hep cemaatle kılmak, Allah'ın
helal kıldıklarını da haram etmemek şartlarını arzulamaktan ziyade, Allahu
Teâla'nın, haklarında: "...o kimseler ki ne bir ticaret ne de bir alış
veriş onları Allah'ı zikretmekten alıkoymaz" (Nur, 36) övgüsünü kullandığı
kimselerden olmamaktan korkarım."

Bu rivayet Rezîn'in
ilâvesidir.

214 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: Mekke'nin fethedildiği sene Hz. Peygamber (aleyhissâlatu
vesselâm)'i Mekke'de işittim, şöyle buyuruyordu: "Cenab-ı Allah içki,
ölmüş hayvan, domuz ve putun alım-satımını yasakladı." Bunun üzerine: "Ey
Allah'ın Resûlü "ölmüş hayvanların iç yağı hakkında ne buyurursunuz, zîra
onunla gemiler yağların, derilere sürülür, kandiller aydınlatılır" dendi.
Cevâben: "O (nun satışı) haramdır" buyurdu ve ilâve etti: "Allah
Yahudilerin canını alsın. Allah onlara ölmüş hayvanların iç yağını haram
kıldığı vakit bu yağı erittiler, sonra satıp parasını yediler."

Buhârî, Büyû 112, Meğâzî 50;
Müslim, Müsâkât 71 (1581); Ebu Dâvud, Büyû 66 (3486); Tirmizî, Büyû 93, (7,
309-310); İbnu Mâce, Ticarât 11, (2167).

215 - Abdurrahman İbnu Va'le'nin
anlattığına göre, İbnu Abbas (radıyallahu anh)'dan üzüm şırası hakkında sorunca
ondan şu cevabı almıştır: "Adamın biri Resûlullah (aleyhissâlatu
vesselâm)'a bir şarap dağarcığı hediye etmişti, kendisine "Allah'ın bunu
haram kıldığını bilmiyor musun?" dedi. Adam: "Hayır bilmiyorum"
cevabını verdi ve yanında bulunan birisine birşeyler fısıldadı. Resûlullah
(aleyhissâlatu vesselâm) adama "Ona ne fısıldadın?" diye sorunca
adam: "Onu satmasını emrettim" dedi. Resûlullah (aleyhissâlatu
vesselâm): "İçilmesi haram olanın satılması da haramdır" buyurdu ve
iki şarap dağarcığının ağızlarını açarak içlerini boşalttı."

Müslim, Musâkat 68, (1579);
Muvatta, Eşribe 12, (2, 846), Nesâî, Büyû 90, (7, 307-308).

216 - İbnu Abbas (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm)'i Kâbe'nin yanında
otururken gördüm. Bir ara başını semaya kaldırarak güldü ve şunu söyledi:
"-Allah Yahudilere Lânet etsin, Allah Yahudilere lânet etsin, Allah
Yahudilere lânet etsin! Allah onlara (ölmüş hayvanların) iç yağını yasaklamıştı
tutup bunu sattılar ve parasını yediler. Halbuki Allah bir millete bir şeyin
yenmesini haram etti mi, onun parasını da haram etti demektir."

Ebu Dâvud, Büyû 66 (3488).

217 - el-Muğîre (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissâlatu vesselâm) buyurdu ki: "Kim
içki satarsa, hınzır kasaplığı da yapsın"

Ebu Dâvud, Büyû 66, (3489).

218 - Ebu Talha (radıyallahu
anh) anlattığına göre, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'dan "İçkiye
vâris olan yetimler" hakkında sormuştur. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm): "Dök onu!" emretmiştir. Ebu Talha: "Sirke yapsam
olmaz mı?" deyince de "Hayır!" diye cevap vermiştir."

Ebu Dâvud, Eşribe 3 (3675);
Tirmizî, Büyû 58, (1293).

Tirmizî'nin rivayetinde:
"Şarabı dök, küplerini de kır" buyurmuştur.

KABZEDİLMEYEN SATIŞA DAİR

219 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh)'den rivayet edildiğine göre Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) şöyle
demiştir: "Bir yiyecek satın alan kimse, onu kabzetmeden önce
satamaz"

Buhârî, Büyû 49, 51, 54, 55,
Hudud 42; Müslim, Büyû 29, 35, 40, 41, (1525-1526-1528-1529); Nesâî, Büyû 55,
(7, 286-287); Ebu Dâvud, Büyû 67 (3492); Tirmizî, Büyû 56 (1291); Muvatta, Büyû
40, (2, 640-641); İbnu Mâce, Ticarât 37, (2226).

220 - Bir diğer rivayette:
"...malı kabzedinceye kadar" ziyadesi vardır. İbnu Ömer der ki:
"Biz hayvanla gelenlerden tartmadan göz kararıyla yiyecek satın alırdık.
Sonra Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) satın aldığımız bu şeyleri başka
yere naklederek yerini değiştirmeden satmamızı yasakladı"

Müslim, (1527).

221 - Hakîm İbnu Hizâm (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Ey Allah'ın Resûlü dedim, bana gelip, birşeyler almak
isteyenler oluyor. Halbuki istenen şey bende yoktur. Bu durumda bilâhere
çarşıdan satın alarak teslim etmek üzere istenen şeyi satayım mı?"
"Hayır dedi, yanında mevcut olmayan şeyi satma."

Nesâî, Büyû 60, (7, 289), Ebu
Dâvud, Büyû 70 (3503); Tirmizî, Büyû 19, (1232); İbnu Mâce, Ticarât 20, (2187).

222 - İbnu Abbas (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir kimsenin, yiyecek
maddesini tam olarak kabzetmiş olmadan satmasını yasakladı. Tâvus derki:
"İbnu Abbas'a "Bu nasıl olur?" diye sordum da bana şu cevabı
verdi: "Bu dirhemlerin dirhemlerle alınıp satılmasıdır, yiyecek maddesi
ise tehir edilmiştir."

Beş kitap'ta da tahriç
edilmiştir.

223 - Süleyman İbnu Yesar
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) Mervân
İbnu'l-Hakem'e:

- Sen faiz ticaretini helâl
kıldın dedi. Mervan:

- Ne yapmışım? diye sordu.
Ebu Hüreyre tekrar:

- Sen sened satışını helâl
addetmişsin. Halbuki Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), tam olarak
kabzedilmezden önce yiyecek satışını yasakladı, dedi. Râvi der ki: "Bu
konuşma üzerine Mervan halka hitap ederek sened satışını yasakladı."
Süleyman ilâve etti: "Ben muhafızların bu senedleri, halkın elinden topladıklarını
gördüm."

Müslim, Büyû 40 (1528).

224 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Bir sefer sırasında Hz. Peygamber (aleyhissâlatu
vesselâm)'le beraber bulunuyorduk. Ben Hz. Ömer'e ait, yüke yeni alıştırılan
henüz zabtı zor bir devenin üzerindeydim. Deve dik başlılık edip cemaatin önüne
önüne giderdi. Babam Ömer (radıyallahu anh) devenin bu davranışından üzülür,
onu tekrar geriye atardı. Bana da: "Devene sâhib ol, Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın önüne geçmesin" derdi. Sonunda Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm):

- Ey Ömer, onu bana sat dedi.

- Pekâla o senin olsun ey
Allah'ın Resûlü!" dedi. Böylece deveyi Hz. Peygamber (aleyhissâlatu
vesselâm) ondan satın almış oldu. Sonra da Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
bana dönerek: "Ey Abdullah, deveyi sana bağışladım, artık o senindir, onu
istediğin gibi kullan" dedi.

Buhârî, Büyû 47, Hibe 25.

MEYVELERİN VE EKİNLERİN SATIŞINA
DAİR

225 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) şöyle emretti:
"Ağaçların üzerinde o yılın meyveleri (olgunlaşmaya) sâlih olduğu
(kızarmak, sararmak sûretiyle) zâhir olana kadar, meyveleri satmayın. Yaş
hurmayı kuru hurma karşılığında da satmayın."

Yine Abdullah İbnu Ömer, Zeyd
İbnu Sabit'in şöyle dediğini rivayet etmiştir: Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) yaş hurmayı kurusu ile değiştirmeyi yasakladıktan sonra, ariyyenin
(muayyen bir ağacın başındaki yaş hurmayı) yerdeki yaş veya kuru hurma ile
tebdiline müsaade buyurdu. Bu çeşit bir değiş tokuşa başka alım-satımlarda
müsaade buyurmadı." İbnu Ömer'e meyvenin sâlih olarak ortaya çıkması
nedir? diye sorulunca şu cevabı verirdi: "Meyvenin afete uğrayarak zarar
görme tehlikesini atlatmasıdır."

Buhârî, Büyû 82-87, Müsâkat
17, Selem 4; Müslim, Büyû 51, 59, 79, (1534, 1535, 1539); Ebu Dâvud, Büyû 20,
(3361); Nesâî, Büyû 28 (7, 262-263), 40 (7, 270-271), Eymân 45 (7, 33); İbnu
Mâce, Ticarât 32, (2214-2215); Muvatta, Büyû 10, (2, 618).

226 - Buhârî'nin dışındaki
müelliflerin kaydettiği bir diğer rivayette şöyle denir: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) meyvesi olgunlaşıncaya kadar hurmayı, dânesi
beyazlaşıp afetten emin oluncaya kadar başağı satmaktan men etti. Bu muameleden
satıcı da alıcı da yasaklanmıştır.

Müslim, Büyû 50, (1535); Ebu
Dâvud, Büyû 23, (3368); Tirmizî, Büyû 15, (1226-1227); Nesâî, Büyû 40, (7, 270,
271); İbnu Mâce, Ticarât 32, (2214-2215).

227 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) olgunlaşmazdan
önce meyvenin ağacın başında iken satılmasını yasakladı. Kendisine
(aleyhissalâtu vesselâm) meyvenin olgunlaşması ile ne kastediliyor? diye
sorulunca: "Onun kızarması ve sararmasıdır" diye açıkladı ve ilave
etti: "Cenâb-ı Hakk bir âfet vererek meyveye mâni olacak olsa, kardeşinden
aldığın parayı nasıl helâl addedeceksin?"

Buhârî, Büyû' 83, Selem 4;
Müslim, Müsâkat 15-17 (1555), Büyû 49, 50 (1534-1554); Muvatta, Büyû 11 (2,
618); Ebu Dâvud, Büyû 23, (3367); İbnu Mâce, Ticarât 61, (2284).

228 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) alacalanmazdan önce
meyvenin satılmasını yasakladı. "Meyvenin alacalanması nedir?" diye
sorulunca: "Kızarması, sararması ve yenir hâle gelmesidir" diye
açıkladı.

Buhârî, Büyû 83, Zekât 58;
Müslim, Büyû 53 (1536); Ebu Dâvud Büyû' 23, (3370-3373); Nesâî, Büyû 28, (7,
264).

229 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) siyahlanmazdan önce
üzümün, sertleşmezden önce hububatın satılmasını yasakladı."

Ebu Dâvud, Büyû 23, (3371);
Tirmizî, Büyû 15 (1228); İbnu Mâce, Ticarât 32, (2217).

230 - Hârice İbnu Zeyd
(radıyallahu anh)'in anlattığına göre, babası, süreyya yıldızı doğmadıkça meyve
satmazdı.

Muvatta, Büyû 13, (2, 619).

231 - Sehl İbnu Ebî Hasme
(radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) yaş hurmayı
kuru hurma ile değiştirmeyi yasakladı ve "Bu riba'dır, buna müzâbene
denir" buyurdu. Ancak ariyye satışını bundan istisna etti. Ariyye bahçe
sâhibinin ayırdığı bir veya iki hurma ağacıdır. Onların başındaki meyvenin
kuruyunca ne kadar olacağını göz kararıyla tahmîn eder. Bunun bedelince yaş
hurma (satın alıp) yer".

Buhârî, Büyû 83, Şürb 17;
Müslim, Büyû 64, (1540); Ebu Dâvud, Büyû 20, (3363); Tirmizî, Büyû 64, (1303);
Nesâî, Büyû 35, (7, 268).

Tirmizî bir başka rivayette
şu ilâveyi kaydeder: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yaş üzümü kuru
üzümle her meyveyi, meyve cinsinden tahmînî karşılığıyla satmayı
yasakladı." Yahya İbnu Said ariyye'yi şöyle açıkladı: "Kişinin
âilesine yedirmek maksadıyla birkaç hurma ağacının yaş meyvesini, -miktarını
tahmin yoluyla takdir edip- kuru hurma karşılığında satın almasıdır."

232 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) dedi ki: Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm), kuru hurma
vererek, tahmin yoluyla ariyyelerin satın alınmasına, beş vask veya beş vasktan
az miktar için izin verdi." Ravilerden biri, "beş vask" mı dedi,
yoksa "beş vasktan az" mı dedi diye şüphe etmiştir.

Buhârî, Büyû, 83 (Şürb 17);
Müslim, Büyû 71, (1541); Ebu Dâvud, Büyû 21, (3364); Nesâî, Büyû 35, (7, 268);
Tirmizî, Büyû 63, (1301); Muvatta, Büyû 14, (2, 620).

233 - Ebu Sa'îd (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) müzâbene ve
muhâkala'yı yasakladı. Müzâbene, yeni meyvenin daha hurma, ağacının başında
iken satın alınmasıdır. İmam Malik "...kuru hurma vererek" ziyadesini
kaydetti.

Muhâkale de buğday
karşılığında tarlanın kiralanmasıdır.

Buhârî, Büyû 82; Müslim, Büyû
105, (1546); Muvatta, Büyû 23-25 (2, 625); Nesâî, Müzâra'a 45, (7,39).

234 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) müzâbene'yi
yasakladı. Müzâbene, yaş hurmayı, ölçeğe vurarak kuru hurma mukabili satmaktır,
keza taze üzümü ölçeğe vurarak kuru üzüm karşılığında satmaktır."

Buhârî, Büyû 75, 82; Müslim,
Büyû 74 (1542); Ebu Dâvud, Büyû 18 (3361); Nesâî, Büyû 33, (7, 266); Tirmizî,
Büyû 63, (1300); Muvatta, Büyû 23, (2, 624).

235 - Ebu Dâvud'un bir diğer
rivayetinde: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ekini, ölçekli olarak
buğdayla satmaktan yasakladı."

Ebu Dâvud, Büyû 19, (3361).

236 - Sahiheyn'in Hz.
Câbir'den kaydettikleri bir rivayet de şöyle: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) Muhâbere ve Muhâkale'yi yasakladı. Atâ der ki: "Cabir bize şu
açıklamayı yaptı: Mahâbere: Boş araziyi, sahibi bir başkasına verir. Alan adam
bütün masrafları karşılayarak tarlayı eker. Tarla sahibi mahsülden hisse alır.
Müzabene'ye gelince, bunun "daha ağaçta iken yaş hurmayı, kuru harma ile
ölçekle satmak" olduğunu söyledi. Muhâkale ise, ekinden cari bir
alış-veriş, müzâbene'ye benzer, ekinin ölçekle buğday mukabili satılmasıdır.

Buhari, Şürb 17, Müslim, Büyü
53, (1536); Tirmizi, Büyü' 55, (1290), 72, (1313); Ebu Davud, Büyü 24,
(3374-3375); Nesai, Büyü 39, (7, 270).

237 - Müslim'in bir diğer
rivayetinde şöyle denir: "Hz. Peygamber (aleyhissalatu vesselam) muhâkale,
müzâbene, muâveme ve muharebe suretiyle yapılan alış-verişleri yasakladı. -Ravi
der ki: Muâveme, bir kaç yılı içine alan bir satıştır.- Keza, sünya'yı da
yasakladı" Sünen müellifleri şu ziyadeyi kaydederler. "...bilinme
durumu hâriç"

Müslim, Büyû, 85 (1536).

238 - Nesâî'nin diğer bir
rivayetinde: Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm)... muhâdara ve muhâbere
satışlarını yasakladı" der. Ravi şu açıklamayı yaptı: Muhâdara, hurmanın
alaca düşmezden önce satılmasıdır, muhâbere de, yığının, (miktarını göz
kararıyla tahmin edip) şu kadar bu kadar sa'ya satmaktır.

Buhârî, Enes'ten şu ziyadeyi
kaydetti: "...mülâmese ve münâbeze'yi de... yasakladı."

ALIM-SATIMI CAİZ OLMAYAN EŞYALAR
HAKKINDA

239 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Ömer (radıyallahu anh) buyurdu ki: "Efendisinden
çocuk doğuran cariyeyi efendisi artık satamaz, hibe edemez, miras olarak da
bırakamaz. Hayatta kaldığı müddetçe ondan istifade eder. Ölecek olursa cariye
hür olur."

Muvatta, Itk 6, (2, 776).

240 - Rezîn, Hz. Câbir
(radıyallahu anh)'in şu sözünü kaydeder: "Biz Hz. Peygamber (aleyhissâlatu
vesselâm) ve Hz. Ebu Bekir (radıyallahu anh) zamanında ümmü veled'i satardık.
Hz. Ömer bu alış-verişten bizi yasaklayınca terk ettik." İbnu'l-Esir:
"Bu rivayeti ana kaynaklarda (Usûl) göremedim" der.

Ebu Dâvud, Itk 8, (3953);
İbnu Mâce, Itk 2, (2517).

241 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) diyor ki: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) velâ'nın alım-satımını
ve hibe edilmesini yasakladı."

Buhârî, Itk 10, Feraiz 21;
Müslim, Itk 16, (1506); Ebu Dâvud, Feraiz 14, (2919); Tirmizî, Büyû' 20 (1236);
Muvatta, Itk, 10 (2, 782); İbnu Mâce, Feraiz 15, (2747); Nesâî, Büyû 87, (7,
306).

Bazı âlimler, hadisteki
"...hibe edilmesini..." kısmının, Hz. Peygamber (aleyhissâlatu
vesselâm)'in sözü olamıyacağını iddia etmiştir.

242 - İyas İbnu Abdillah
(radıyallahu anh) "Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm)'in suyun
satılmasını yasakladığını" rivayet etmiştir.

Ebu Dâvud, Büyû 63, (3478);
Tirmizî, Büyû 44, (1271); Nesâî, Büyû 88, (7, 307); İbnu Mâce, Rühûn 18,
(2477).

243 - Hz. Câbir' (radıyallahu
anh)'den rivayet edildiğine göre, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
"Suyun fazlasını satmayı yasaklamıştır."

Müslim, Musâkat, 34 (1565);
Nesâî, Büyû 89, (307); İbnu Mâce, Rühûn 18, (2477).

244 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh), Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın: "Ot satmak
maksadıyla suyun fazlası satılmaz" dediğini rivayet etmiştir.

Buhârî, Şürb 2, Hiyel 5;
Müslim, Musâkât 38, (1566); İbnu Mâce, Rühûn 19, (2478).

245 - Nesâî dışındaki beş
kitapta geldiğine göre, Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) şöyle
emretmiştir: "Ota mâni olmak maksadıyla suyun fazlasına mâni
olmayın."

Buhârî, Müsâkât 2, Hiyel 5;
Müslim, Musâkât 37, (1566); Muvatta, Akdiye 29, (2, 744); Ebu Dâvud, Büyû 62,
(3473); Tirmizî, Büyû 24 (1272); İbnu Mâce, Rühûn, 19, (2478).

246 - Amra Bintu
Abdirrahmân'ın naklettiğine göre Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurmuştur:
"Kuyu suyunun fazlası yasaklanamaz"

Muvatta, Akdiye 30, (2, 745);
İbnu Mâce, Rühûn 19, (2479).

247 - Muhâcirlerden bir kişi
şunu anlatmıştır: "Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm)'le birlikte üç
defa gazveye katıldım. Onun şöyle söylediğini işittim: "Müslümanlar üç
şeyde ortaktırlar: Suda, otda ve ateşte."

Ebu Dâvud, Büyû 62, (3477);
İbnu Mâce, Rühûn 16, (2473).

248 - Büheysetu'l-Fezâriyye
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Babam, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'dan izin isteyerek kendisi ile kamîsi arasına girdi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ı öpüyor ve kucaklıyordu. Sonra: "Ey Allah'ın
Rasûlü yasaklanması yasak olan şey nedir? bana söyle" dedi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm): "Tuz!" dedi. Babam tekrar sordu: "Başka
ne var?" Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Ateş!" dedi.
Sonra tekrar sordu: "Ey Allah'ın Resûlü yasaklanması helal olmayan şey
nedir?" Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Hayır yapman kendine
hayırdır" cevabını verdi"

Ebu Dâvud, Büyû 62, (3476).

249 - Ebu Ümâme (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Şarkıcı cariyeleri satmayın, satın da almayın. Onlara (musikî) de
öğretmeyin. Onları alıp satmak şartıyla yaptığınız ticarette hayır yoktur,
onlar için ödenen para haramdır." Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
ilave etti: "Şu âyet bu gibiler hakkında nâzil olmuştur: "İnsanlardan
bazıları, bir bilgisi olmadığı halde, Allah yolundan saptırmak için boş sözlere
müşteri çıkarlar. Allah yolunu alaya alırlar. İşte bunlara alçaltıcı bir azab
vardır" (Lokman 6),

Tirmizî, Büyû 51, (1282),
Tefsîru'l-Kur'ân, Lokman, (3193); İbnu Mâce, Ticârât 11, (2168).

250 - Ebu Said (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) taksimden önce
ganimetin satılmasını yasakladı."

Tirmizî, Siyer 14, (1563).

251 - İbnu Ömer (radıyallahu
anhüma) anlatıyor: "Cahiliye insanları, devenin etini, karnındakinin
hamileliği vaktine satarlardı. "Karnındakinin hamileliği" devenin
karnındakini doğurması, doğanın da büyüyüp hamile kalmasıdır. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) bu alış-verişi yasakladı." Buhârî'nin bir rivayetinde
"...sonra karnındaki de doğar" denir.

Buhârî, Büyû 61,
Menâkıbu'l-Ensâr 26, Selem 8; Müslim, Büyû 5-6, (1514); Tirmizî, Büyû 16,
(1229); Ebu Dâvud, Büyû 24, (3370); Nesâî, Büyû' 67, 68 (7, 293-294); İbnu
Mâce, Ticarât 24, (2197); Muvatta, Büyû 62, (2, 653-654).

252 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anh)'ın naklettiğine göre Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
buyurmuştur: "Ödemenin, karnındakinin doğumuna tehiri riba
(faiz)dır."

Nesâî, Büyû 67, (7, 293).

253 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) erkek deveye
(parayla) çekmeyi yasakladı."

Müslim, Müsâkat 35, (1565);
Nesâî, Büyû 94, (7, 310).

254 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hassan (radıyallahu anh), Ebu Talha (radıyallahu anh)'nın
tasadduk ettiği Beyruha adlı bahçeden hissesine düşen kısmı (Hz. Muâviye'ye
yüzbin dirheme) satmıştı. Kendisine: "Ebu Talha'nın sadakasını satıyor
musun?" dediler. Şu cevabı verdi: "Yani bir sâ' hurmayı, bir sâ' para
mukabilinde satmayayım mı?"

Buhârî, Vesâya 17.

255 - İbnu'l-Müseyyeb
anlatıyor: "Resulullah (aleyhissalatu vesselam) hayvanın et mukabilinde
satılmasını yasakladı."

Muvatta, Büyü 64, 66.

ATMAYA DAİR

256 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Bir adam, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a gelerek
alış-verişte aldatıldığını söyledi. Resûlullah (aleyhissâlatu vesselâm)
kendisine: "Alış-veriş yaptığın kimseye: Aldatmaca yok! de" buyurdu.

Buhârî, Büyû 48, İstikraz 19,
Husûmât 3, Hiyel 7; Müslim, Büyû 48, (1533); Ebu Dâvud, Büyû 68, (3500);
Tirmizî, Büyû 28 (1250); Nesâî, Büyû 51; Muvatta, Büyû 98.

257 - Abdülmecid İBnu Vehb
anlatıyor: "Bana, el-Addâ' İbnu Hâlid (radıyallahu anh): "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın bana yazdığı bir mektubu sana okuyayım mı?"
dedi. Ben: "Memnuniyetle!" deyince bir mektup çıkardı. Mektupta
şunlar yazılı idi: "Bu, el-Addâ İbnu Hâlid İbni Zehve'nin Muhammed
(aleyhissalâtu vesselâm)'den satın aldığı şeyi tevsik eder. el-Addâ ondan bir
köle veya cariye satın aldı. Kölede, ne herhangi bir hastalık, ne (zina,
hırsızlık, kaçma gibi) bir düşkünlük ne de (satışını gayr-ı meşru kılan hürr
asıllı bulunmak, emânet ve rehin olarak verilmiş olmak gibi) haramlık yoktur.
Bu Müslümanın Müslümana satışıdır."

Tirmizî, Büyû 8, (1216); Buhârî,
senetsiz olarak kaydetmiştir. (Büyû, 19); İbnu Mâce, Ticarât 47, (2251).

258 - İbnu Ebî Evfâ
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir adam çarşıya satmak üzere mal koydu.
Müslümanlardan biri alıcı çıkınca, onu ikna için, "senin vermediğin parayı
ödedim" diye Allah'a kasem etmişti. Bunun üzerine şu âyet nâzil oldu:
"Allah'ın ahdini ve yeminlerini az bir değere değişenler var ya, işte
onların âhirette bir payları yoktur. Allah, kıyamet günü, onlara hitab
etmeyecek, onlara bakmayacak, onları temize çıkarmayacaktır. Elem verici azab
onlar içindir" (Âl-i İmrân, 77),

Buhârî, Büyû 27, Tefsir 33.

259 -
Amr İbnu Dinar anlatıyor: "Nevvas adında biri vardı. Yanında su içme
hastası bir deve vardı. İbnu Ömer (radıyallahu anh) bu deveyi ortağından satın
aldı. Ortağı kendisine uğrayınca: "Şu devemiz var ya onu sattık"
dedi: Ortağı "kime" deyince "şu şu evsafta bir yaşlıya"
diye tarif etti. Ortağı: "Öylemi, amma da yaptın, vallahi o zat İbnu
Ömer'dir" dedi: "Sonra İbnu Ömer (radıyallahu anh)'e gelerek:
"Ortağım sana su içme hastası bir deve satmış, durumunu da sana
söylememiş" dedi. İbnu Ömer: "Öyleyse götür onu" dedi. Adam
götürmek üzere tutunca: "Bırak deveyi, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın hükmüne râzıyız, sirayet yoktur" buyurdu."

Buhârî,
Büyû 36.

260 -
Ebu Hüreyre (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) çarşıda bir yiyecek yığınına rastlayınca elini yığına daldırıp
çıkardı. Parmaklarına rutubet bulaştı. Adama: "Ey satıcı nedir bu?"
diye çıkıştı. Adam: "Ey Allah'ın Resûlü, yağmur ıslattı, deyince: "Bu
yaşlığı üste getirip, herkesin görmesini sağlıyamaz mıydın? Kim bizi aldatırsa
o bizden değildir" buyurdu.

Müslim,
İman 164, (102); Tirmizî, Büyû 74, (1315); Ebu Dâvud, Büyû, 52, (3452); İbnu
Mâce, Ticarât, 36, (2224). Metin, Müslim'inkidir.

261 - Ebu Dâvud ve
Tirmizî'nin rivayetlerinde (yukarıdaki hadiste) şu ziyade mevcuttur:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a "elini yığına daldır"
diye vahyedildi, o da elini daldırdı. Yığın ıslaktı. "Aldatan bizden
değildir" buyurdu."

262 - Ukbe İbnu Âmir
(radıyallahu anh) buyurmuştur ki: "Müslüman bir kimsenin, bir malda kusur
olduğunu bildiği halde, müşteriye haber vermeden satması haramdır."

Buhârî, bunu bir babın
başlığında kaydetmiştir. (Büyû19).

SÜTÜ HAYVANIN
MEMESİNDE BEKLETMEYE DAİR

263 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
buyurdular: "Deve ve koyunun memelerinde süt bekletmeyin. Kim böyle sütü
bekletilmiş bir sağmal hayvan satın almışsa sağdıktan sonra muhayyerdir,
dilerse kabul eder, dilerse bir sâ' miktarında kuru hurma da vererek iade
eder."

Buhârî, Büyû 64; Müslim, Büyû
11, (1524); Ebu Dâvud, Büyû 48, (3443, 3444, 3446); Nesâî, Büyû 14, (7,
253-254); Muvatta, Büyû 96, (2, 683); Tirmizî, 29, (1251-1252).

264 - Buhârî'nin bir başka
rivayetinde "...Memun kalırsa hayvanı tutar, memnun kalazsa iâde eder.
İâde ettiği takdirde sağdığı süt için bir sâ' kuru hurma verir"
denmektedir.

Büyû 69.

265 - Müslim'in bir
rivayetinde "Müşteri satın aldığı sütü bekletilmiş sağmal hayvan hakkında
üç gün muhayyerdir. İâde edecek olursa beraberinde bir sâ' miktarında yiyecek
verir, buğday değil" denmektedir.

Büyû, 25.

Müslim'in bir başka
rivayetinde: "...bir sa' kuru hurma verir, buğday değil" denir.

Buhârî ve Müslim'in
rivayetlerinde: "Deve ve koyunun sütü (satış sırasında) memede
bekletilmez" buyurulur.

266 - Nesâî'nin bir
rivayetinde: "Kim sütü bekletilmiş bir deve veya davar satın
alırsa..." denir.

267 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) buyurdular ki: "Kim
sütü memesinde bekletilmiş bir deve satın alırsa o üç gün muhayyerdir. Şayed
iâde edecek olursa, hayvanla birlikte, sütü mislince veya sütünün iki mislince
buğday da verir."

Ebu Dâvud 48, (3446); İbnu
Mâce, 42, (2240).

FİYAT KIZIŞTIRMAYA DAİR

268 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
efendimiz buyurdular ki: "(Alıcı olmadığınız hâlde, fiyatları kızıştırmak
için) müşteri ile satıcının aralarına girmeyin."

Buhârî, Büyû 58; Müslim, Büyû
11, (1515), Nikâh 52 (1413); Ebu Dâvud, Büyû 46, (3438); Tirmizî, Büyû 65,
(1304); Nesâî, Büyû 21 (7, 1259); İbnu Mâce, Ticârât 14, (2174).

269 - İbnu Ömer (radıyallahu
anhümâ) diyor ki: "Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) müşteri
kızıştırmayı yasakladı".

Buhârî, Büyû 60; Müslim, Büyû
13, (1216); Muvatta, Büyû 97, (2, 684); İbnu Mâce, Ticârât 14 (2173); Nesâî,
Büyû 16, 17, 21. (7, 258).

İmam Mâlik şu ilâvede
bulunur: "Kızıştırma (necş): Aslında alıcı olmadığın halde, (araya
girerek) mala değerinden fazla fiyat vermendir. Böylece (gerçekten almak isteyen)
bir başkası, seni takiben mala daha fazla fiyat vererek aldanır."

270 - İbnu Ebî Evfa
(radıyallahu anh) buyurmuştur ki: "Müşteri kızıştıran, ribâ yemiş hâindir.
Bu iş, bâtıl bir aldatmadır, helâl değildir."

Buhârî bunu senetsiz olarak
ve sahâbe sözü şeklinde rivayet etmiştir. Büyû 60.

ŞARTLAR VE İSTİSNA HAKKINDA

271 - İbnu Mes'ud
(radıyallahu anh)'un anlattığına göre: "Kendisi, hanımından bir cariye
satın alır. Ancak karısı bir şart koşarak der ki: "Şayet cariyeyi satacak
olursan, satın aldığın fiyatla ben alacağım." Bu hususta Hz. Ömer
(radıyallahu anh)'e sordum. Bana: "Câriyeye yaklaşma. Onda başka birisi
için şart var" dedi.

Muvatta, Büyû5, (2, 616).

272 - Amr İbnu Şuayb İbni
Muhammed İbni Abdillah İbni Amr İbni'l-As babası tarikiyle ceddi Abdullah'tan
rivayet ettiğine göre, "Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm),
bey'u'l-urban'ı yasaklamıştır."

Ebu Dâvud, Büyû 69, (3502);
Muvatta, Büyû 1, (2, 609); İbnu Mâce, Ticârât 22, (2192).

İmam Mâlik bey'ul-urbân'ı
şöyle tarif eder: "Kişinin bir köle veya cariyeyi satın alıp veya bir
hayvanı kiralayıp, sonra satan veya kiralayan kimseye: "Sana şu kadar
dirhem veya dinar veriyorum, şu şartla ki, ben bu malı satın alır veya senden
kiraladığım hayvana binersem sana vermiş olduğum para, malın bedelinden veya hayvanın
kirasından sayılacaktır. Şayet malı almaktan, veya hayvanı kiralamaktan
vazgeçersem, sana önceden vermiş olduğum para senin olsun" der.

273 - Abdullah İbnu Ebi
Bekr'in anlattığına göre: "Dedesi Muhammed İbnu Amr, el-Efrâk adındaki
bağının meyvesini dört bin dirheme sattı. Bundan sekiz yüz dirheme (tekabül
eden) hurmayı müstesna kıldı."

Muvatta, Büyû 18, (2, 622).

274 - İmam Mâlik (radıyallahu
anh)'e ulaştığına göre, Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) satışı ve selefi
yasaklamıştır.

İmam Mâlik bunu şöyle
açıklar: "Bu, bir kimsenin diğerine şöyle demesidir: "Senin malını şu
şu fiyata alıyorum ancak bir şartla sen de benden şunu ve şunu selef sûretiyle
satın alacaksın". Bu çeşit bir muamele câiz değildir."

Muvatta, Büyû 69, (2, 657).

275 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm)'le birlikte
gazveye katıldım. Ben su taşımada kullandığımız devemizin üzerinde giderken
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana kavuştu. Devem yorgundu ve bu yüzden
gerilerden yürüyordu. Durumu görünce Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm) de
geride kalarak deveyi sürdü ve ona dua buyurdu. Bunun üzerine bütün develerin
önünden gitmeye başladı. Bana: "Deveni nasıl görüyorsun?" diye sordu.
"Çok iyi görüyorum, bereketiniz değdi" dedim. "Onu bana satar
mısın?" buyurdu. Ben utandım, bundan başka su taşıyan devemiz yoktu. Yine
de "evet" dedim ve Medine'ye varıncaya kadar sırtı benim olmak
şartıyla deveyi kendilerine sattım. Ona: "Ey Allah'ın Rasûlü yeni
evliyim" diyerek izin istedim. Bana izin verdiler. Bunun üzerine,
Medine'ye gelince beni dayım karşıladı. Deveden sordu. Deve ile ilgili
yaptıklarımı anlatınca beni ayıpladı. İzin istediğim sırada Hz. Peygamber
(aleyhissâlatu vesselâm): "Bâkire ile mi, dulla mı evlendin?" diye
sormuştu. Ben "dul biriyle" dedim. "Niye bâkire ile değil, o
seninle sen de onunla şakalaşırdınız" buyurdu. Ben: "Ey Allah'ın
Resûlü, babam vefat etti. Bir çok kız kardeşim var, hepsi de küçük. Onlarla
aynı yaşta, onların terbiyeleriyle meşgul olamayacak, onlara bakamıyacak çok genç
biriyle evlenmeyi uygun bulmadım. Bu sebeple onlara bakıp terbiyelerini yapacak
birdulla evlendim" dedim."

Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) Medine'ye gelince deveyi vermek üzere yanlarına gittim. Bana parasını
verdi ve deveyi de iâde etti."

Buhârî, Cihad 49, 113,
Vekâlet 8, Mesacid 59, Büyû 34, İstikrâz 1, 7, Mezâlim 26, Hibe 23, Şürût 4,
Nikâh 10, 121, Nafakat 12, Daavât 53; Müslim, Müsâkat 109, (710),
Salâtu'l-Müsafirin 69, (710), Rida 54, (710); Tirmizî, Nikah 13, (1100), Büyû
30, (1253); Nesâî, Büyû 77, (7, 297-300); Ebu Dâvud, Ticârât 71, (3505); İbnu
Mâce, Ticârât 29, (2205).

276 - Bir diğer rivayette
şöyle gelmiştir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Deveyi bana
bir okiyye'ye sat" dedi. Ben: "Hayır" dedim. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) ısrar ederek: "Onu bana bir okiyye'ye sat"
dedi ben de sattım fakat evime kavuşuncaya kadar binme şartını koştum.
Medine'ye gelince, teslim etmek üzere deveyi Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'a getirdim. Bana parasını hemen ödedi. Ben oradan ayrıldım. Arkamdan
birini göndererek: "Esasen senin devene müşteri değilim, sen deveni geri
al artık, o yine senin olsun" dedi.

Bir diğer rivayette:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hayvanın sırtını Medine'ye kadar bana
iâde etti" denir.

Bir diğer rivayette: "Medine'ye
kadar sırtı senin" denir.

Bir diğer rivayette:
"...Medine'ye kadar sırtını şart kıldı" ifadesi vardır. Buhârî der
ki: "Şart kılma ifadesi rivayetlerin çoğunda yer alır. Sahîh olan da
budur."

Bir diğer rivayette:
"Deveyi, dört dînara (sattım)" denir. Bu, dinarın on dirhem
hesabından bir okiyye yapar. Diğer bir rivayette "Bir okiyye altın'a"
denir. Diğer bir rivayette "ikiyüz dirheme" denir. Bir diğer
rivayette "dört okiyye'ye" denir. Bir diğer rivayette "Yirmi dinara"
denir.

Bir diğer rivayette: "Medine'ye
geldiğim zaman dikkatli ol hanımın hayızlı olabilir" buyurdu. Bu rivayette
"Akşam vakti Medine'ye geldim. Mescide uğradım. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ı orada mescidin kapısında buldum. Bana "Şimdi mi geldin?"
diye sordu. "Evet!" dedim. Bana: "Deveni bırak, içeri gir, iki
rek'at namaz kıl!" buyurdu. Ben hemen girdim, namaz kıldım ve döndüm. Hz.
Bilâl'e emrederek bana bir okiyye tartmasını söyledi. Bilal derhal tarttı ve
biraz da fazla koydu" denir.

Bir diğer rivayette Câbir
(radıyallahu anh) der ki: "(Evimize) girmek için gittiğim zaman,
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle uyardı: "Biraz ağır olun, evlere
geceleyin girelim. Böylece, saçı başı dağınık olanlar taranır, gurbette kocası
olanlar etek traşı olurlar."

277 - Müslim'in bir diğer
rivayetinde şöyle gelmiştir: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):

"-Bana şu deveyi
sat" buyurdu. Ben:

"-Hayır satmam, size
bağışlıyorum, deve sizin olsun ey Allah'ın Resûlü" dedim.

"-Olmaz, bağış kabûl
etmem, sat onu bana" buyurdu. Ben:

"-Öyleyse, dedim, bir
adama bir okiyye miktarında altın borcum var, ona mukabil deveyi size
sattım" dedim. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):

"-Aldım onu, ancak sen
yükünü Medine'ye kadar onun üzerinde götür" dedi.

Medine'ye gelince, Hz. Bilâl
(radıyallahu anh)'e:

"-Câbir'e bir okiyye
altın ver, biraz da fazla olsun" emretti. Bilal bu söz üzerine bir kîrât
fazla tarttı. Kendi kendime: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın bana
verdiği fazla miktarı yanımdan hiç ayırmayacağım" dedim. Harra harbinde,
Şamlılar tarafından yağma edilinceye kadar, kesemin dibinde duruyordu."

278 - Yine Müslim'den gelen
bir başka rivayet şöyledir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Bana, deveyi şu, şu bedele sat, Allah da seni mağfiret buyursun, olmaz
mı?" dedi. Ben cevaben: "elbette, o sizin olsun" dedim.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir taraftan miktarı artırmaya devam ediyor
bir taraftan da: "Allah Teâlâ sana mağfiret buyursun" diyordu. Bu
sözü üç kere tekrar etti."

279 - Bir diğer rivayette
şöyle denir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana: "Allah'ın
adıyla bin" dedi. Medine'ye geldiğimiz zaman Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm), ashâbından bazı gruplarla birlikte mescide girdi. Ben de mescide
girip, devemi kapının yanındaki taş döşeli kısma bağladım. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'a "işte deveniz" diye haber verdim. Mescidden çıktı. Deveye
yaklaştı ve "Deve, devemizdir" buyurdu. Sonra birkaç okiyye altın
gönderip: "Bunu Câbir'e verin" dedi. Sonra bana: "Parayı aldın
mı?" diye sordu. "Evet" dedim. Bunun üzerine: "Para da, deve
de senindir" buyurdu (ve deveyi de geri verdi.)"

280 - Hz. Aişe (radıyallahu
anhâ)'nin anlattığına göre: "Berîre, mukâtebe borcunu ödeme hususunda
yardımcı olması için kendisine (Hz. Aişe'ye) uğramıştı. O âna kadar borcundan
herhangi bir şey ödememiş bulunuyordu. Hz. Aişe, Berîre'ye "Ailene dön,
senin mukâtebe borcunu ödememi istiyorlarsa bir şartla yaparım: Senin
üzerindeki velâ hakkı bana geçmeli" dedi.

Berîre dönüp, ailesine durumu
anlattı. Onlar kabul etmediler ve: "Sana bir iyilik yapmak isterse yapsın,
karışmayız, ancak velâ'n bize aittir" dediler.

Hz. Aişe (radıyallahu anhâ)
bunun üzerine, durumu Hz. Peygamber (aleyhissâlatu vesselâm)'e arzetti.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ona: "Sen satın al, sonra da âzad et.
Velâ hakkı, âzâd edene aittir" buyurdu.

Bunu söyledikten sonra
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ayağa kalkarak şu hitabede bulundu:
"İnsanlara ne oluyor ki, alış-verişlerinde Kitabullah'ta bulunmayan
şartları koşuyorlar? Kitabullah'ta olmayan bir şart koşana bu helâl olmaz.
Böyle biri yüz şart da koşacak olsa, Allah'ın şartı daha doğru, daha
sağlamdır."

Buhârî, Mesâcid 70, Zekât 61,
Büyû 67, 73, Itk 10, Mekâtib 2, 3, 4, 5, Hibe 7, Şurût 3, 10, 13, 17, Talâk 16,
Kefârâtü'l-İman 8, Ferâiz 19, 20, 22, 23; Müslim, Itk 5, (1504); Muvatta, Itk
17, (2, 780); Ebu Dâvud, Itk 2, (3929-3930); Nesâî, 85, 86 (7, 300); Tirmizî,
Büyû 33, (1256), Vevâya 7, (2125); İbnu Mâce, Itk 3, (2521).

281 - Diğer bir rivayette,
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Hz. Aişe (radıyallahu anhâ)'ye şöyle
söylemiştir: "(Berîre'yi) önce satın al sonra da âzad et. (Onu satan
efendilerini de bırak, bir işe yaramıyacak olan) istedikleri şartı
koşsunlar." Aişe Berîre'yi satın alıp, âzad etti. Berîre'nin ailesi, velâ
hakkının kendilerine ait olması şartını koştu. Bunun üzerine Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm); şu açıklamayı yaptı:

"(Olmaz öyle şey!) Velâ
hakkı âzad edene aittir. Satanlar yüz şartta koşsalar (batıldır!)".

Buhârî, Şurut 10.

MÜLÂMESE VE MÜNÂZEBE'YE DAİR

282 - Ebu Saîd el-Hudrî
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) iki
giyim ve iki de alış-veriş tarzını yasakladı. Yasaklanan satış tarzları:
Mülâmese ve münâbezedir. Mülâmese, diğerinin elbisesine gündüz veya gece,
eliyle sâdece değmesi, elbiseyi altüst ederek iyice görmemesi (ve bu kadarla
satış akdinin tamamlanmasıdır).

Münâbeze ise, kişinin
elbisesini öbürüne atması, öbürünün de kendi elbisesini ona atması ve bu
atışmanın da, elbiseye bakıp râzı olmadan satış sayılmasıdır.

Yasaklanan iki giyinmeden
biri, iştimâlu's-sammâ'dır; bu da kişinin elbisesini omuzlarından biri üzerine
koyup, sarınması, diğer giyinme omuzunu açıkta elbisesiz bırakmasıdır.
Yasaklanan diğer giyinme tarzı ihtibâ'dır. Bu da oturmakta olan bir kimsenin
elbisesine sarınması, bu esnada fercini örten başka bir şey olmamasıdır."

Buhârî, Libas 20, 21, Salât
10, Savm 66, Büyû 62, 63, İsti'zân 42; Müslim, Büyû 3, (1512); Ebu Dâvud, Büyû
25, (3377-3378); Nesâî, Büyû25, (7, 260-261); İbnu Mâce, Ticârât 12, (2170).

283 - Nesâî'nin bir
rivayetinde şu açıklama yapılır: "Münâbeze: satıcının; "Bu elbiseyi
sana atarsam satış tamam olmuştur" demesidir. Mülâmese de elbiseyi açıp,
evirip çevirmeden elini değmesi ve değince de satış muâmelesinin tamam
olmasıdır."

Nesâî'de İbnu Ömer
(radıyallahu anh)'den: "Bu, câhiliye ehlinin, alış-verişte başvurdukları
bir tarzdı" açıklaması yer alır.

BEY'U'L-GARAR VE DİĞERLERİ
HAKKINDA

284 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
bey'u'l-garar ve bey'u'l-hasatı yasakladı."

Müslim, Büyû 4, (513); Ebu
Dâvud, Büyû 25, (3376); Tirmizî, Büyû 17, (1230); Nesâî, Büyû 27 (7, 262); İbnu
Mâce, Ticârât 23, (2194).

285 - Hz. Ali (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Halk öyle çetin devirler yaşayacak ki, o zaman zenginler,
kendilerine emredilmediği halde, cimriliklerinden, ellerindekileri çok sıkı
tutacaklar. Cenab-ı Hakk: "Aranızdaki fazileti unutmayın"
buyurmaktadır (Bakara 237). Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) da şunları
yasaklamıştır: Bey'u'l-muzdar'ı, bey'u'l-garâr'ı, (meçhûlün satışı) ve salâhı
ortaya çıkmadan meyve satışını."

Ebu Dâvud, Büyû 26 (3382).

286 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Köylü adına
şehirli satış yapmasın" dedi ve ilave etti: "Bırakın insanları, Allah
birinin sebebiyle diğerini rızıklandırsın" buyurdu."

Buhârî, Büyû 58, 64, 67, 69,
70, 71, İcâre 14, Şurû 8; Müslim, Büyû 11, 12, 18-21, (1515, 1520-1523); Nesâî,
Büyû 17, (7, 256); İbnu Mâce, Ticârât 15, (2176); Muvatta, Büyû 96, (2, 683).

287 - Hz. Enes (radıyallahu
anh)'ten gelen bir başka rivayette şu şekilde ifade edilmiştir: Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) ana baba bir kardeş bile olsa şehirlinin köylü adına
satış yapmasını menetti."

Buhârî, büyû 68, Müslim, Büyû
19, (1521); Nesâî, Büyû 18, (7, 256); İbnu Mâce, Ticârât 15, (2177).

288 - Ebu Dâvud ve Nesâî'den
gelen bir başka rivayette şöyle buyurulur: "Şehirlinin köylü adına satış
yapması yasaktır, şehirli köylünün kardeşi veya babası bile olsa." Ebu
Dâvud'un Hz. Enes (radıyallahu anh)'ten yaptığı bir başka rivayet şu ziyâdeyi
ihtiva eder: "Şehirli köylü için hiçbir şey satmasın, köylü adına satın da
almasın" demektir.

289 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle emrettiler:
"Satıcılar mallarını çarşıya indirmezden önce yolda karşılayıp alış-veriş
yapmayın."

Tirmizî ve Muvatta
dışındakilerde tahric edilmiştir.

Ebu Dâvud hadisin baş
kısmında şu ziyadeye yer verir: "Birbirinizin alış-verişine karşı
alış-veriş yapmayın. (Pazara giden) malı yolda karşılamayın."

Nesâî'de "ticaret malı
(es-Sila')" yerine "Celeb malı" tâbiri kullanılmıştır. (Celeb:
Satmak için celbedilen mala denir.).

290 - İbnu Ömer'den gelen bir
başka rivayette: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) satıcının malını
övmesini ve daha pazara varmadan malın yolda satın alınmasını veya şehirlinin
köylü adına satış yapmasını yasakladı" buyrulur.

Bir başka rivayette de sadece
"malın daha pazara varmadan satın alınmasını yasakladı" denmektedir.

Buhârî, Büyû 71; Müslim, Büyû
15, (1518); Ebu Dâvud, İcâre 45 (3436); Nesâî, Büyû 18, (7, 257); İbnu Mâce,
Ticârât 16, (2179).

291 - Aynı kaynakların İbnu
Abbâs (radıyallahu anh)'dan yaptıkları bir rivayette şöyle denir: "Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Pazara binerek (uzaktan)
gelenleri yolda karşılamayın. Şehirli, köylü adına alım-satım yapmasın."

Tâvus, İbnu Abbas
(radıyallahu anh)'tan sordu: "Şehirli köylü adına alım-satım
yapmasın" sözünden maksat nedir?" İbnu Abbâs: "Onun adına
simsarlık yapmasın (yani ücret mukabili alım-satım işlemini yapmasın)."

Ebu Dâvud, İcâre 47, (3439).

292 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), celeb malın
pazara gelmeden önce karşılanmasını yasakladı. Kim onu yolda karşılar ve satın
alırsa, malın sâhibi pazara gelince muhayyerdir (satıştan vazgeçebilir).

Buhârî, Büyû 71; Müslim, Büyû
17, (1519); Tirmizî, Büyû 12, (1221); Nesâî, Büyû 18, (7, 257); Ebu Dâvud, Büyû
45, (3437).

Yukarıda kaydedilen metin
Müslim, Tirmizî ve Ebu Dâvud'daki metinlerin aynısıdır.

293 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) şöyle haber verdi: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
bir satışta iki satışı yasakladı."

294 - Ebu Dâvud'da gelen
rivayet şöyledir: "Bir satışta iki satış yapan kimseye en düşük olanı
(helal)dır. Aksi halde ribâdır."

Ebu Dâvud, İcâre 55, (3461),
Muvatta, Büyû 72, (2, 663); Nesâî, Büyû 73 (7, 395-396); Tirmizî, Büyû 18,
(1231).

295 - İmam Mâlik (radıyallahu
anh)'ten anlatıldığına göre ona şu durum ulaşmıştır: "Adamın biri diğer
birisine: "Bana şu deveyi peşin parayla sat, ben de sana vâde ile
satayım" der. Adam bu tarz alış-veriş hakkında İbnu Ömer'e sorar. İbnu
Ömer hoşlanmaz ve adamı bu işten nehyeder."

Muvatta, Büyû 73, (2, 663).

296 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh)'in anlattığı üzere Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
buyurmuştur: "Birinizin satışı üzerine başkanız satış yapmasın."

Buhârî, Büyû 58, 64, 70, 71,
Şurût 8, Nikâh 45; Müslim, Nikah 49, (1412), Büyû 7, 8, 11, (1412), Birr 29,
(2563), 32 (2564); Ebu Dâvud, Nikah 17, (2080), Büyû 45, (3436), 48 (3443);
Tirmizî, Nikah 38 (1134), Büyû 57, (1292); Nesâî, Nikah 20, 21 (6, 72, 73, 74),
Büyû 17, 20, 21, (7, 258); İbnu Mâce, Ticârât 13, (2171); Muvatta, Büyû 95, 96,
(2, 683).

297 - Nesâî'den gelen bir
diğer rivayette şöyle buyrulmuştur: "Kişi, kardeşi, satın alma işini
kesinliğe kavuşturuncaya veya tamamen vazgeçinceye kadar araya girip
alış-verişte bulunmasın."

298 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
şehirlinin köylü adına alış-veriş yapmasını, alıcı olmadığı halde alıcı imiş
gibi görünüp yüksek fiyat vererek fiyat artırmayı, iki kimsenin başlattığı
alış-veriş muamelesi kesinlik kazanıp tamamlanmadan bir başkasının aynı mal
üzerinde alış-verişe girişmesini, bir kız istetilmiş iken ona tâlib olmayı, bir
kadının, -kız kardeşinin kabındakini almak için- kocasına onu boşamasını taleb
etmesini yasakladı."

Buhârî, Büyû 58, 70, 71,
Şurut 8, 11; Müslim, Nikâh 38, 39, 51, 52, (1408-1413), Büyû 12, (1515);
Tirmizî, Talâk 14, (1190); Nesâî, Nikah 20, (6, 71), Büyû 19, 21, (7, 258-259);
Ebu Dâvud, Nikâh 2, (2176), 18, (2080); Muvatta, Büyû 45, (2, 683).

Bir başka rivayette:
"...Kardeşinin satışı (kesinleşmeden araya girip fiyatını)
artırmasın" şeklindedir.

Bir başka rivayette:
"...Kişi kardeşinin pazarlığı üzerine pazarlık yapmasın."

(Müslim, Büyû 9).

299 - Ebu Dâvud'dan gelen bir
başka rivayette şöyle denmiştir: "Deve ve davarın sütünü memesinde
bekletmeyin. Kim böyle (memede sütü bekletilmiş) bir hayvanı satın alırsa,
sağdıktan sonra muhayyerdir: Memnun kalırsa hayvanı alıkor, memnun kalmazsa
hayvanı iâde eder ve (sağdığı süte karşılık olmak üzere) bir sâ' hurma
verir."

Ebu Dâvud, Büyû 48 (3493).

300 - İbnu Abbas (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Pazara
gitmekte olan malı önceden karşılamayın. Hayvanların sütünü memelerinde
(günlerce bekleterek) biriktirmeyin. Bir birinize karşı (müşteriyi kızıştırmak
için alıcı olmadığınız halde, yüksek fiyat vererek) malın değerini
artırmayın."

Tirmizî, Büyû 41 (1268).
Tirmizî hadisin sahih olduğunu belirtti.

301 - Abdullah İbnu
Amri'bni'l-Âs (radıyallahu anh) hazretleri anlatıyor: "Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular: "Hem veresiye hem satış helâl
olmaz. Bir satışta iki şart da helâl değildir. Zimmette olmayanın kârı yoktur.
Yanında bulunmayan malın satışı yoktur."

Ebu Dâvud, Büyû 70, (3503);
Tirmizi, Büyû 19, (1234); Nesâî, Büyû 60, 71, 72 (7, 288, 295); İbnu Mâce,
Ticârât 20, (2188). Tirmizi, hadisin sahih olduğunu söyledi.

302 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) miktarı bilinmeyen
kuru hurma yığınını, miktarı belli kuru hurma ile satmayı yasakladı.

Müslim, Büyû 42, (1530);
Nesâî, Büyû 37, 38, (2, 269, 270).

303 - Nesâî'nin bir diğer
rivayetinde şöyle denmiştir: "Yiyecek yığını, yiyecek yığını mukabilinde
satılmaz. Yiyecek yığını, miktarı belli yiyecek mukabilinde satılmaz."

304 - Ebu Eyyûb (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı dinledim, diyordu
ki: "Kim çocuğuyla annesi arasını ayırırsa kıyamet günü Allah (celle
celâluhu) sevdikleriyle onun arasını ayırır."

Tirmizi, Büyû 52, (1283), Siyer
17, (1566).

305 - Hz. Ali (radıyallahu
anh)'nin anlattığına göre, "(Satış sebebiyle cariye bir) anne ile
çocuğunun arasını ayırmıştı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bunu yasakladı
ve satışı bozdu."

Ebu Dâvud, Büyû, Cihad 133,
(2696); İbnu Mâce, Ticârât 46, (2249).

306 - Hz. Ali (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) bana, kardeş iki
köle hediye etti. Bunlardan birini sattım. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
bir ara sordu: "Köleler ne yapıyorlar?" Ben durumu söyledim. Bunun
üzerine bana: "Satışı boz, satışı boz" buyurdu."

Tirmizî, Büyû 52, (1284);
İbnu Mâce 46, (2249).

RİBÂ (FÂİZ) 'NIN ZEMMİNE DAİR

307 - İbnu Mes'ud
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ribâyı
(fâizi) yiyene de, yedirene de lânet etti."

Müslim, Müsâkât 25, (1579);
Ebu Dâvud, Büyû 4, (3333); Tirmizî, Büyû 2, (1206); İbnu Mâce, Ticârât 58,
(2277).

Ebu Dâvud ve Tirmizî'nin
rivayetlerinde şu ziyade vardır: "(Fâiz muâmelesine) şâhitlik edenlere de
bu muâmeleyi yazana da..."

308 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "İnsanlar öyle bir devre ulaşacak ki, o zamanda ribâ
yemeyen kalmayacak. Öyle ki, (doğrudan) yemeyene buharı ulaşacak."

Bir rivayette "...tozu
ulaşacak" denir.

Ebu Dâvud, Büyû 3, (3331);
Nesâî, Büyû 2, (7, 243); İbnu Mâce, Ticârât 58, (2278).

309 - Amr İbnu'l-Ahvas
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i
Veda Haccı sırasında dinledim, şöyle diyordu: "Haberiniz olsun, câhiliye
devrindeki bütün ribâlar kaldırılmıştır, ödenmeyecektir. Sadece verdiğiniz ana
parayı alacaksınız. Böylece ne zulmetmiş olacaksınız ne de zulme uğramış
olacaksınız. Haberiniz olsu cahiliye devrindeki bütün kan dâvaları
kaldırılmıştır. Kaldırdığım ilk kan dâvası da el-Hâris İbnu Abdilmuttalib'in
kan dâvasıdır. Bu kimse, Benû Leys'te süt anadaydı. Hüzeyl onu öldürmüştü.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): Yârabbi tebliğ ettim mi? dedi. Cemaat:
Evet tebliğ ettin dediler ve üç kere tekrarladılar. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm): Yârabbi Şahid ol! dedi ve üç kere tekrar etti."

Ebu Dâvud, Büyû 5, (3334).

Hattâbî der ki: "Ebu
Dâvud, hadisi şu şekilde, yani "Haris İbnu Abdilmuttalib'in kan
dâvası..." diye rivayet etmiştir. Halbuki diğer kitaplarda: Rebî'a
İbnu'l-Haris İbni Abdilmuttalib'in kan dâvası şeklinde rivayet edilmiştir.

RİBÂ İLE İLGİLİ HÜKÜMLER

310 - Ömer İbnu'l-Hattâb
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Altın altınla peşin olmazsa ribâdır. Buğday buğdayla peşin satılmazsa
ribâdır. Arpa arpayla peşin satılmazsa ribâdır. Kuru hurma kuru hurmayla peşin
satılmazsa ribâdır."

Buhârî, Büyû 54, 74, 76;
Müslim, Musâkât 79, (1586); Ebu Dâvud, Büyû 12, (3348); İbnu Mâce, Ticârât 50,
(2160), (2259); Muvatta, Büyû 38, (2, 636-637); Tirmizî, Büyû 24 (1243); Nesâî,
Büyû 41, (7, 273).

Yukarıdaki metin Sahiheyn'in
metnidir. Buhârî'nin bir rivayetinde, "verik (yani basılmış dirhem)
verikle, altın altınla..." şeklinde gelmiştir.

311 - Ebu Saîd (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) zamanında bize bayağı hurma
veriliyordu. Bu muhtelif cins kuru hurmanın bir karışımı idi. Bu bayağı
hurmanın iki ölçeğini bir ölçek iyi hurma mukabilinde satıyorduk. Bu tarz Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in kulağına ulaşınca şöyle buyurdu:
"İki ölçek hurmaya bir ölçek hurma, iki ölçek buğdaya bir ölçek buğday iki
dirheme bir dirhem olmaz."

Buhârî, Büyû 21; Müslim,
Müsâkat 98, (1594, 1595, 1596); Tirmizî, Büyû 23, (1241); Nesâî, Büyû 41, 50,
(17, 271, 272, 273); Muvatta, 32, (2, 632).

312 - Bir rivayette de şöyle
gelmiştir: "Hz. Bilâl (radıyallahu anh), Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'a (iyi cins bir hurma olan) berni hurması getirmişti. "Bu
nereden?" diye sordu. Bilâl (radıyallahu anh): Bizde âdi hurma vardı.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın yemisi için ondan iki ölçek vererek
bundan bir ölçek satın aldık, dedi. Bunun üzerine Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm): "Eyvah! Bu ribânın ta kendisi, eyvah bu ribânın ta kendisi,
sakın öyle yapma. Şayet iyi hurma satın almak istersen elindekini ayrıca sat.
Sonra onun parasıyla iyi hurmayı satın al" dedi.

Buhârî, Vekâlet 11; Müslim,
Müsâkat 96, (1594); Nesâî, Büyû 41, (7, 271-272).

313 - Sahîheyn'de yer alan
bir rivayette şöyle gelmiştir. "Dinar dinarla, dirhem dirhemle başa baş
misliyle değiştirilmelidir. Kim fazla verir veya fazla alırsa ribâya girmiş
olur."

Hadisi rivayet eden râvî der
ki: "Ben dedim ki; "İbnu Abbas (radıyallahu anh) bunu söylemez. Ebu
Saîd der ki: "İbnu Abbas (radıyallahu anh)'a sordum: Sen bunu Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'dan mı işittin, Kitabullah'ta mı gördün? Bana şu cevabı verdi:
"Bunun ikisini de söylemiyorum. Siz, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı
benden daha iyi tanırsınız. Ancak bana Üsâme İbnu Zeyd (radıyallahu anh) haber
verdi ki, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Sadece veresiye satışta
ribâ vardır" buyurmuştur."

Müslim, Müsâkât 101, (1596).

314 - Müslim'in bir diğer
rivayeti şöyledir: "Altın altınla, gümüş gümüşle, buğday buğdayla, arpa
arpayla, hurma hurma ile, tuz tuzla başbaşa misliyle, peşin olarak satılır. Kim
artırır veya artırılmasını taleb ederse ribâya girmiştir. Bu işte alan da veren
de birdir."

(Müslim, Müsâkât 82).

Yine Müslim'de Ebu
Hüreyre'nin bir rivayetinde "...cinsleri farklı ise müstesna" denir.

Müslim, Müsâkât 82, (1584).

315 - Ubadetu'bnu Sâmit
(radıyallahu anh)'ten gelen bir başka rivayette (şu ziyade) ifade edilmiştir:
"...Bu çeşitler farklı olduğu takdirde peşin ise dilediğiniz gibi
satın." Bu hadisi, Buhâri hariç , Beş Kitap rivayet etmiştir.

Müslim, Müsâkât 81, (1587);
Ebu Dâvud, Büyû 12, (3349-3350); Tirmizî, Büyû 23, (1240); Nesâî, Büyû 43, 44,
(7, 274, 275, 276, 277, 278); İbnu Mâce, Ticârât 48, (2254).

316 - Ebu'l-Minhâl anlatıyor:
"Zeyd İbnu Erkam ve el-Berâ İbnu Âzib (radıyallahu anh)'e sarf'tan (yani altınla
gümüşü cinsi cinsine satmaktan) sordum. İkisi de şu cevabı verdi:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) altının gümüş mukabilinde veresiye
satılmasını yasakladı."

Buhârî, Büyû 80, 8, Şirket
10, Menakıbu'l-Ensâr 50; Müslim, Müsakât 87, (1589); Nesâî, Büyû 49, (7, 280).

317 - Fadâle İbnu Ubeyd
(radıyallahu anh) buyuruyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a
Hayber'de bulunduğu sırada altın ve boncuklarla yapılmış bir gerdanlık
getirildi. Bu satılık ganimet mallarındandı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
altınların boncuklardan ayrılmasını emretti. Derhal gerdanlığın altın kısmı ile
boncuk kısmı birbirinden ayrıldı. Sonra Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):
"Altın, altına mukabil, tartısı tartısına satılsın" buyurdular.

Buhârî hariç Beş Kitap tahric
etti. Müslim, Müsâkat 89, (1591); Tirmizî, Büyû 32, (1255); Ebu Dâvud, Büyû 13,
(3351-3353); Nesâî, Büyû 48, (7-279).

318 - Müslim'de gelen diğer
bir rivayette Haneş es-San'ânî der ki: "Biz Fadâle ile bir gazvede
berâberdik. Derken bana ve arkadaşlarıma ganimetten bir gerdanlık isabet etti.
Gerdanlık altın, gümüş ve kıymetli taşlardan yapılmıştı. Ben bunu satın almak
isteyerek, Fadâle'ye sordum. Bana şöyle cevap verdi: Bunun altınını ayır, bir
kafeye koy. Kendi altınını da bir kefeye koy. Sonra sakın misli mislinden fazla
birşey alma! Zira ben Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle buyurduğunu
işittim: "Kim Allah'a ve âhiret gününe iman ederse sakın misli mislinden
fazla bir şey almasın."

Müslim, Büyû 91, (1591).

319 - Ebu Bekre (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), gümüşün gümüşe başa baş
olmayan satışını yasakladı. Bize altın mukabilinde dilediğimiz şekilde gümüş ve
gümüş mukabilinde dilediğimiz şekilde altın satın almayı emretti."
Müslim'in ziyadesinde "...Bir adam "peşin mi?" diye sordu. Ebu
Bekre: "Ben böyle işittim" cevabını verdi. Sahîheyn ve Nesâî rivayet
etmiştir.

Buhârî, Büyû 81, 77; Müslim,
Müsâkat, 88, (1590); Nesâî, Büyû, 50 (7, 280-281).

320 - Yahya İbnu Sa'id
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Hayber'in
fethi sırasında iki Sa'd'a (Sa'd İbnu Ebi Vakkâs ve Sa'd İbnu Ubâde), ganimet
malından altın veya gümüş bir kabı satmalarını emretti. Onlar, her üç (birim)'i
aynı dört (birim) mukabilinde, veya her dört (birim)'i üç (birim) ayın mukabilinde
sattılar. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onlara: "Siz ribâ yaptınız,
geri verin" emretti."

Muvatta, Büyû 28, (2, 632).

321 - Mücahid anlatıyor:
"Ben İbnu Ömer (radıyallahu anh)'le beraberdim. Ona bir kuyumcu gelerek:
"Ey Ebu Abdirrahman! Ben altın işliyor ve bunu kendi ağırlığından fazla
altınla satıyorum. Böylece ona harcadığım el emeği miktarında fiyatını
artırıyorum" dedi. İbnu Ömer (radıyallahu anh) onu bu işten yasakladı.
Kuyumcu aynı meseleyi tekrar tekrar söyledi. Her seferinde İbnu Ömer
(radıyallahu anh) onu bu işten yasakladı ve son olarak da şunu söyledi:
"Dinar dinarla, dirhem dirhemle satılır. Aralarında fazlalık olamaz. Bu,
Peygamberimizin bize vasiyetidir, biz de size vasiyet ediyoruz (tebliğ edip
duruyoruz)." Bu rivayet Muvatta'da tam olarak gelmiştir. Nesâî ise sâdece
Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sözünü kaydeder.

Muvatta, Büyû 31, (2, 633);
Nesâî, Büyû 46, (7, 278).

322 - Ata İbnu Yesâr
anlatıyor: "Hz. Muâviye (radıyallahu anh) altın veya gümüşten mâmul bir su
kabını, ağırlığından daha fazla bir fiyatla satmıştı. Kendisine Ebu'd-Derda
(radıyallahu anh): "Ben Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in bu çeşit
alış-verişi yasakladığını işittim. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bunların
satışı misline misil olmalı diye emretti" diye itiraz etti. Hz. Muâviye
(radıyallahu anh): "Ben bunda bir beis görmüyorum" diye cevap verdi.
Ebu'd-Derda (radıyallahu anh) öfkelendi ve: "Muâviye'yi kınamada bana
yardım edecek biri yok mu? Ben ona Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'den
haber veriyorum o bana şahsî reyinden söz ediyor. Senin bulunduğun diyarda
yaşamak bana haram olsun!" diye söylendi.

Ebu'd-Derda bunun üzerine
orayı terkederek Hz. Öbek (radıyallahu anh)'in yanına geldi. Durumu olduğu gibi
ona anlattı. Hz. Ömer (radıyallahu anh) Hz. Muâviye (radıyallahu anh)'ye bir
mektup yazarak bu çeşit satışı (altının altınla satılması), misli misline ve
ağırlığına denk olarak yapmasını emretti."

Muvatta, Büyû 33 (2, 634);
Nesâî, Büyû 47, (7, 279).

323 - Üsâme İbnu Zeyd
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Ribâ veresiyededir" buyurdu.

Buhârî, Büyû 40; Müslim, Büyû
102, (1596); Nesâî, Büyû 50, (7, 281).

Diğer bir rivayette:
"Peşin alış-verişlerde (cinsler farklı ise fazlalık sebebiyle) ribâ
olmaz" buyurulmuştur.

324 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Ben dinarla deve satıyor, dinar yerine gümüş alıyordum.
Bazanda gümüşle satıyor, onun yerine dinar alıyordum. Bu durumu Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'a arzederek hükmünü sordum. "O andaki (aynı meclisteki)
kıymetiyle olunca bunda bir beis yok" buyurdu."

Tirmizî, Büyû 24, (1242); Ebu
Dâvud, Büy û 14, (3354-3355); Nesâî, Büyû 50, (7, 281-282); İbnu Mâce, Ticârât
51, (2262).

325 - Ebû Dâvud'un bir
rivayetinde şöyle gelmiştir: "...O günün fiyatıyla almanda bir beis
yoktur, yeter ki aranızda (henüz ödenmeyen) bir miktar olduğu halde
birbirinizden ayrılmış olmayasınız."

Ebu Dâvud, Büyû 14, (3354,
3355).

326 - Ma'mer İbnu Abdillah
İbni Nâfi (radıyallahu anh)'nin anlattığına göre, kölesine, bir sâ' buğday vererek
pazara yollar ve: "Bunu sat, parasıyla arpa satınal" der. Köle gider.
Onu vererek bir Sâ'dan bir miktar fazla arpa satın alır. Köle dönünce, Ma'mer
(radıyallahu anh) ona "Niye böyle yaptın? Çabuk git ve geri ver. Misli
misline denk al. Zîra ben, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı işittim, şöyle
diyordu: "Yiyecek, yiyecekle misli misline denk olmalıdır." O zaman
yiyeceğimiz arpa idi. Kendisine: "Ama bu arpa onun misli değildir"
dendi ise de: "Ben arpanın buğdaya benzemesinden korkarım" cevabını
verdi. "

Müslim, Müsâkât 93, (1592).

327 - İmam Mâlik'e ulaştığına
göre, Süleyman İbnu Yesar demiştir ki: "Sa'd İbnu Ebi Vakkas'ın merkebinin
yemi bitmişti. Kölesine: "Ailene ait buğdaydan bir miktar götür, ona
mukabil arpa satın al, sakın mislinden fazla almayasın" dedi.

Muvatta, Büyû 50, 52, (2,
645).

328 - Ebu Ayyaş'ın -ki ismi
Zeyd'dir- anlattığına göre: "Sa'd İbnu Ebi Vakkas (radıyallahu anh)'a,
beyaz buğday mukabilinde kabuksuz arpa satın almanın hükmünü sorar. Sa'd
(radıyallahu anh) kendisine "Hangisi daha kıymetli? diye sorar. Zeyd:
"Beyaz buğday" der. Sa'd onu bu işten men eder ve der ki: "Ben
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a kuru hurmayı tâze hurma mukabilinde satın
alma hakkında sorulduğu zaman işitmiştim. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
bunu sorana: "Tâze hurma kuruyunca ağırlığını kaybeder mi?" dedi.
Adam "evet" cevabını verince, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onu
bu işten men etmişti."

Tirmizî, Büyû 14, (1225); Ebu
Dâvud, Büyû 18, (3359); Muvatta, Büyû 22, (2, 624); Nesâî, Büyû 36, (7, 269);
İbnu Mâce, Ticârât 53, (2264).

329 - Ebu Dâvud'un diğer bir
rivayetinde: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm), taze hurmayı kuru
hurma ile veresiye satmayı yasakladı" denir."

Ebu Dâvud, Büyû 18, (3360).

HAYVAN VS. İLE İLGİLİ
TEFERRUAT

330 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Bir köle gelerek Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e
hicret etmek üzere biat etti, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onun köle
olduğunu sezemedi. Arkadan efendisi onu aramaya geldi. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) ona: "Onu bana sat" buyurdu ve köleyi iki siyah köle
mukabilinde satın aldı."

Müslim, Musâkât 123, (1602);
Tirmizî, Siyer 36, (1596); Ebu Dâvud, Büyû 17, (3358); Nesâî Bey'a 66, (7,
292-293); İbnu Mâce, Cihad 41.

331 - Abdullah İbnu Amr
İbni'l-Âs (radıyallahu anh)'ın anlattığına göre, "Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) kendisine bir ordu hazırlamasını emretmiştir. Mevcut
develer (askerlere) yetmedi. Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
(devesi olamayanlar için, bilâhere) hazine develerinden ödenmek üzere deve
te'min etmesini emretti. (Böylece Abdullah) zekat yoluyla hazineye gelecek
develerden iki adedi karşılığında bir deve temin ediyordu."

Ebu Dâvud, Büyû 16, (3357).

332 - Ali İbnu Ebî Tâlib
(radıyallahu anh)'in anlattığına göre, "Devesini yirmi küçük dev
mukabilinde veresiye olarak satmıştır"

Muvatta, Büyû 59, (2, 652).

333 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh)'in anlattığına göre, "Kendisi, satıcının zimmetinde bulunan bir binek
devesini, Rebeze'de bulunan dört küçük deve mukabilinde satın almıştır."

Buhârî, bu hadisi bab
başlığında (senetsiz olarak) kaydetmiştir. (Büyû 108); Muvatta, Büyû 60, (2,
652).

334 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdular:
"İki hayvan, veresiye olarak bir hayvana mukabil satılamaz. Peşin
satılırsa bunda bir beis yok."

Tirmizî, Büyû 21, (1238);
İbnu Mâce, Ticârât 56.

335 - Semüre İbnu Cündeb
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
hayvanın hayvanla veresiye satışını yasaklamıştır."

Tirmizî, Büyû 21, (1237); Ebu
Dâvud, Büyû 15; Nesâî, Büyû, 65, (7, 292); İbnu Mâce, Ticârât 56, (2271).
Tirmizî, hadisin sahih olduğunu belirtmiştir.

336 - İbnu Şihâb anlatıyor:
"Saîd İbnu'l-Müseyyeb derdi ki: "Hayvanda ribâ yoktur. Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm) hayvan satışını üç hususta yasakladı: el-Mezâmin,
el-Melâkih ve Habelu'l-habele.

Mezâmin: Dişi devenin
karnındaki yavru demektir.

Melâkih: Erkek devenin
belinde bulunan (ve dişiyi dölleyen) şey demektir.

Habelu'l-habele: "Hâmile
develerin hâmile kalması yani, dişi develerin karnındaki ceninin doğuracağı
yavrunun satımı.

Muvatta, Büyû 63, (2, 654).

İmam Mâlik, bu tâbirleri,
yukarıdaki gibi açıklamıştır. Ancak garib kelimeleri açıklayan lugatci
vefakihler nezdinde, mezâmin ve melâkih kelimeleri aksi mânaları ifade
etmektedir.

337 - İmam Mâlik'e ulaştığına
göre, bir adam İbnu Ömer (radıyallahu anh)'e gelerek: "Ben birisine bir
borç verdim. Bana, bunu daha üstün bir şekilde iadesini şart koştum" dedi
ve hükmünü sordu. İbnu Ömer (radıyallahu anh): "Bu ribâdır" diye
cevap verdi ve şu açıklamada bulundu: "Borç verme işi üç şekilde cereyan
eder.

1. Borç vardır, bunu vermekle
sâdece Allah'ın rızasını düşünürsün. Karşılığında sana rıza-yı ilâhi vardır.

2. Borç vardır, bununla
arkadaşını memnun etmek istersin.

3. Borç vardır, temiz bir
malla pis bir şey almak için bu borcu verirsin. İşte bu ribâdır."

Adam: Öyleyse bana ne
emredersiniz, ey Abu Abdirrahman? diye sordu. İbnu Ömer şu açıklamada bulundu:
"Akdi yırtmanı tavsiye ederim. Borçlu, verdiğin miktarı aynen iade ederse
alırsın. Verdiğinden daha az iade eder, sen de alırsan sevap kazanırsın. Eğer
sana, daha iyi birşeyi gönül hoşluğu ile verirse, bu sana bir teşekkürdür,
böylece teşekkürünü ifade ediyor demektir. Sana ayrıca, ona vâde tanıdığın için
sevap vardır."

Muvatta, Büyû 92, (2,
681-682).

338 - Mücahid'in anlattığına
göre, "İbnu Ömer (radıyallahu anh) bir miktar borç para aldı. Bunu
sâhibine daha iyi bir şekilde ödedi. Borç veren adam: "Bu verdiğimden
efdaldir (fazladır) diyerek almak istemedi. İbnu Ömer adama: "Biliyorum,
ancak için bu şekilde rahat edecek" dedi.

Muvatta, Büyû 90, (2, 681).

339 - Salim (radıyallahu anh)
anlatıyor: "İbnu Ömer (radıyallahu anh)'e belli bir vâde ile bir
başkasında alacağı bulunan adam, parasını daha çabuk alabilmek için bir
kısmından vaz geçecek olsa? diye sordular. İbnu Ömer bunu hoş görmedi ve bu
davranışı yasakladı."

Muvatta, Büyû 82, (2, 672).

340 - Ubeyd İbnu Ebi Sâlih
anlatıyor: "Ben, bilâhere ödenmek üzere Dar-ı Nahle ehline bez sattım. Bir
müddet sonra Kûfe'ye gitmek istedim. Borçlular bana gelerek fiyattan biraz
inmem hâlinde peşin ödeyeceklerini söylediler. Bunu Zeyd İbnu Sâbit'e sordum.
Bana: "Hayır, bu işi yapmana cevaz veremem, bunu (ribâyı) ne senin yemeni,
ne de (satın alanlara) yedirmeni emredemem" dedi.

Muvatta, Büyû 81, (2, 671).

341 - Ümmü Yunus (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Zeyd İbnu Erkam (radıyallahu anh)'ın Ümmü Velet'i (çocuk
doğurmuş cariyesi), Hz. Aişe (radıyallahu anha)'ya uğradı ve dedi ki:
"Zeyd'in bir cariyesini el-Âta'ya sekiz yüz dirheme sattım. Sonra aynı
cariyeyi ondan, ödeme zamanı dolmazdan önce altı yüz dirheme satın aldım.
Ayrıca ben kendisine, bunu satacak olursan senden ben satın alacağım diye şart
koşmuştum." Hz. Aişe (radıyallahu anha): "Şart koşman da uygunsuz,
satın alman da uygunsuz olmuş. Zeyd İbnu Erkam'a söyle ki, bu iş sebebiyle
tevbe etmezse, Resulullah aleyhissalatu vesselam'la birlikte yaptığı cihadı
iptal etmiştir" dedi.

Kadın: "Zeyd na yaptı ki
(böyle hükmediyorsun?)" diye sorunca Hz. Aişe cevap olarak şu ayeti okudu:
"Kime Rabb'inden bir öğüt gelir de fâizcilikten geri durursa, geçmişi
kendisinedir, onun işi Allah'a aittir..." (Bakara, 275). Ashab'tan pek
çoğu hayatta olduğu halde, kimse bu hükümden dolayı Hz. Aişe'yi
reddetmedi."

342 - Zeyd İbnu Eslem
anlatıyor: "Cenab-ı Hakk'ın terketmeyenler için harb etmeye izin verdiği
ribâ, câhiliye devrinde iki şekilde cereyan ederdi:

1. Bir kimsenin diğer bir
kimsede, vâdeli bir alacağı bulunurdu. Vâde dolunca alacaklı: "Ödeyecek
misin yoksa fâizlesin mi?" derdi. Borçlu öderse öbürü alırdı. Ödemezse,
ölçeklenen, tartılan, ekilen veya sayılan çeşitten ise alacak katlanırdı.

2. Yaşla ölçülen bir mal ise,
daha üst mertebeye kaydırılır, vâde de uzatılırdı. İslâm gelince Cenab-ı Hakk
şu âyeti indirdi: "Ey iman edenler! Allah'tan sakının, inanmışsanız
fâizden arta kalan hesaptan vazgeçin. Böyle yapmazsanız, bunun Allah'a ve
Peygamberine karşı açılmış bir savaş olduğunu bilin. Eğer tevbe ederseniz
sermayeniz sizindir. Böylece haksızlık etmemiş ve haksızlığa uğramamış
olursunuz" (Bakara 278-279).

Bu rivayeti Rezîn tahric
etti.

MUHAYYERLİK HAKKINDA

343 - İbnu Ömer (radıyallahu
anhüma) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Alış-veriş yapanlar, birbirlerinden ayrılmadıkça (akdi bozmakta)
muhayyerdirler. Veya alış-veriş yapanlardan biri diğerine
"muhayyersin" demişse yine muhayyerdir." Ravi, Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın belki de "Alış-veriş yapanlardan biri
"muhayyerlik şartı üzere olsun demişse" şeklinde buyurmuş olacağında
şüphe etmektedir."

Buhârî, Büyû 42, 43, 44, 46;
Müslim, Büyû 45, 47, (1531); Tirmizî, Büyû 26, (1246); Ebu Dâvud, Büyû 53,
(3454); Nesâî, Büyû 9, (7, 248); Muvatta, Büyû 79, (2, 671); İbnu Mâce, Ticârât
17, (2181).

344 - Sahîheyn'de gelen bir
rivayette şöyle buyurulmuştur: "İki kişi alış-verişte bulununca, onlar
ayrılmadıkça, veya biri diğerini muhayyer bırakmadıkça her ikisi de
muhayyerdir. Biri diğerini muhayyer bırakır da bu şartla alış-veriş yaparlarsa
artık akit kesinleşmiştir. Alış-verişi yaptıktan sonra ayrılırlaer da ikisinden
biri satıştan vazgeçmezse yine satış kesinleşmiştir."

Buhârî, Büyû 45; Müslim, Büyû
44, (1531).

345 - Müslim'in bir diğer
rivayetinde şöyle buyurulmuştur: "Alış-veriş yapan herhangi iki kişi
arasında , birbirlerinden ayrılmadıkça akit kesinleşmiş olmaz. Ancak muhayyerlik
şartıyla yapılan satış müstesna!"

Müslim, Büyû 46, (1531).

346 - Müslim'in bir diğer
rivayetinde Nafi der ki: "İbnu Ömer (radıyallahu anhüma) bir kimse ile
alış-veriş yapınca bu satışın bozulmasını istemedi mi kalkar biraz yürür, sonra
geri dönerdi."

Müslim, Büyû 45, (1531).

347 - Tirmizî'nin bir
rivayetinde şöyle gelmiştir: "İbnu Ömer, bir alış-verişi oturarak yapmış
ise, akdin kesinleşmesi içiin ayağa kalkardı."

Tirmizî, Büyû 26, (1245).

348 - Hakim İbnu Hizâm
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Alış-veriş yapanlar birbirlerinden ayrılıncaya kadar
muhayyerdirler. Eğer doğru söyler ve (her şeyi) beyan ederlerse bu
alış-verişleri her ikisi hakkında da mübarek kılınır. Gerçeği gizlerler ve
yalan söylerlerse, alış-verişlerinin bereketi kalmaz."

Buhârî, Büyû 19, 22, 42, 44,
46; Müslim, Büyû 47, (1532); Ebû Dâvud, Büyü 53, (3459); Tirmizî, Büyü 26,
(1246); Nesâî, Büyü 8, 57, 244).

349 - Abdullah İbnu Amr
İbni'l-Âs (radıyallahu anhüma) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki: "Alış-veriş yapan iki taraf, birbirlerinden
ayrılmadıkça muhayyerdirler. Ancak, aralarında muhayyerlik anlaşması varsa bu
müstesna. Bu durumda, "karşı taraf pişman olur da akdi bozar"
korkusuyla birinin oradan ayrılması helâl olmaz.

Tirmizî, Büyü 26, (1247); Ebu
Dâvud, Büyü 53, (3954); Nesâî, Büyü 11, (7, 251-252).

350 - Ebu Dâvud'un Ebu
Hüreyre (radıyallahu anh) hazretlerinden kaydettiği bir rivayette şöyle denir:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Alış veriş yapan
her iki taraf da akitden memnun kalmadıkça ayrılmasınlar."

Ebu Dâvud, Büyû 53, (3458);
Tirmizî, Büyü 27, (1248).

351 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir bedeviyi,
satıştan sonra muhayyer kıldı."

Tirmizî, Büyû 27, (1249).
Tirmizi bu hadisin sahih olduğunu söylemiştir.

352 - İbnu Mes'ud
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Alış-veriş yapanlar ihtilafa düşerlerse satanın sözü esas
alınır. Müşteri muhayyer bırakılır."

Muvatta, Büyû 80, (2, 671);
Tirmizî, Büyü 43, (1270); Metin Tirmizi'ye aittir.

353 - Ebu'l Vadî' anlatıyor:
"Bir gazvede bulunduk. Bir yere indik. Bir arkadaşımız, bir köle
karşılığında bir at sattı. O günün geri kalan kısmında ve geceleyin beraber
kaldılar. Sabah olunca göç hazırlığı yapıldı. Adam kalkarak atını eğerlemeye
gitti. Bu satıştan pişman olmuştu. Öbürüne gidip akdi bozmak istedi. Fakat
diğeri kabul etmedi, atı vermeyi reddetti ve "Aramızda Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın ashabından Ebu Berze hakem olsun" dedi. Ona
gelip, durumu anlattılar. Ebu Berze: "Aranızda Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'ın hükmüyle hükmetmeme razı mısınız? Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurmuştu ki: "Alım-satım yapanlar, birbirlerinden ayrılmadıkça
muhayyerdirler." Ben sizi ayrılmış göremiyorum."

Ebu Dâvud, Büyü 53, (3457).

ŞUF'A'YA DAİR HADİSLER

354 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) taksim edilmedikçe
her (akar) malda şuf'a hakkı bulunduğuna hükmetti. Araya sınırlar konup, yollar
tayin edilince şuf'a hakkı kalkar." Bu hadisi Beş Kitap da tahric
etmiştir.

Buhârî, Şuf'a 1, Büyü 96, 97,
Hiyel 14, Şirket 8-9; Müslim, Müsâkat 134 (1608); Nesâî, Büyü 108, 109 (7,
301); Ebu Dâvud, Büyü 73, (3513, 3514); Tirmizî, Ahkâm 33, (1370).

Müslim'deki metin şöyledir:
"Henüz taksim edilmemiş arazi, mesken, bahçe gibi (akar nevinden) her
ortaklıkta şuf'a hakkı vardır. (Ortaklarından birinin) ortağına haber vermeden
satması helal olmaz. Satmadan önce haber verir, ortağı satın alır veya
terkeder. Ortağına haber vermeden satarsa, ortağı bu mala (aynı fiyat
karşılığında) hak sâhibi olur."

355 - Ebu Dâvud ve Tirmizî'de
gelen bir diğer rivayet şöyledir: "Komşu, komşusuna karşı şuf'a hakkına
sâhiptir. Aynı yoldan işliyorlarsa, komşu bulunmadığı takdirde, gıyâbında satış
yapmaz, bekler."

Ebu Dâvud, Büyü 75, (3518);
Tirmizî, Ahkâm 33, (1369); İbnu Mâce, Şüf'a 2, (2494); Nesâî, Büyü 80, (7,
301).

356 - Tirmizî'nin bir diğer
rivayetinde: "Evin komşusu eve bir başkasından daha çok hak
sâhibidir" buyrulmuştur.

Tirmizî, Ahkâm 31, (1368),
33, (1370).

357 - Tirmizî'nin ve Ebu
Dâvud'un Semure'den yaptıkları bir rivayete göre, Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) şöyle buyurmuştur: "Evin komşusu komşunun evine veya tarlaya
daha ziyade hak sâhibidir."

Tirmizî, Ahkâm 31, (1368);
Ebû Dâvud, Büyü 75, (3518).

358 - Amr İbnu'ş-Şerid'den
anlattığına göre, Ebu Râfi (radıyallahu anh)'nin şöyle söylediğini işitmiştir:
"Komşu, yakın komşusuna karşı daha çok hak sahibidir."

Buhârî, Şüf'a 2, Hiyel 14,
15; Ebu Dâvud, Büyü 75, (3516); Nesâî, Büyü 109, (7, 320).

359 - Şerîd (radıyallahu anh)
anlatıyor: "Bir adam, Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e: "Ey
Allah'ın Resûlü tarlam var, kimsenin bunda ne ortaklığı ne de hissesi var,
ancak komşum var" dedi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm):
"Komşu, yakın olan eve daha ziyade hak sâhibidir" buyurdu.

Nesâî, Büyü 109, (7, 320).

360 - Hz. Osman (radıyallahu
anh) buyurdular ki: "Bir araziye sınırlar konacak olursa artık onda şuf'a
hakkı kalmaz, ne kuyunun suyunda şuf'a hakkı ne de hurma ağaçlarını telkih de
(döllemede) şuf'a hakkı kalmaz."

Muvatta, Şüf'a 4, (7, 320).

SELEM (ÖNCEDEN SATMA)
HAKKINDA

361 - İbnu Abbas (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) Medine'ye
geldiğinde Medineliler, bir yıllık, iki yıllık hurma mahsulünü peşinen
satarlardı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onlara: "Hurmayı kim
önceden satarsa ölçüsünü, tartısını belirterek, vâdesini tâyin ederek
satsın" buyurdu.

Bunu Beş Kitap tahric
etmiştir.

Buhârî ve Ebu Dâvud'da gelen
diğer rivayetlerde aynısı ifade edilmiş ve şöyle bir farklılığa yer
verilmiştir: "...iki ve üç yıllık..."

Buhârî, Selem 1, 2, 7;
Müslim, Müsâkat 127, 128, (1604); Ebu Dâvud, Büyü 57, (3463); Tirmizî, Büyü 68,
(1311); Nesâî, Büyü 6, 3 (7, 290); İbnu Mâce, Ticârât 59, (2280).

362 - Muhammed İbnu
Ebi'l-Mücalid anlatıyor: "Abdullah İbnu Şeddad İbni'l-Hâd ve Ebu Bürde
selef mevzuunda ihtilafa düştüler. Beni, İbnu Ebi Evfa (radıyallahu anh)'ya
gönderdiler. Ben kendisine bu hususta sordum. Şu cevabı verdi: "Biz
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), Hz. Ebu Bekir ve Hz. Ömer (radıyallahu
anhüma) devirlerinde buğday, arpa , kuru üzüm ve kuru hurma hususlarında
selef'te bulunurduk. Ben, ibnu Ebzâ'ya da sordum. O da buna benzer bir cevap
verdi."

Buhârî, Selem 2, 3, 7; Ebu
Dâvud, Büyû 57, (3464); Nesâî, Büyü 62, (7, 290)

363 - Bir diğer rivayette
şöyle gelmiştir: "...Dedim ki: (siz selem akdini) yanında alacağınız malın
aslını bulunduran kimse ile mi yapardınız?" Şu cevabı verdi: Biz selem
yaptığımız kimseye o hususu sormazdık."

Buhârî, Selem 3.

Ebu Dâvud'un rivayetinde şu
ziyâde var: "(Selem akdini) alacağımız mal elinde bulunmayan kimselerle
yapardık."

Ebu Dâvud, Büyü 57, (3464).

364 - Ebu Said el-Hudrî
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) dedi
ki: "Kim bir yiyecek veya bir başka şeyde selem akdi yapmışsa, bu malı
fiilen kabzetmedikçe bir başkasına satmasın."

Ebu Dâvud, Büyü 59, (3468).

365 - Ebu'l-Bahterî
anlatıyor: "İbnu Ömer (radıyallahu anhüma)'e hurmada selem yapılır mı?
diye sordum. Bana: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm), meyvesi (yenmeye)
sâlih oluncaya kadar hurmanın satılmasını yasakladı" cevabını verdi.

Buhârî, Selem 3, 4.

366 - İbnu Abbas'dan da böyle
bir rivayet yapılmıştır. Rivayetinde der ki: "...Ondan yeninceye,
tartılıncaya kadar. Ben "Tartılması da nedir?" diye sordum. Yanında
bulunan bir zat: "Miktarı göz kararı ile kabaca takdir edilebilinceye
kadar" diye açıkladı."

Buhârî, Selem 3, 4; Müslim,
Büyü 55, (1537).

367 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Bir adam selem yoluyla (yani parasını peşin alarak,
çıkacak mahsülden verilmek üzere) bir ağacın hurmasını sattı. Fakat o yıl o
ağaç hiç mahsül vermedi. Satıcı ile müşteri ihtilafa düşerek dâvalarını Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e getirdiler. Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) satıcıya: "Onun parasını nasıl helal addedersin, parayı geri
ver" dedi. Sonra şunu söyledi: "Hurma (yenmeye) sâlih oluncaya kadar
onu selem yoluyla satmayın."

Ebu Dâvud, Büyü 58, (3467);
İbnu Mâce, Ticârât 61, (2284); Muvatta, Büyü 21, (2, 644); Buhârî, Selem 2.

368 - İmam Mâlik, İbnu
Ömer'in sözü olarak şunu tahric etmiştir: "Kişinin, bir başkasına selem
yoluyla yiyecek satmasında bir beis yoktur, yeter ki, yiyecek maddesinin fiyatı
belirlenmiş, ödemenin zamanı tayin edilmiş olsun. Ancak (hasada) salahı ortaya
çıkmayan ekinde veya (yenmeye) salahı ortaya çıkmayan hurmada selem
olmaz."

Muvatta, Büyü 94, (2, 682);
İbnu Ömer'in bu sözünü Buhârî, bab başlığında senedsiz olarak kaydetmiştir.
(Selem, 7).

369 - İmam Mâlik'e ulaştığına
göre, "Bir adam, Hz. Ömer (radıyallahu anh)'a gelip başka bir memlekette
ödemek şartıyla kendisiyle selem akdi yapan bir adamdan haber vererek bu akid
hakkında sormuştur da Hz. Ömer (radıyallahu anh) hoşnutsuzluk izhar etmiş ve:
"Pekâla, devenin kirası nerede?" demiştir."

Muvatta, Büyü 91, (2, 681).

370 - Yine İmam Mâlik'e
ulaştığına göre, İbnu Mes'ud (radıyallahu anh) şöyle demiştir: "Kim selem
akdi yaparsa, sakın fazla alma şartı koşmasın. Bir avuç saman bile olsa bu
fazlalık ribâdır."

Muvatta, Büyü 94, (2, 682).

İHTİKÂR VE PAHALANDIRMAYA
DAİR HADİSLER

371 - İbnu'l-Müseyyeb
anlatıyor: "Ma'mer İbnu Ebî Ma'mer -ki İbnu Abdillah da denir ve Benu
Adiyy İbnu Ka'b'dan biridir- dedi ki: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
şöyle buyurdular: "İhtikâr yapan hatakâr olmuştur."

Said İbnu'l-Müseyyeb'e:
"Ama sen de ihtikâr yapıyorsun" dendi de: "Bu hadisi rivayet
eden Ma'mer de ihtikâr yapıyordu" diye cevap verdi."

Müslim, Müsâkat 129, (1605);
Ebu Dâvud, Büyü 49, (3447); Tirmizî, Büyü 40 (1267).

372 - İmam Mâlik diyor ki:
"Bana ulaştığına göre Hz. Ömer (radıyallahu anh) şöyle demiştir:
"Bizim çarşımızda ihtikâr olamaz. Yanlarında fazla yiyecek maddesi bulunan
bir kısım insanlar, bizim sahâmıza Allah'ın rızkından inmiş olan bir rızka
yönelip, onu bize karşı saklayamazlar. Ancak kim, yaz, kış demeden zahmetlere
katlanarak mal getirmiş ise o Ömer'in misafiridir. Allah'ın istediği şekilde
malını satsın, istediği şekilde de saklasın."

Muvatta, Büyü 56, (2, 651).

373 - İmam Mâlik'e ulaştığına
göre, "Hz. Osman da ihtikâr yapmayı yasaklamıştır.

Muvatta, Büyü 58, (2, 651).

374 - İbnu'l-Müseyyeb
anlatıyor: "Hz. Ömer (radıyallahu anh), pazara uğramıştı. Orada Hâtib İbnu
Ebi Belte'a'ya uğradı. Hâtib'in (ucuz fiyatla) kuru üzüm sattığını görünce:
"Ya fiyatı (diğerlerinin seviyesine yükseltirsin yahut pazarımızdan çeker
gidersin" diye ihtâr etti."

Muvatta, Büyü 57, (2, 651).

375 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir adam gelerek: "Ey Allah'ın Resulü,
bizler için eşyalara fiyat tesbit ediver" diye müracaatta bulundu. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Hayır fiyat koymayayım (rızka bolluk
vermesi için) Allah'a dua edeyim" cevabını verdi. Arkadan bir başkası
gelerek: (Ortalık pahalandı, eşyaların) fiyatını bize siz tesbit ediverin"
diye talebde bulununca, bu sefer: "Hayır rızkı bollaştırıp, darlaştıran
Allah'tır. Ben hiçbir kimseye zulmetmemiş olarak Allah'a kavuşmak
istiyorum" cevabını verdi.

Ebu Dâvud, Büyü 51, (3450).

376 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Halk Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e müracaatla:
"Ey Allah'ın Resûlü, fiyatlar yükseldi, bizim için fiyatları siz tesbit
edin" dediler. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) onlara şu cevabı verdi:
"Fiyatları koyan Allah'tır. Rızkı veren, artırıp eksilten de O'dur. Ben
ise, hiç kimse benden ne kan ne de mal hususunda hak talebinde bulunmaz olduğu
halde Allah'a kavuşmamı diliyorum."

Ebu Dâvud, Büyü 51, (3451);
Tirmizî, Büyü 73, (1314). Tirmizî hadisin sahih olduğunu söylemiştir.

377 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Pahalanması için, kim bir yiyecek maddesini kırk gün saklarsa, o,
Allah'tan yüz çevirmiştir, Allah da ondan yüz çevirmiştir." Bu hadisi
Ahmed İbnu Hanbel Müsned'inde (2, 33) zikretmiştir. Mecmâu'z-Zevâid'de bunun
ayrıca Ebu Ya'lâ el-Mevsılî'nin ve Bezzâr'ın Müsned'lerinde, Taberânî'nin
el-Mu'cemu'l-Evsât'ında tahric edildikleri belirtilir.

378 - Hz. Muaz (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle
söylediğini işittim: "İhtikâr yapan kişi ne kötüdür. Allah fiyatları
ucuzlatsa üzülür, pahalandırırsa sevinir."

Bu rivayet
mişkâtu'l-Mesâbih'de 2897 numarada Rezin'den olarak kaydedilmiş, Beyhakî'nin
Şu'abu'l-İman'ından alındığı belirtilmiştir.

379 - Ebu Ümâme (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu:
"Şehirlerde yaşayanlar, Allah yolunda hapsedilmiş kimselerdir. Gıdalarında
onlara ihtikâr yapmayın, onlara fiyatları yükseltmeyin, zira kim onlara bir
gıda maddesini kırk gün hapsetse, sonra da tamamını tasadduk etse yine de
işlediği günahı affettiremez."

Rezîn'in ilâvesidir.
Münzirî'nin et-Tergîb ve't-Terhîb'inde kaydedilmiştir. (3, 27).

380 - Hz. Ebu Hüreyre ve Hz.
Ma'kıl İbnu Yesar (radıyallahu anhüma)'ın anlattıklarına göre, Hz. Peygamber
şöyle buyurmuşlardır: "Muhtekirler ve cana kıyanlar aynı derecede
haşrolacaklar. Kim Müslümanların herhangi bir şeydeki fiyatına müdâhale ederek
pahalandırırsa, kıyamet gününde ateşin büyüğünde cezalandırılması Allah'a vacib
olmuştur."

Rezin'in ilavesidir.
Münziri'nin et-Terğib ve't-Terhîb'inde kaydedilmiştir. (3, 27).

381 - İbnu Ömer (radıyallahu
anhüma) buyurdu ki: "Pazara mal celbeden rızıklanır, muhtekir mahrum
bırakılır. Kim mü'minlerin bir gıdasını onlara karşı saklar, ihtikâr yaparsa,
Allah onu iflasa ve cüzzam hastalığına dûçar eder."

İbnu Mâce, Ticârât 6, (2153).
Bu son beş rivayeti Rezin merhum tahric etmiştir.

AYIP SEBEBİYLE MALI GERİ
VERMEYE DAİR

382 - Hz. Aişe (radıyallahu
anhâ) anlatıyor: "Bir adam bir köle satın aldı. Köle, Allah'ın dilediği
kadar (bir müddet) adamın yanında ikâmet etti. Sonra adam kölede bir kusur
tesbit etti. Bunun üzerine Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e gelerek
şikayette bulundu ve eski sahibine iade etti. Eski sahibi: "Ey Allah'ın
Resûlü, (yanında kaldığı müddetçe) kölemi kullandı, ondan istifade etti"
dedi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Harac (menfaat), zâmin (kefil)
olana aittir" buyurdu.

Ebu Dâvud, Büyû 71, (3508,
3509, 3510); Tirmizî, Büyü 53 (1285); Nesâî, Büyü 15, (8, 254, 255); İbnu Mâce,
Ticârât 43, (2242-2243).

383 - Nesâî'nin bir rivayeti
şöyledir: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) menfaatin, zâmin olana aid
olduğuna hükmetti ve zâmin olmayan kimsenin menfaat talebini yasakladı.

Tirmizî hazretleri,
"Menfaat, zâmin olana aittir" sözünü şöyle açıkladı: "Burada
zâmin o kimsedir ki, bir köle satın alır, bir müddet onu hizmetlenir, sonra
onda bir kusur tesbit eder ve bu sebeple köleyi satıcısına iâde eder. Bu
durumda, köleden hâsıl olan menfaat müşteriye aittir. Zira köle, şâyet helâk
olsaydı, müşterinin malı olarak helâk olacaktı. Buna benzeyen bütün meselelerde
menfaat, zâmin olana aittir."

384 - Ukbe İbnu Âmir
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu
ki: "Kölenin müddeti üç gündür. Şayet müşteri, bir hastalığa rastlarsa,
herhangi bir delil ibraz etmeden köleyi satana geri verir. Üç günden sonra
hastalığa rastlarsa, bu hastalığın, satın aldığı zamana ait olduğu hususunda
delil ibraz etmesi gerekir."

Ebu Dâvud, Büyü 72, 3506.

385 - Ebu Seleme İbnu
Abdirrahmân İbni Avf anlatıyor: "Abdurrahman İbnu Avf (radıyallahu anh),
Asım İbnu Adiy'den bir cariye almıştı. Cariyenin evli olduğunu anladı ve derhal
geri verdi."

Muvatta, Büyü 8 (2, 617).

386 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh)'in anlattığına göre, "Kendisi, sekizyüz dirheme bir köle satar ve
satarken "kusursuz" olduğunu söyler. Ancak, satın alan kimse
bilahere: "Kölede bir hastalık var bana söylemedin" der. İhtilaf Hz.
Osman (radıyallahu anh)'a götürülür. Adam: "Kölede hastalık olduğu halde,
haber vermeksizin bana sattı" der. Abdullah (radıyallahu anh): "Ben
onu 'kusursuz' olarak sattım" der. Hz. Osman (radıyallahu anh) sattığı
zaman kölede kusur olduğunu bilmediğine dair yemin etmesine hükmetti. Abdullah
yemin etmekten imtina ederek, köleyi geri aldı. Köle yanında sıhhate kavuştu.
Sonra onu yeniden sattı ve bu sefer bin beş yüz dirhem aldı."

Muvatta, Büyü 4, (2, 613).

AĞACI VE MEYVEYİ SATMAK,
SATILAN KÖLENİN MALI VE MALA GELEN MUSİBETE DAİR

387 - İbnu Ömer (radıyallahu
anhüma) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle
söylediğini işittim: "Kim döllemesi yapılmış bir hurmalık satarsa (bir
başka rivayette satın alırsa) bunun meyvesi satana aittir. Satın alan
kendisinin olacak diye şart koşmuşsa o haric (bu durumda meyve müşterinindir).
Kim de bir köle satarsa, kölenin malı satanındır, burda da satın alan
"benim olacak" diye şart koşmuşsa o hariç, bu takdirde kölenin malı
varsa müşterinin olur."

Buhârî, Büyü 90, 92, Şürb 17,
Şürüt 2; Müslim, Büyü 77, (1543); Muvatta, Büyü 9 (2, 617); Tirmizi, Büyü 25,
(1244); Ebu Dâvud, İcâre 44, (3433, 4434); Nesâî, Büyü 75, (7, 296).

388 - Hz. Câbir (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Bir din kardeşine yemiş satsan sonra da buna bir âfet gelse, ondan bir
şey alman sana helâl olmaz. Kardeşinin malını hakkın olmadığı halde nasıl
alırsın?"

Müslim, Müsâkat 14, (1554);
Ebu Dâvud, İcâre 24, (3574), 60, (3470).

Bir başka rivayette:
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) âfetle gelen zararın hesaptan düşülmesini
emretti" demiştir.

(Müslim, Musâkat 17).

CİMRİLİKLE İLGİLİ BÖLÜM

389 - Ahnef İbnu Kays
anlatıyor: "Ben Kureys'ten bir grubla oturuyordum. Oradan Ebu Zerr
(radıyallahu anh) geçti. Şöyle diyordu:

"-Mal biriktirenleri,
cehennem ateşinde kızdırılan taşlarla müjdele. Bu kızgın taşlar onların her
birinin memelerinin uçlarına konacak, tâ kürek kemiklerinden çıkacak; kürek
kemiklerine konacak, ta meme uçlarından çıkacak. (Böylece) çalkalanıp
duracaklar" dedi. Bu konuşmayı dinleyenler başlarını indirdiler. Onlardan
hiçbirinin bu adama cevap verdiğini görmedim. Bunun üzerine adam dönüp gitti.
Ben de peşinden onu takip ettim. Nihayet bir direğin dibine oturdu.

-Bu adamların, senin
kendisine söylediklerinden hoşlanmadıklarını görüyorum, dedim. Şu cevabı verdi:

-Bunların hakikaten hiçbir
şeye aklı ermiyor. Dostum Ebu'l-Kâsım (aleyhissalâtu vesselâm) bir keresinde
beni çağırdı. Yanına varınca bana:

-Uhud'u görüyormusun? dedi.

-Evet görüyorum dedim. Bunun
üzerine:

-Bunun kadar altınım olmasını
istemem, (olsaydı) üç dinar müstesna hepsini infak ederdim, buyurdu. Ebu Zerr
(radıyallahu anh) önceki sözünü te'kiden:

-Bu (Kureyşliler var ya)
dünyayı topluyorlar hiçbir şeye akılları ermiyor, dedi.

Ben:

-Seninle bu Kureyşli
kardeşlerinin arasında ne var ki, onların yanına uğramıyor, onlardan birşey
almıyorsun? dedim.

Ebu Zerr:

-Hayır! Rabbine yemin ederim,
taa Allah ve Resûlüne kavuşuncaya kadar ben onlardanne dünyalık isterim ne de
kendilerine din nâmına bir şey sorarım, dedi. Ben tekrar:

-Şu ihsan meselesi hakkında
ne dersin? dedim.

-Sen onu al. Çünkü, bugün
onda bir nafaka var. Ancak, bu ihsan dinin karşılığında yapılırsa, bırak alma,
dedi.

Buhârî, Zekât 4; Müslim,
Zekât 34. (992).

390 - Bir başka rivayette
şöyle denmiştir:

"Ben Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'la beraber yürüyordum. O, Uhud dağına bakıyordu. Bir
ara: "Evimde üç gece kalacak altınım olsun istemem. Ancak üzerimdeki bir
borç sebebiyle tek dinarı koruyabilir, geri kalanın da Allah'ın kullarına şöyle
şöyle dağıtılmasını emrederdim" dedi ve elleriyle önüne, sağına soluna
dağıtma işareti yaptı".

Buhârî, Zekât 4; İstikrâz 3,
Bed'u'l-Halk 6; İsti'zân 30, Rikâk 13, 14; Müslim, Zekât 34 (992).

391 - Ebu Zerr (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) Kâbe'nin
gölgesinde otururken yanına geldim. Beni görünce: "Kâbe'nin Rabbine kasem
olsun onlar zararda" buyurdu. Ben:

-Ey Allah'ın Resûlü, annem
babam sana feda olsun, onlar kimlerdir? dedim. Buyurdu ki:

-"Onlar malca çok
olanlardır. Ancak -eliyle ön, arka, sağ ve sol taraflarını göstererek- şöyle
şöyle bol bol vermelerini emredenler müstesna" dedi ve hemen ilâve etti:

-"Böyleleri ne kadar az!
Şunu bilin ki, devesi, sığırı, davarı olup da zekâtını vermeyen her insan
kıyamet günü, o malları, mümkün olan en iri ve en semiz şekilde karşısına
çıkıp, sırayla boynuzlarıyla toslayacak, ayaklarıyla çiğneyecek. Sonuncusu da bu
muameleyi yapınca birinci tekrar başlayacak. Bu hal, insanlar arasındaki hüküm
bitinceye kadar devam edecek."

Müslim, Zekât, 301, (590);
Buhârî, Eymân 3, Zekât 43; Tirmizî, Zekât 1, (617); Nesâî, Zekât 2, (5, 10-11).

392 - İbnu Ömer anlatıyor:
"Bir gün Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bize hitab ederek şöyle
buyurdular: "Sıkılık huyundan kaçının. Zira sizden önce gelip geçenler bu
huy yüzünden helâk oldular. Şöyle ki: Bu huy onlara cimrilik emretti, onlar
hemen cimrileşiverdiler, sıla-ı rahmi kesmelerini emretti, hemen sıla-ı rahmi
kestiler, doğru yoldan çıkmayı (fücur) emretti, hemen doğru yoldan
çıktılar."

Ebu Dâvud, Zekât 46,
(1698).H.

393 - Ebu Saîd el-Hudrî
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "İki haslet vardır ki bir mü'minde asla beraber
bulunmazlar: Cimrilik ve kötü ahlâk."

Tirmizî, Bir 41, (1963).H.

394 - Ka'b İbnu İyâz
(radıyallahu anh) anlatıyor; "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı şöyle
derken işittim: "Her ümmet için bir fitne vardır, benim ümmetimin fitnesi
de maldır."

Tirmizî, Zühd 26, (2337).

395 - İbnu Mes'ud
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
buyurdular: "Çiftlik edinmeyin, dünyaya bağlanır kalırsınız."

Tirmizî, Zühd 20, (2329).

396 - Abdullah İbnu'ş-Şihhîr
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
Elhâhümü't-tekâsür sûresini okurken yanına geldim. Bana: "İnsanoğlu malım
malım der. Halbuki âdemoğlunun yiyip tükettiği, giyip eskittiği ve sağlığında
tasadduk edip gönderdiğinden başka kendisinin olan neyi var? (Gerisini ölümle
terkeder ve insanlara bırakır."

Müslim, Zühd 3, 4, (2958);
Nesâî, Vesâya 1 (6, 238); Tirmizî, Tefsir, Tekâsür, (3351).

397 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
söyledi: "Altına tapanlar mel'undur, gümüşe tapanlar mal'undur."

Tirmizî, Zühd 42, (2376).

398 - İbnu Mes'ud
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir
keresinde, "Hanginiz, vârisinin malını kendi malından daha çok
sever?" diye sordu. Cemaat: "Ey Allah'ın Resûlü içimizde, herkes
kendi malını vârisinin malından daha çok sever" dediler. Bunun üzerine:
"Öyleyse şunu bilin: Kişinin gerçek malı hayatında gönderdiğidir. Geriye
koyduğu da vârislerinin malıdır."

Buhârî, Rikak 12; Nesâî, Vesâyâ
1, (6, 237-238).

399 - Ebû Vâil anlatıyor:
"Hz. Muâviye (radıyallahu anh) bir gün Ebu Hâşim İbnu Utbe'ye uğradı.
Maksadı geçmiş olsun ziyaretinde bulunmaktı, çünkü Ebu Hâşim hastaydı. Yanına
varınca ağlar buldu. "Ey dayıcığım niye ağlıyorsun? Dayanamadığın bir ağrı
veya dünyaya karşı bir hırs mı seni böyle ağlatıyor?" diye sordu. Ebu
Vâil:

-Hayır, asla bu sebeplerle
ağlamıyorum. Ne var ki, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bizden bir söz
almıştı, onu tutamadım (bu sebeple ağlıyorum) dedi. Hz. Muâviye:

-Neydi o? diye sordu.

-Ben, dedi, Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ı şöyle söylerken dinlemiştim: "Sizden birine,
dünyalık olarak bir hizmetçi ve Allah yolunda cihadda kullanacağı bir binek
edinecek kadar mal toplaması yeterlidir." Halbuki bugün ben kendimi bundan
daha çok mal toplamış görüyorum.

Tirmizî, Zühd 19, (2328);
Nesâî, Zînet 119, (8, 218-219); İbnu Mâce, Zühd 1, (4103).

Rezîn merhum şu ilâvede
bulundu: "Ebu Hâşim rahmet-i Rahmân'a kavuştuğu zaman, geride bıraktığı
serveti hesapladı, hepsi otuz dirhem kadardı." (Bu ziyadenin kaynağı
bulunamamıştır.)

BİNA BÖLÜMÜ

400 - İbnu Ömer (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Ben Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'la beraber iken
kendi elimle bir ev yapmıştım. Bu ev beni yağmura karşı korumaya, güneşe karşı
da gölgelemeye yetiyordu. Bunun inşasında Cenâb-ı Hakk'ın mahlukatından
hiçbirinin yardımını da görmemiştim."

401 - Bir başka rivayette:
"Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın vefatından beri tuğla üzerine
tuğla da koymuş değilim" der.

Buhârî, İstizan, 53; İbnu Mâce,
Zühd 13, (4162).

402 - Kays İbnu Ebî Hâzım
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Habbab İbnu'l-Eret (radıyallahu anh)'e

geçmiş olsun ziyaretine
geldik. Karnına tam yedi yerden dağ vurmuştu. Bize: "Bizden önce gelip
geçen arkadaşlarımız varya, dünya onların sevaplarından hiçbir şey
noksanlaştırmadı. Biz ise onlardan sonra öyle dünyalığa erdik ki, koruyacak yer
bulamayarak toprağa (bina inşaatına) yatırdık. Halbuki sıkıntılı dönemde, (öyle
anlar oldu ki) eğer Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yasaklamasaydı, ölmeyi
temenni edecektik" dedi. Bir başka gelişlerimizde, Habbab'ı kendine ait
bir duvarı inşa ederken görmüştük de şöyle buyurmuştu: "Müslüman harcadığı
her şey için sevaba erer, ancak şu inşaat işi hâriç."

Buhârî, Mardâ 19, Da'avât 30,
Rikâk 7, Temennî 6; Müslim, zikr 12, (2681); Nesâî, Cenâîz 2, (4, 3-4).

403 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Nafaka
için harcananın hepsi Allah yolunda harcanmış gibidir, bina için harcanan
müstesna, bunda hayır yoktur."

Tirmizi, Kıyamet 41, (2484).

404 - Yine, Hz. enes
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Bir gün Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
yanında biz olduğumuz halde (gezintiye) çıktı. Derken, etrafındaki binalara
rağmen (daha yüksek olduğu için) sivrilen bir kubbe görmüştü: "Bu da
ne?" diye sordu. "Ensardan falancaya ait" dendi. Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) sükut buyurdu, ancak binaya karşı içinden hoşnutsuz
olmuştu. Bir müddet sonra, sahibi geldi. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e
cemaatin içinde selam verdi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) yüzünü çevirdi
ve selamını almadı. Tekrar tekrar selam verdi ise de aynı şekilde davranarak
selamını almadı. Adam anladı ki Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) kendisine
kızgındır ve yüz çevirmektedir. Durumu arkadaşlarına açarak: "Allah'a
kasem olsun, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın bakışını iyi bulmuyorum.
Hakkımda ne olup bitti, bilemiyorum da dedi. Kendisine: "Gezinirken
kubbeni gördü. "Bu kimin?" dedi. Sana ait olduğunu haber verdik"
dediler.

Adam hemen dönüp, kubbesini
yıktı, öyle ki yerle bir etti. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bir başka
gün yine gezintiye çıktı. Kubbeyi göremeyince: "Kubbeye ne oldu?"
diye sordu.

Kubbe sâhibiyle olup biten
gelişmeler haber verildi. Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
"Bilin ki, zaruri olmayan her bina, sahibine bir vebaldir" buyurdu.

Ebu Dâvud, Edeb 169, (5237).

405 - Abdullah İbnu Amr
İbni'l-Âs (radıyallahu anh) anlatıyor: "Ben, ahşab evimi tamir için
çamurlamakla meşguldüm. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) bana uğradı ve:
"Bu da ne Ey Abdullah?" buyurdu. Ben: " Evin tamiriyle
meşgulüm" dedim. "Ölüm(ün gelmesi) ve bu ev(in yıkılmasın)dan daha
çabuktur" buyurdu.

Bir rivayette: "Ben
emr-i Hakk'ın gelmesini bun(un yıkılmasın)dan daha çabuk görüyorum"
buyurmuştur.

Ebu Davud, Edeb 169, (5235),
(5236); Tirmizi, Zühd, 25, (2336); İbnu Mâce, Zühd 13 (4160).

406 - Dükeyn İbnu Sâid
el-Müzenî (radıyallahu anh) anlatıyor; "Yiyecek istemek üzere Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'a uğradık. Hz. Ömer (radıyallahu anh)'e seslenerek:
"Ey Ömer git, istediklerini ver" emretti. Hz. Ömer bizi bir odaya
çıkardı. Hücresinden anahtarı çıkardı ve kapıyı açtı."

Ebû Dâvud, Edeb 170, (5238).

407 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Yol hususunda ihtilaf ederseniz genişliğini yedi zira'
yapın."

Buhârî, Mezâlim 29; Müslim,
müsâkat 243, (1613); Tirmizî, Ahkâm 20, (1355); Ebu Dâvud, Akdiye 31, (3633),
İbnu Mâce, Ahkâm 16, (2338).

TEFSİRDEN SAKINMAYA DAİR

408 - Cündeb (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Kim Kitabullah hakkında şehsî re'yi ile söz ederse, isâbet bile etse
hatâdadır.

Ebu Dâvud, İlm, 5
(3652);Tirmizî, Tefsir 1, (2953).

Rezîn şu ilâvede bulunmuştur:
"Kim re'yi ile söz eder de hata ederse küfre düşer."

409 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Kim Kur'ân hakkında ilme dayanmadan söz ederse ateşteki yerini
hazırlasın."

Tirmizî, Tefsir 1, (2951).

410 - Yine Tirmizi'nin bir
rivayetinde şöyle buyrulmuştur: "Benim hakkımda da bildiğiniz dışında
sözden kaçının. Kim bana bile bile yalan nisbet ederse ateşteki yerini
hazırlasın. Kim de Kur'ân hakkında re'yi ile söz ederse ateşteki yerini
hazırlasın."

Tirmizi, Tefsir 1, (2952).

KUR'ÂN'IN FAZİLETİNE DAİR

411 - Hâris el-A'ver
anlatıyor: "Mescide uğramıştım, gördüm ki halk, zikri terkedip malâyanî
konulara dalmış, konuşuyor. Hz. Ali (radıyallahu anh)'ye çıkıp durumdan
haberdâr ettim. Bana:

-"Doğru mu söylüyorsun,
öyle mi yapıyorlar?" dedi, Ben:

-"Ben Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle söylediğini işittim:

-"Haberiniz olsun bir
fitne çıkacak!" Ben hemen sordum:

-"Bundan kurtuluş yolu
nedir Ey Allah'ın Resûlü?" Buyurdu ki:

-"Allah'ın Kitabı (na
uymak)dır. O'nda sizden önceki (milletlerin ahvâliyle ilgili) haber, sizden
sonra (kıyamete kadar) gelecek fitneler ve kıyâmet ahvâli ile ilgili haberler
mevcut. Ayrıca sizin aranızda (iman-küfür, taat-isyân, haram-helâl vs.
nevinden) cereyân edecek ahvâlin de hükmü var. O, hak ile batılı ayırdeden
ölçüdür. O'nda herşey ciddîdir, gâyesiz bir kelâm yoktur. Kim akılsızlık edip,
O'na inanmaz ve O'nunla amel etmezse, Allah onu helâk eder. Kim O'nun dışında
hidâyet ararsa Allah onu saptırır. O Allah'ın sağlam ipidir. O, hikmetli olan
zikirdir, O dosdoğru yoldur. O, kendine uyan hevaları koymaktan, kendisini
(kıraat eden) delilleri iltibastan korur. Alimler ona doyamazlar. Onun çokca
tekrarı usanç vermez, tadını eksiltmez. İnsanı hayretlere düşüren mümtaz
yönleri son bulmaz, tükenmez, O öyle bir kitaptır ki, cinler işittikleri zaman
şöyle demekten kendilerini alamadılar: "Biz, hiç duyulmadık bir tilâvet
dinledik. Bu doğruya götürmektedir, biz onun (Allah kelâmı olduğuna)
inandık" (Cin 1). Kim ondan haber getirirse doğru söyler. Kim onunla amel
ederse ücrete mazhar olur. Kim onunla hüküm verirse adaletle hükmeder. Kim ona
çağrılırsa, doğru yola çağrılmış olur. Ey A'ver, bu güzel kelimeleri
öğren."

Tirmizî, Sevâbu'l-Kur'ân 14,
2908.

412 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Bir grup, Kitâbullah'ı okuyup ondan ders almak üzere Allah'ın evlerinden
birinde bir araya gelecek olsalar, mutlaka üzerlerine sekinet iner ve onları
Allah'ın rahmeti bürür. Melekler de kanatlarıyla sararlar. Allah, onları,
yanında bulunan yüce cemaatte anar"

Ebu Dâvud, Salât 349, 1455.
H; Tirmizî, Kırâ'at 3, 2946 H.; Müslim, Zikir 38, 2699 H; İbnu Mâce, Mukkaddime
17, 225. H.

413 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Sizden
kim evine döndüğü zaman üç adet gebe, iri, semiz deve bulmayı istemez?"
diye sordu. "Hepimiz isteriz" diye cevap verdik. "Öyle ise,
buyurdu, kim namazda üç âyet okusa bu ona, üç iri ve semiz deveden daha
hayırlıdır"

Müslim, Salâtu'l-Müsâfirin,
250 (802).

414 - Ukbetu'bnu Âmir
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Biz Suffa'da iken Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) (dışarı) çıkarak: "Hanginiz hergün hiç günah işlemeden ve
akrabalık bağlarını da bozmadan Buthân'a veya Akik'e gidip oradan (zahmete ve
masrafa girmeden) iki adet iri hörgüçlü dişi deve tutup getirmeyi ister?"
diye sordu. Biz: "Ey Allah'ın Resûlü bunu hepimiz isteriz" dedik. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "-O halde birinizin mescide gidip
orada Allah'ın kitabından iki âyeti öğrenmesi veya okuması, kendisi için iki
deveden daha hayırlıdır. Üç âyet onun için üç deveden, dört âyet onun için dört
deveden ve okunacak âyetler kendi sayılarınca deveden daha hayırlıdır"
buyurdular."

Müslim, Salatû'l-Müsâfirin
251; Ebu Dâvud, Salat 349, 1456 H.

415 - İbnu Mes'ûd
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i
dinledim, şöyle diyordu: "Kur'ân-ı Kerîm'den tek harf okuyana bile bir
sevab vardır. Her hasene on misliyle (kayde geçer). Elif-Lâm-Mim bir harftir
demiyorum. Aksine elif bir harf, lâm bir harf ve mim de bir harftir."

Tirmizi, Sevâbu'l-Kur'ân 16,
2912. H.

416 - Hz. Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Cenâb-ı Hakk, Kur'ân-ı Kerim'i (güzel bir sesle açıktan
okuyan bir peygambere kulak ver(ip sevabı bol kıl)diği kadar hiçbir şeye kulak
ver(ip mükâfaat ihsan et)memiştir."

Buhârî, Tevhid 32, 52,
Fedailu'l-Kur'ân 19; Müslim, Müsâfirin 232, 233, 234, Ebu Dâvud, Vitr 20;
Tirmizi, Sevâbu'l Kur'ân 17; Nesâî, İftitâh 83; İbnu Mâce, İkâmet 176, (1340).

417 - Buhârî'nin bir
rivâyetinde Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurmaktadır:
"Kur'ân'ı tegannî etmeyen bizden değildir." (Sahabeden biri, bununla)
açıktan okumayı kastediyor demiştir."

Buhârî, Tevhid, 32, 44.

Tegannî: "kıraatın
hüzünlü ve dokunaklı kılınmasıdır."

418 - Ebû Umâme (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle
söylediğini işittim: "Allah, geceleyin Kur'ân okuyan bir kula kulak
verdiği kadar hiçbir şeye kulak verip dinlemez. Allah'ın rahmeti namazda olduğu
müddetçe kulun başı üstüne saçılır. Kullar, ondan çıktığı andaki kadar hiçbir
zaman Allah'a yaklaşmış olmaz."

Ebu'n Nadr der ki:
"Ondan" tâbiriyle "Kur'ân'dan" denmek istenmiştir."

Tirmizî, Sevâbu'l- Kur'ân,
17, 2913 (13).

419 - Ukbe İbnu Âmir
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı dinledim
şöyle diyordu: "Kur'ân'ı cehren (açıktan) okuyan, sadakayı açıktan veren
gibidir. Kur'ân'ı gizlice okuyan, sadakayı gizlice veren gibidir."

Tirmizî, Sevâbu'l-Kur'ân 20,
2920; Ebu Dâvud, Salât 315, 1333; Nesâî, Zekât 68.

420 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anhümâ) anlatıyor: "Bir adam: "Ey Allah'ın Resûlü, Allah'a hangi amel
daha sevimlidir?" diye sordu. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Yolculuğu bitirince tekrar yola başlıyan" cevabını verdi.
"Yolculuğu bitirip tekrar başlamak nedir?" diye ikinci sefer sorunca:
"Kur'ân'ı başından sonuna okur, bitirdikçe yeniden başlar" cevabını
verdi."

Tirmizî, Kırâat 4, 2949. H.

421 - Ebu Said (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki: "Aziz
ve celîl olan Allah diyor ki: "Kim, Kur'ân-ı Kerîm'i okuma meşguliyeti
sebebiyle benden istemekten geri kalırsa, ben ona, isteyenlere verdiğimden
fazlasını veririm."

Tirmizi, Sevâbu'l-Kur'ân 25,
2927.H.

422 - Sehl İbnu Muâz
el-Cuhenî (radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) buyurdular ki: "Kim Kur'ân'ı okur ve onunla amel ederse, kıyamet
günü babasına bir tâç giydirilir. Bu tâcın ışığı, güneş dünyadaki herhangi bir
evde bulunduğu takdirde onun vereceği ışıktan daha güzeldir. Öyleyse, Kur'ân'la
bizzat amel edenin ışığı nasıl olacak, düşünebiliyor musunuz?"

Ebu Dâvud, Salât, 349,
1453.H.

423 - Hz. Ali (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Kim Kur'ân'ı okur, ezberler, helâl kıldığı şeyi helâl kabul eder, haram
kıldığı şeyi de haram kabûl ederse Allah, o kimseyi cennete koyar. Ayrıca
hepsine cehennem şart olmuş bulunan ailesinden on kişiye şefaatçi
kılınır."

Tirmizi, Sevâbu'l-Kur'ân 13,
2907 H.

424 - Abdullah İbnu Amr
İbni'l-Âs (radıyallahu anhümâ) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Kur'ân'ı okuyup ona sâhip çıkan kimseye (âhirette):
"Oku ve (cennetin derecelerine) yüksel, dünyada nasıl ağır ağır okuyor
idiysen öyle oku. Zirâ senin makamın, okuduğun en son âyetin
seviyesindedir" denir."

Ebu Dâvud, Vitr, 20, 1464;
Tirmizî, Sevâbu'l-Kur'ân 18, 2915, H; İbnu Mâce, Edeb 52, 3780 H.

425 - Hz. Aişe (radıyallahu
anhâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle buyurdu:
"Kur'ân'da mâhir olan (hıfzını ve okuyuşunu güzel yapan), Sefere denilen
kerîm ve mutî meleklerle berâber olacaktır. Kur'ân'ı kekeleyerek zorlukla
okuyana iki sevap vardır."

Buhârî, Tevhid 52; Müslim,
Müsafirin 244; Ebu Dâvud, Vitr 14, (1454); Tirmizî, Sevâbu'l-Kurân 13 (2906);
İbnu Mâce, Edeb 52, (2779).

426 - Üseyd İbnu Hudayr
(radıyallahu anh)'ın anlattığına göre: "Geceleyin, (hurma harmanında iken)
Kur'ân'dan Bakara suresini okuyordu. Hemen yakınında da atı bağlı idi. Birden
bire atı şahlandı. Bunun üzerine sükût ederek okumayı bıraktı. At da sükûnete
geldi. Üseyd tekrar okumaya başlayınca at yine şahlandı. Üseyd yine sükût
edince at da sükûnete erdi. Az sonra yine okumaya başlayınca at da şahlanmaya
başladı. Oğlu Yahya, ata yakındı. Ona bir zarar vermesin diye attan
uzaklaştırmak için yanına gitti. Bir ara başını göğe kaldırınca bir de ne
görsün! Gökte şemsiye gibi bir şey ve içerisinde kandilimsi nesneler var.

Sabah olunca koşup
gördüklerini Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a anlattı. Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) kendisine: "O gördüklerin neydi bilir misin?" diye sordu.
"Hayır!" cevabı üzerine açıkladı: "Onlar melâike idi. Senin
sesine gelmişlerdi. Öyle ki, sabahleyin herkes onları seyredebilecekti, çünkü
halktan gizlenmiyeceklerdi."

Buhârî, Fedailu'l-Kur'ân 15;
Müslim, Müsâfirîn 242, (796).

427 - el-Berâ (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Bir zat Kehf suresini okuyordu. Yanında da iki uzun iple
bağlı olan atı duruyordu. Derken etrafını bir bulut kapladı. Ve bu bulut ona
yaklaşmaya başladı. At da bu durumdan huysuzlanmaya, ürkmeye koyuldu. Sabah
olunca adam Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a gelip vak'ayı anlattı. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) ona şu açıklamada bulundu: "Bu sekinet
idi, Kur'ân için inmişti."

Buhârî, Fedailu'l-Kur'ân 11;
Müslim, Müsafirin 240, 241, (795); Tirmizi, Sevâbu'l-Kur'ân 6, 2887.H.

428 - Ebu Musa (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Kur'ân okuyan mü'minin misâli portakal gibidir. Kokusu güzel tadı hoştur.
Kur'ân okumayan mü'minin misâli hurma gibidir. Tadı hoştur fakat kokusu yoktur.
Kur'ân-ı okuyan fâcir misâli reyhan otu gibidir. Kokusu güzeldir, tadı acıdır.
Kur'ân okumayan fâcirin misali Ebu Cehil karpuzu gibidir, tadı acıdır, kokusu
da yoktur."

Buhârî, Et'ime 30, Fedailu'l-Kur'ân
17, 36, Tevhid 57; Müslim, Müsafirin 243; Ebu Dâvud, Edeb 19, 4329; Tirmizî,
Edeb 79; Nesâî, İman 32; İbnu Mâce, Mukaddime 16, 214 H.

429 - Hz. Osman (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Sizin en hayırlınız Kur'ân'ı Kerim'i öğrenen ve öğretendir."

Buhârî, Fedailu'l-Kur'ân 21;
Tirmizî, Fedailu'l-Kur'ân 15, 2909; Ebu Dâvud, Salat 349, 1452 H.; İbnu Mâce,
Mukaddime 16, 211.H.

430 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Hâfızasında Kur'ân'dan hiç bir ezber bulunmayan kişi harab olmuş bir ev
gibidir."

Tirmizî, Sevâbu'l-Kur'ân 18,
2914. H. Tirmizi bu hadisin sâhih olduğunu söylemiştir.

431 - Sa'd İbnu Ubâde
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
Buyurdular ki: "Kur'ân-ı Kerîm'i okuyan bir kimse sonradan (terkeder ve
okumayı) unutursa kıyâmet günü cüzzamlı olarak Allah'a kavuşur."

Ebu Dâvud, Vitr 21, 1474. H.

432 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Ümmetime verilen ücretler bana arzedildi. Bunlar arasında bir kimsenin
mescidden kaldırıp attığı bir çöp için verilmiş olanı da vardı. Keza ümmetimin
işlediği günahlar da bana arzedildi. Bunlar arasında, bir kimsenin lütf-i İlâhî
olarak öğrenip de sonradan unuttuğu bir sûre veya âyet sebebiyle kazandığından
daha büyüğünü görmedim."

Ebu Dâvud, Salât 16, 461. H;
Tirmizî, Sevâbu'l-Kur'ân 19, 2917.H.

433 - İmrân İbnu Husayn
(radıyallahu anhümâ)'ın anlattığına göre, İmrân, Kur'ân okuyan, arkasından da
buna mukabil halktan dünyalık taleb eden birisine rastlamıştı. "İnnâ
lillahi ve innâ ileyhi râci'un, deyip arkasından şu açıklamayı yaptı: "Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in şöyle söylediğini işittim: "Kim Kur'ân
okursa (isteyeceğini) Allah'tan istesin. Zira bir takım insanlar zuhur edecek,
onlar Kur'ân okuyup, okudukları mukabilinde halktan (dünyalık)
isteyecekler."

Tirmizî, Sevabu'l-Kur'ân 20,
2918.

434 - Süheyb (radıyallahu
anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"Kur'ân'ın haram kıldığı şeyleri helâl addeden kimse Kur'ân'a
inanmamıştır."

Tirmizî, Sevâbu'l-Kur'ân 20,
2919. H.

435 - İbnu Ömer (radıyallahu
anhümâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) düşman arazisine
Kur'ân-ı Kerîm'le birlikte askeri seferi yasakladı."

Buhârî, Cihâd 129; Müslim,
İmâmet 92, 93, 94, (1869); Ebu Dâvud, Cihâd 88, (2610); İbnu

Mâce, Cihâd 45, (2879);
Muvatta, Cihad 7, (2, 446).

FATİHA SÛRESİ

436 - Ebu Saîd İbnu'l-Muallâ
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Ben Mescid-i Nebevî'de namaz kılıyordum.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) beni çağırdı. Fakat (namazda olduğum için)
icabet edemedim. Sonra yanına gelerek: Ey Allah'ın Resûlü namaz kılıyordum (bu
sebeple cevap veremedim diye özür beyan ettim). Bana: "Allahu Teâla Kitab'ında
"Ey iman edenler, Allah ve Resûlü sizi çağırdıkları zaman hemen icâbet
edin" buyurmuyor mu?" (Enfal, 24) dedi ve arkasından ilave etti:
"Sen mescidden çıkmazdan önce , sana Kur'ân-ı Kerîm'in (sevapca) en büyük
sûresini öğreteyim mi?" dedi ve elimden tuttu. Mescidden çıkacağı sırada
ben: "Sana en büyük sureyi öğreteceğim" dememiş miydiniz? dedim.
Bana: "O sure Elhamdü lillâhi Rabbi'l âlemin dir ki(namazlarda tekrar
tekrar okunan) yedi âyet (es-Seb'u'l-Mesânî) ve bana verilen yüce Kur'ân'dır"
buyurdu.

Buhârî, Tefsir 1; Nesâî,
İftitah 26; Ebû Dâvud, Vitr 15.

437 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm), Ubey
İbnu Ka'b (radıyallahu anh)'a uğradı. O namaz kılıyordu... devamını yukarıdaki
gibi aynen kaydetti. Ancak şu ziyade var: "Nefsimi kudret elinde tutan
Zât-ı Zü'l-Celâl'e yemin ederim ki, Allah, Fâtiha'ının bir mislini ne
Tevrat'ta, ne İncil'de ne Zebur'da, ne de Furkân'da indirmemiştir. O
(namazlarda) tekrarla okunan yedi âyet ve bana ihsân edilen yüce Kur'ân'dır."

Tirmizi, Sevâbu'l-Kur'ân 1,
(2878).

Tirmizi hadisin sahih
olduğunu söylemiştir. Nesâî'nin yine Ebu Hüreyre'den yaptığı bir rivayette:
"O (Fatiha süresi) benimle kulum arasında taksim edilmiştir. Kuluma
istediği verilmiştir" ziyadesi vardır.

438 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anhümâ) anlatıyor: "Cibril (aleyhisselam), Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm)'in yanında otururken yukarıda kapı sesine benzer bir ses işitti.
Başını göğe doğru kaldırdı. Cibril (aleyhisselâm) dedi ki: "İşte gökten bir
kapı açıldı, bugüne kadar böyle bir kapı asla açılmamıştı." Derken oradan
bir melek indi. Cibril (aleyhissalâm) tekrar konuştu: "İşte arza bir melek
indi, şimdiye kadar bu melek hiç inmemişti." Melek selam verdi ve Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e : "Sana verilen iki nuru
müjdeliyorum. Bunlar, senden önce başka hiçbir peygambere verilmemişlerdi:
Onların biri Fatihâ Sûresi, diğeri de Bakara Sûresi'nin son kısmı. Onlardan
okuduğun her harfe mukabil sana mutlaka büyük sevap verilecektir. dedi.

Müslim, Müsâfirin 254; Nesâî,
İiftihah 25.

439 - Adiyy İbnu Hâtim
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "(Fatiha'da geçen) el-mağdûb aleyhim (Allah'ın gazabına
uğrayanlar) Yahudilerdir, ed-dâllîn (sapıtanlar) da Hıristiyanlar'dır".

BAKARA SÛRESİ

440 - Ebu Ümâme (radıyallahu
anh) buyurdu ki: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'i işittim,
diyordu ki: "Kur'ân-ı Kerîm'i okuyun. Zira Kur'ân, kendini okuyanlara
kıyamet günü şefaatçi olarak gelecektir. Zehrâveyn'i yani Bakara ve Âl-i İmrân
surelerini okuyun! Çünkü onlar kıyamet günü, iki bulut veya iki gölge veya saf
tutmuş iki grup kuş gibi gelecek, okuyucularını müdâfaa edeceklerdir. Bakara
suresini okuyun! Zira onu okumak berekettir. Terki ise pişmanlıktır. Onu tahsil
etmeye sihirbazlar muktedir olamazlar."

Müslim, Müsâfirin, 252,
(804).

Bir rivayette şu ziyade
mevcuttur: Bir rekatta, secdeden önce, bir kul onu okur, sonra da Allah'tan
birşey isterse Allah istediğini mutlaka verir."

441 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
kalabalık bir askerin katıldığı orduyu sefere çıkardı. Askerlere Kur'ân
okumalarını tenbihledi. Ayrıca teker teker görerek herbirine Kur'ân'dan
bildikleri yerleri okumalarını tenbihliyordu. Derken sıra yaşça en genç birisine
gelmişti. Ona: "Kur'ân'dan sen ne biliyorsun ey falanca? diye sordu. Genç:
"Ben , dedi, falan falan sureleri ve bir de Bakara suresini
biliyorum." Resûlullah(aleyhissalâtu vesselâm): "Yani sen Bakara'yı
biliyor musun?" diye sordu. "Evet!" cevabı üzerine: "Haydi
yürü, seni askerlere komutan tayin ettim" dedi. Askerlerin ileri
gelenlerinden biri atılıp: "Yemin olsun, Bakara'yı ezberlememe mâni olan
şey, hükümleriyle amel edememek korkusundan başka birşey değildir? dedi.
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şu tenbihte bulundu: "Kur'ân'ı öğrenin
ve onu okuyun. Kur'ân-ı Kerîm'in onu öğrenip okuyan ve onunla amel eden kimse
için durumunu, içi ağzına kadar misk dolu bir kutuya benzetebiliriz. Bu her
tarafa koku neşreder. Kur'ân'ı öğrendiği halde, ezberinde olmasına rağmen
okumayıp yatan kimse de ağzı sıkıca bağlanmış, hiç koku neşretmeyen misk kabı
gibidir."

Tirmizi, Sevabu'l-Kur'ân 2,
2879.H.

442 - Nevvâs İbnu Sem'an
anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın şöyle söylediğini
işittim: "Kıyâmet günü Kur'ân-ı Kerîm ve ona dünyada iken sahip çıkıp
onunla amel edenler getirilirler. Bu gelişte, Bakara ve Âl-i İmrân sureleri
Kur'ân-ı Kerîm'in önünde yer alırlar." Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
bu iki sure için üç teşbihte bulundu ki, bir daha onları unutmadım. Şöyle
demişti: "Onlar sanki iki bulut veya aralarında nur ve aydınlık olan iki
siyah gölgelik veya sahiplerini müdafaa vaziyeti almış saflar halinde iki kuş
sürüsü gibidirler."

Müslim, Müsafirin 253, (305);
Tirmizi, Sevâbu'l-Kur'ân 5, (2886).

443 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki:
"Evlerinizi kabirlere çevirmeyin, içerisinde Bakara suresi okunan evden
şeytan kaçar."

Müslim, Müsâfirin, 212,
(780); Tirmizi, Sevabu'l-Kur'ân 2, (2780).

444 - Müslim'in bir
rivayetinde yukarıdaki hadise şu ziyade yapılmıştır: "Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) buyurdu ki: "Sizden biri mescidde namazı bitirdi
mi, namazından evine de bir pay ayırsın. Zira Cenab-ı Hakk, namazlarından evine
de hayır yaratacaktır"

Müslim, Misâfirin 210, (778).

445 - İbnu Mes'ud
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) şöyle
buyurdular: "Bakara Suresi'nin sonundaki iki âyeti geceleyin kim okursa o
iki âyet ona kâfi gelir."

Buhârî, Megâzi 12,
Fedâilu'l-Kur'ân 10, 17, 37; Müslim, Müsâfirin 255, 256, (807-808); Ebu Dâvud,
Salât 326, (1397); İbnu Mâce 183, (1369); Tirmizi, Sevabu'l-Kur'ân 4, (2884).

446 - Nu'mân İbnu Beşîr
(radıyallahu anhüma) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Allah, arz ve semâvatı yaratmazdan iki bin yıl önce bir
kitap yazdı. O kitaptan iki âyet indirip onlarla Bakara suresini sona erdirdi.
Bu iki âyet bir evde üç gece okundu mu artık şeytan ona yaklaşamaz."

Tirmizi, Sevabu'l-Kur'ân 4,
2885.

447 - Ebu Hüreyre
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Benî İsrail'e: "Kapıdan secde ederek girin ve
(dileğimiz günahlarımızın) dökülmesidir deyin, ta ki hatalarınız
bağışlansın" (Bakara 58) denildi. Ama onlar (emri değiştirdiler de kapıdan
kıçları üzerine sürünerek girdiler ve "kılın içinde bir tâne"
dediler."

Müslim, Tefsir 1, (3015);
Buhârî, Enbiya 28, Tefsir, Sure 2, 5, 4, 7; Tirmizi, Tefsir Bakara (2959).

448 - Âmir İbnu Rebi'a
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Biz karanlık bir gecede Resûlullah
(aleyhissalâtu vesselâm) ile birlikte bir seferde idik. Kıble istikametini
bilemedik. Herkes kendi istikametine yönelerek namazını kıldı. Sabah olunca
durumu Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a açtık. Bunun üzerine şu âyet indi.
"...Nereye yönelirseniz Allah'ın yönü orasıdır (Bakara, 115)."

Tirmizi, Tefsir, Bakara
(2960), Salat 354, (345).

449 - Hz. Enes (radıyallahu
anh) anlatıyor: Ömer İbnu'l-Hattâb (radıyallahu anh) Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm)'e hitab ederek: "Ey Allah'ın Resûlü (tavaftan
sonra kılınan iki rek'atı) Makam'ın gerisinde kılsak (daha iyi olmaz mı?)"
diye bir temennide bulunmuştu, hemen şu âyet nâzil oldu: "İbrahim'in
makamını namazgâh yapın..." (Bakara, 125).

Buhârî, Tefsir, Bakara 9.
Ahzab 8; Müslim, Fezâilu's Sahabe 2, (2339); Tirmizi, Tefsir, Bakara (2963).

450 - el-Berâ İbnu'l-Âzib
(radıyallahu anh) buyurdular ki: Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Medine'ye
gelince, önce Ensar'dan olan ecdâdının -veya dayılarının- yanına indi: O zaman
namazlarını onaltı veya onyedi ay boyunca Beytu'l-Makdîs'e doğru kıldı. Ancak
kıblenin Kâbe'ye doğru olmasını arzuluyordu. (Kâbe'ye doğru) kıldığı ilk namaz
da ikindi namazı idi. Bu namazı Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'la birlikte
ashabtan bir grup kimse kılmıştı. Bu namazı kılanlardan biri, oradan ayrılınca
bir mescide rastladı. Cemaati namaz kılıyordu ve tam rükû halinde idiler. Adam
onlara: "Şehâdet ederim ki Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'le
Kâbe'ye doğru namaz kıldık" dedi. Cemaat oldukları yerde Kâbe'ye yöneldiler.

Müslümanların
Beytu'l-Makdis'e doğru namaz kılmaları Yahudiler'i memnun ediyordu. Yüzler
Kâbe'ye doğru yönelince Yahudiler bundan hiç memnun kalmadılar. Arkadan hemen
şu mealdeki ayet nâzil oldu: "Yüzünü göğe çevirip durduğunu
görüyoruz..." (Bakara, 144). Beyinsiz Yahudiler dedikoduya başladılar:
"Uyageldikleri kıbleyi niye değiştirdiler? De ki: "Doğu da batı da
Allah'ındır. Allah dilediğini doğru yola hidâyet eder" (Bakara, 144).

Buhârî, İman 30, Tefsir,
Bakara 12, 18, Salat 31; Müslim, Mesâcid 11, (525); Tirmizi, Bakara (2966),
Salat 252, 339; Nesai, Kıble 1 (2, 60) Salat 22, (1, 242).

451 - Müslim ve Ebu Dâvud'un
Enes' (radıyallahu anh)'ten rivayet ettikleri bir diğer hadis şöyledir:
"Onlar Beytu'l-Makdis'e doğru yönelmiş halde, sabah namazının rükûunda
iken, Benî Seleme'den bir adam kendilerine uğradı ve: "Kıble istikameti
Kâbe'ye çevrildi" dedi. Bu sözünü iki kere tekrar ettil. Cemaat rükûda
iken Kâbe'ye yöneldiler."

Müslim, Mesâcid 15, (527);
Ebu Davud, Salat 206, (1045).

452 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Âyet-i kerimenin emriyle Hz. Peygamber (aleyhissalâtu
vesselâm) kıbleyi Kâbe'ye yöneltince Müslümanlar sordular: "Ey Allah'ın
Resûlü, Beytü'l-Makdis'e yönelerek namaz kılmış ve şimdi ölmüş olan
kardeşlerimizin namazları ne olacak?" Bunun üzerine Cenâb-ı Hakk şu ayeti
indirdi: "Senin yöneldiğin istikameti, peygambere uyanları, cayanlardan
ayırd etmek için kıble yaptık. Doğrusu Allah'ın yola koyduğu kimselerden
başkasına bu ağır bir şeydir. Allah imanlarınızı (ibâdetlerinizi) boşa
çıkaracak değildir" (Bakara, 143).

Ebu Davud, Salat 16 (4680);
Tirmizi, Tefsir, Bakara (2968).

453 - Ebu Said (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm) buyurdular ki:
"(Kıyâmet günü) Hz. Nuh (aleyhisselam) ve ümmeti gelir. Cenab-ı Hakk ona:

-"Tebliğ ettin, dinimi
duyurdun mu? diye sorar. Nuh (aleyhisselam):

-"Evet, ey Rabbim"
diye cevap verir. Rabb Teâla bu sefer ümmetine sorar:

-"Nuh (aleyhissalâtu
vesselâm) size tebliğ etmiş miydi?"

-"Hayır!" bize
peygamber gelmedi" derler. Rabb Teâla Hz. Nuh (aleyhissalâtu vesselâm)'a
yönelerek:

-"Söylediğin şey
hususunda sana kim şahidlik edecek?" diye sorar. Nuh (aleyhisselâm):

-" Muhammed
(aleyhissalâtu vesselâm) ve ümmeti!" der ve Muhammed (aleyhissalâtu
vesselâm)'in ümmeti:

-"Nuh tebligatta
bulundu" diye şehâdette bulunur. Bu duruma şu âyet işâret eder: "Biz
böylece sizleri vasat bir ümmet kıldık, tâ ki insanlara karşı şâhidler
olasınız" (Bakara, 143).

Buhâri, Tefsir, Bakara 13,
Enbiya 3, İ'tisâm 19; Tirmizi, Tefsir Bakara (2965). İbnu Mâce, Zühd 34,
(4284).

454 - Tirmizi'nin rivayetinde
şu ziyade vardır: "(...Nuh kavmi): "Bize ne bir korkutucu, ne de
başka biri, hiç kimse gelmedi" derler."

Tefsir 2965.

455 - Urve İbnu'z-Zübeyr
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Hz. Aişe (radıyallahu anhâ)'ye şu (mealdeki)
ayet hakkında sordum: "Şüphesiz ki Safâ ile Merve Allah'ın
şeâirlerindendir. Kim Kâbe'yi hacceder veya umre yaparsa, bu ikisini de tavaf
etmesinde bir beis yoktur." (Bakara, 158). Dedim ki: "Kasem olsun
(ayetten) Safâ ve Merve'yi tavaf etmeyenlere de bir günâh yoktur (manası
çıkmaktadır)." Bana dedi ki: Ey kızkardeşimoğlu söylediğin ne kadar
çirkin! Âyetin, senin te'vil ettiğin mânâda olması için, "onları tavaf
etmeyene herhangi bir günah terettüp etmez" şeklinde olmalıydı. Halbuki
âyet Ensar hakkında inmiştir. Bunlar Müslüman olmazdan önce, Müşellel'deki
azgın Menât'a tapınıyorlar, ona telbiye getiriyorlardı. Menât'a telbiye
getirenler, Safâ ile Merve arasında tavaf etmekten çekiniyorlardı. Bunun
üzerine Cenab-ı Hakk: "Safâ ve Merve Allah'ın şeâirindendir..."
âyetini indirdi.

Aişe (radıyallahu anhâ) şunu
da söyledi: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Safa ile Merve arasında
tavafta bulunmayı sünnet kıldı. Bunu terketmek kimseye câiz olmaz."

Zühri der ki: Ebu Bekr İbnu
Abdi'r-Rahmân'a bu hadisi haber verdim. Bana şunu söyledi: "Ben bu bilgiyi
(hadisi) duymamıştım. Ben âlimlerden bazılarını dinledim şöyle diyorlardı:
"Hz. Aişe'nin Menat için telbiye getirenlerden haber verdikleri dışında
kalan halkın tamamı Safa ve Merve'yi tavaf ediyorlardı. Ne zaman ki Cenab-ı
Hakk Kur'ân-ı Kerim'de tavafından bahsedip Safa ve Merve'den söz etmeyince:
"Ey Allah'ın Resûlü! Biz Safa ve Merve'yi tavaf ediyorduk. Halbuki Cenâb-ı
Hakk Kâbe'nin tavafını emrediyor, Safa ve Merve'den bahsetmiyor, Safa ve
Merve'yi tavaf etmemizde bize bir mahzur var mı?" dediler. Bunun üzerine
Cenâb-ı Hakk: "Safâ ve Merve Allah'ın şeâirindendir. Öyle ise kim
Beytullah'a hac yapar veya umre ziyâretinde bulunursa Safâ ve Merve'yi de tavaf
etmesinde bir günah yoktur" âyetini indirdi.

Ebu Bekr İbnu Abdirrahmân der
ki: "Ben bu âyetin, (yukarda zikredilen) her iki grub hakkında da inmiş
olduğunu görüyorum. Yani, hem câhiliye devrinde Safa ve Merve'yi tavaftan
çekinenler hakkında inmiştir, hem de öncekileri tavaf ettikleri halde,
İslâm'dan sonra -Allah'ın Kâbe'yi tavaf etmeyi emretmiş olmasına rağmen Safa ve
Merve'yi zikretmemiş olması sebebiyle- bunları tavaftan çekinenler hakkında
inmiştir. Safa ve Merve'nin de (Kur'ân'da) zikri Kâbe'yi tavaf emrinden sonra
gelmiştir.

Buhârî, Hacc 79, Umre 10,
Tefsir, Bakara 21; Müslim, Hac 260-263 (1277); Ebu Davud, Menâsik 56, (3901);
Tirmizi, Tefsir, Bakara (2969); Nesâî, Menâsik 168, (5, 238-239); Muvatta, Hacc
129, (1, 373).

456 - Buhârî ve Müslim'den
gelen bir rivayette şöyle denir: "Ancak, Müslüman olmazdan önce Ensar ve
bunlarla birlikte Gassân, Menat için telbiyede bulunurlar, Safa ile Merve
arasında tavaftan çekinirlerdi. Bu davranış onlara ecdad yâdigarı bir âdet idi.
Menat için ihrama giren Safa ile Merve arasında tafaf yapmazdı. Müslüman olunca
bu hususta Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'e sordular. Bunun üzerine
Cenâb-ı Hakk "Safâ ve Merve Allah'ın şeâirindendir..." âyetini
indirdi.

457 - Mücâhid, İbnu Abbâs
(radıyallahu anhüma)'tan rivayet ettiğine göre şunu anlatmıştır: "Beni
İsrail'de kısas vardı, fakat diyet yoktu. Cenâb-ı Hakk Muhammed ümmetine şöyle
buyurdu: "Öldürülenler hususunda size kısas farz kılınmıştır. Hür hür ile,
köle köle ile, kadın kadın ile kısas edilir. Öldüren, ölenin kardeşi tarafından
affedilmişse, kendisine örfe uymak ve affedene güzellikle (diyet) ödemek
gerekir" (bakara, 178). Buradaki "afv"dan maksad, âmden
öldürmelerde kişinin diyet almayı kabul etmesidir. "Örfe uymak ve affedene
güzellikle ödemek" e gelince, bundan maksad (mağdur tarafın) örfe uygun
miktarda bir diyet istemesi, öbürünün de bunu güzellikle ödemesidir. Âyetin
devamındaki: "Bu, Rabbinizden bir hafifletme ve birrahmettir" ibâresi
de, "sizden öncekilere farz kılınanlarda olmayan bir hafifletme"
demektir, (çünkü onlara diyet imkânı tanınmamıştı). Âyetin son kısmı olan
"Bundan sonra tecavüzde bulunana elim azab vardır" ibaresinden diyet
almayı kabul etmesine rağmen (kan dâvası güderek) kâtili öldüren kimse
kastedilmektedir."

Buhâri, Tefsir, Bakara 2, 23;
Diyât 8; Nesâî, Kasâme 27, (8, 36, 37).

458 - Atâ'nın anlattığına
göre, İbnu Abbâs (radıyallahu anh) şu ayeti okurken dinlemiştir: "Oruca
dayanamayanlar, bir düşkünü doyuracak kadar fidye verir" (Bakara, 184).
İbnu Abbâs (radıyallahu anh) ayeti okuduktan sonra ilave etti: "Bu ayet,
oruç tutmaya tahammül edemeyen yaşlı erkek ve yaşlı kadın hakkında mensûh
değildir. Onlar da her bir günün orucu yerine bir fakir doyururlar."

Buhârî, Tefsir, Bakara 25;
Nesâî, Siyâm 63 (4, 190-191); Ebu Davud, Savm 3, (2318), Sıyam 2, (2316).

459 - Ebu Dâvud merhumun bir
rivayetinde şu ziyade var: "İbnu Abbas dedi ki: "Oruca
dayanamayanlar, bir düşkünü doyuracak kadar fidye verir" (Bakara 184)
ayeti şu demektir: "Onlardan kim orucuna mukabil bir fakiri doyuracak
kadar fidye vermek isterse fidye verir ve böylece orucunu tutmuş sayılır."
Cenab-ı Hakk buyurmuştur: "Kim (vacib miktardan) daha fazla fidye verirse
bu kendisi için daha hayırlı olur. Orucu (yiyip de fidye vermek yerine) bizzat
tutmanız daha hayırlıdır" (Bakara 184). Sonra Cenab-ı Hakk şöyle buyurdu:
"Sizden kim Ramazan ayına ulaşırsa orucu tutsun. Kim de hasta olur veya
yolcu bulunursa yediği miktarda başka günlerde oruç tutar."

Ebu Davud, Savm 2(2316).

460 - Yine Ebu Dâvud'un bir
başka rivayetinde şöyle denmektedir: "(Ramazan'da orucu yiyip, fidye
ödemeye ruhsat veren âyet) hâmile ve emzikli kadınlar için sabittir, mensuh
değildir."

Nesâî'de rivayet şöyledir:
"Orucu tutmaya dayanamayanlar orucu kendilerine (tahammül edilmez) bir
meşakkat addedenler için bir yoksula yetecek kadar fidye gerekir. Ayetin
"Kim de hayır düşünerek (bir fakire yetecek miktardan fazlasını)
verirse" hükmü mensuh değildir, bu onun için daha hayırlıdır. (Fidye
vermektense) oruç tutmanız daha hayırlıdır. Ayetteki ruhsat, oruca takat
getiremeyen veya şifâsız hastalığa yakalananlar içindir."

Nesâî, Sıyam 63, (4,
190-191).

461 - Selemetu'bnu'l-Ekva
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Oruca takat getiremeyenler, bir fakire
yetecek kadar fidye vermesi gerekir" ayeti indiği zaman orucu yiyip fidye
verenler vardı. Bu hâl müteakip ayetin inmesine kadar devam etti. Bu ayet
öncekini neshetti. Yani asıl hüküm şudur: "Kim Ramazan ayında hazır
bulunursa orucunu tutsun."

Buhari, Tefsir, Bakara 2,26;
Müslim, Sıyam 149 (1145); Ebu Davud, Savm 2 (2315); Tirmizi, Savm 75, (798);
Nesâî, Sıyam 63, (4, 190).

462 - İbnu Ömer (radıyallahu
anhüma)'den, rivayete göre oruca gücü yetmeyenin fidye vermesi gereğini beyan
eden ayeti "fidyetün taâmu mesâkine" şeklinde (yani fakirlerin
yiyeceği kadar fidye) okudu ve bu âyetin mensûh olduğunu söyledi."

Buhari, Tefsir, Bakara 2, 26.

463 - Nu'mân İbnu Beşir
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)
buyurdular ki: "Dua, ibadettir", sonra şu ayeti okudu:
"Rabbiniz: Bana dua edin ki size icâbet edeyim. Bana ibâdet etmeyi
büyüklüklerine yediremeyenler varya, alçalmış ve hakir olarak cehenneme
gireceklerdir" buyurmuşlardır" (Mü'min, 69).

Ebu Davud, Salat 358, (1479);
Tirmizi, Tefsir 2, (2973, 3244), Daavât 2, (3369); İbnu Mâce, Duâ 1, (3828).

464 - Rezin şu ilâve rivayeti
kaydetti: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın Ashâbı (radıyallahu
anhüm ecmain) sordular: Rabbimiz yakın mıdır, biz ona hafif sesle hitab edelim,
uzaksa yüksek sesle taleblerimizi söyleyelim?" Bunun üzerine şu âyet indi:
"Kullarım sana benden sorarlarsa, (söyle ki) ben yakınım. Dua edenin
duasına, bana dua ettiği takdirde icâbet ederim" (Bakara, 186).

(Cami'u'l-Usûl'de bu rivayet
öncekinin devamıdır).

465 - Berâ İbnu Âzib
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Ramazan orucu farz kılındığı vakit,
Müslümanlar ay boyu kadınlara temas etmezlerdi. Bazı kimseler bu meselede
nefislerine itimad edemiyorlardı. Bunun üzerine şu mealdeki ayet nazil oldu:
"...Allah nefsinize güvenmiyeceğinizi biliyordu. Bu sebeple tevbenizi
kabul edip sizi affetti." (Bakara, 187).

Buhari, Tefsir, Bakara 2, 27.

466 - Buhârî, Ebu Dâvud ve
Tirmizi'nin bir rivayetinde de şöyle gelmiştir: "Ashâb-ı Muhammed
(aleyhissalâtu vesselâm)'in (başlangıçta) durumu şöyleydi: Bir kimse oruçlu
iken, iftar vakti gelince, iftarını açmadan uyuyacak olsa, artık o gece
yemediği gibi ertesi günü de yiyemez, o günün akşamına kadar beklerdi. Kays
İbnu Sırma el-Ensâri (radıyallahu anh) oruçlu olduğu bir günde iftar vakti
girince hanımına gelerek yiyecek birşey olup olmadığını sordu. Kadın:
"Hayır, yok!" ancak bekle, sana yiyecek arıyayım" dedi. Kays,
gün boyu çalışan birisiydi, beklerken uyuyakaldı. Hanımı gelince baktı ki
uyuyor: "Eyvah mahrum kaldın, yiyemiyeceksin" diye eseflendi.

Ertesi gün, öğleye doğru Kays
(radıyallahu anh) açlıktan baygın düştü. Durumu Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'a anlattılar. Bunun üzerine şu ayet nazil oldu: "Oruç tuttuğunuz
günlerin gecesi kadınlarınıza yaklaşmanız size helal kılındı..." (Bakara,
187). Buna Müslümanlar fevkâlede sevindiler. Arkadan, "Tanyerinde beyaz
iplik, siyah iplikten sizce ayırd edilinceye kadar yiyin, için." Ravi der
ki: "Bu ayet, Kays İbnu Amr hakkında nazil olmuştur."

Buhari, Savm 15; Tirmizi,
Tefsir 2, (2972); Ebu Davud, Savm 1, (2314); Nesâî, Sıyam 29, (4, 147-148).

467 - Sehl İbnu Sa'd
(radıyallahu anh) anlatıyore: "Beyaz iplik siyah iplikten, sizce
ayrılıncaya kadar yiyin için" ayeti indiği zaman "tan yerinde"
kelimeleri henüz nazil olmamıştı. Bir kısım insanlar oruç tutacakları zaman
ayaklarına siyah ve beyaz (iplik) bağlar, bunlar görülünceye kadar yiyip içmeye
devam ederlerdi. Bunun üzerine Cenâb-ı Hakk: "Tan yerinde" kelimelerini
inzal buyurdu. O zaman herkes anladı ki burada beyaz ve siyah ipliklerden
maksad gündüz ve gece imiş."

Buhârî, Savm 16, Tefsir,
Bakara 2, 28; Müslim, Sıyam 35, (1091).

468 - Beş kitapta da gelen
bir başka rivayet şöyle: "Adiy İbnu Hatim (radıyallahu anh) biri siyah,
biri beyaz iki köstek bağı aldı. Bir gece bunlara baktı fakat biri diğerinden
ayrılmıyordu. Sabah olunca durumu Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a şöyle
bildirdi: "Yastığımın altına biri siyah biri beyaz iki iplik koydum."
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) ona takıldı: "Beyaz iplikle siyah
iplik senin yastığının altında iseler yastığın çok geniş olmalı."

Buhârî, Tefsir, Bakara 2, 28,
Savm 16; Müslim, Sıyam 33, (1090); Ebu Davud, Savm 17, (2349); Tirmizi, Tefsir,
2 (2974-2975); Nesâî, Sıyam 29, (4, 148).

469 - Adiy'in bir başka
rivayeti şöyledir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a: "Ey
Allah'ın Resûlü! Ayette geçen "beyaz ipliğin siyah iplikten
ayrılması"nedir, bunlar iki iplik değil mi?" diye sordum da bana:
"İki ipliğe baktı isen sen gerçekten kalın enselisin" dedi ve şu
açıklamayı yaptı: "Hayır iki iplik değil, onun biri gecenin karanlığı,
diğeri de gündüzün beyazlığıdır."

Buhârî, Tefsir, Bakara 2, 28.

470 - Berâ (radıyallahu anh)
anlatıyor: "Ensar hac yapıp da döndükleri zaman evlerine kapılarından
girmezlerdi. Onlardan biri hac dönüşü kapıdan evine girdi. Fakat hemşehrileri
onu bu davranışı sebebiyle kınadılar. Bunun üzerine şu âyet nazil oldu:
"İyilik, evlere arkasından girmeniz değildir. Kötülükten sakınan kimse
(nin ameli) iyidir. Evlere kapılarından girin" (Bakara, 189).

Buhârî, Tefsir, Bakara 2, 29,
Umre 18; Müslim, Tefsir, Nisâ, (3026).

471 - Huzeyfe (radıyallahu
anh), "Allah yolunda infak edin, kendinizi ellerinizle tehlikeye atmayın.
İhsanda bulunun. Allah ihsan edenleri sever" (Bakara, 195) mealindeki
ayetle ilgili olarak demiştir ki: "Bu ayet infak ile alakalı olarak nazil
oldu."

Buhârî, Tefsir, Bakara 2,31.

472 - Eslem İbnu İmrân
anlatıyor: Medine'den gazve için yola çıktık. Niyetimiz İstanbul'du. Cemaatin
başında Abdurrahman İbnu Hâlid İbni'l-Velid vardı. Rum askerleri sırtlarını
şehrin surlarına yaslamış müdafaada idiler. Bizden biri tek başına düşmana
saldırıya geçti. Halk: "Dur, dur! Lâilahe illallah, eliyle kenidini
tehlikeye atıyor!" diye bağrıştılar. Ebu Eyyub el-Ensârî hazretleri (radıyallahu
anh) atılarak: "Ey ensâr topluluğu, bu ayet bizim hakkımızda indi. Cenâb-ı
Hakk, Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a yardım edip, İslâm galebe çalınca
biz: "Artık işlerimizin başında kalıp, onları yoluna koyalım" dedik.
Bunun üzerine Allah'u Teâla bu âyeti indirdi. Yani "Ellerimizle kendimizi
tehlikeye atmak" demek malın-mülkün başında kalıp onları düzene koymak
için cihadı terketmektir."

Tirmizî, Tefsir, Bakara 2,
(2976); Ebu Dâvud, Cihâd 23, (2512).

473 - Abdullah İbnu Ma'kıl
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Ka'b İbnu Ucre (radıyallahu anh)'ye
"Oruçtan yahut sadakadan yahut kurbandan bir fidye lâzımdır" (Bkara,
196) mealindeki ayetten sordum. Dedi ki: "Başımda bitler kaynaştığı halde
Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a götürüldüm. Beni görünce:
"Meşakkatin, bu gördüğüm dereceye ulaşacağını zannetmezdim. Bir koyun
bulabilecek misin?" dedi. "Hayır" cevabını verdi. (Bunun üzerine
şu ayet nazil oldu: "...İçinizde hasta olan veya başından rahatsız varsa
fidye olarak ya oruç tutması, ya sadaka vermesi ya da kurban kesmesi
gerekir..." (Bakara, 196) Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm): "Üç
gün oruç tut veya her fakire yarım sa' yiyecek vermek suretiyle altı fakiri
doyur, başını traş et" dedi. Bu âyet hassaten benim hakkımda nazil oldu,
ancak umumen hapimize şâmildir."

Buhârî, Tefsir, Bakara 2,32,
Meğâzi 35, Tıbb 16; Müslim, Hacc 80, 85 (1201); Tirmizi, Tefsir, Bakara 2,
(2977); Ebu Dâvud, Menâsık, 43, (1856); İbnu Mâce, Menasik 8, 6, (3079);
Muvatta, Hacc, 239 (1-117); Nesâî, Menâsik 96, (5, 194-195).

474 - Ebu Ümâme et-Temîmî
anlatıyor: "Ben hac sırasında, ücret mukabili hizmet veren birisi idim.
Bana: "Senin haccın hac sayılmaz" dediler. Bilahere İbnu Ömer
(radıyallahu anh)'e rastladım. O'na: "Ben hacc sırasında, ücretle hizmet
veren birisiyim, halk bana: "senin haccın hacc sayılmaz diyorlar"
dedim. İbnu Ömer (radıyallahu anhüma): "İhrama girmiyor, telbiye okumuyor,
tavafta bulunmuyor musun?" dedi: "Hepsini yapıyorum" diye cevap
verdim. Cevabım üzerine şu açıklamayı yaptı: "Senin haccın hacc sayılır.
Nitekim Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a bir adam gelmiş, senin bana
sorduğuna yakın şeyler sormuştu. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) sükût
buyurdu ve adama cevap vermedi. Derken şu âyet nazil oldu: "(Hacc
mevsiminde, ticâret yaparak) Rabbinizden rızık istemenizde bir günah
yoktur..." (Bakara, 198). Bunun üzerine Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm) o adamı çağırtarak, âyeti okudu ve: "Haccın hacc sayılır"
buyurdu."

Ebu Dâvud, Menâsık 7, (1733).

475 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anhüma) anlatıyor: "Ukâz, Mecenne ve Zülmecaz cahiliye devrinin
panayırları idi. İslâm geldiği zaman halk, hac mevsiminde ticaret yapmayı günah
addeder oldular. Bunun üzerine şu ayet nazil oldu: "Hac mevsiminde
Rabbinizden rızık taleb etmenizde sizin için bir günah yoktur." Âyeti İbnu
Abbas şu şekilde okudu."

Buhari, Tefsir, Bakara 2,34,
Hacc 150, Büyû 1; Ebu Davud, Menasık 5, (1732), 7, (1734).

476 - Yine İbnu Abbâs
anlatıyor: "Yemen ahâlisi, hacca geliyorlar fakat beraberlerinde azık
almıyorlardı. "Biz mütevekkil kimseleriz" diyorlardı. Meke'ye gelince
bu davranışlarını halka sordular. Bunun üzerine Cenab-ı Hakk şu ayeti inzal
buyurdu: "Azıklanın, ancak bilin ki, en hayırlı azık takvâdır"
(Bakara, 197).

Buhari, Hacc 6; Ebu Davud,
Menâsık 4, (1730).

477 - İbnu Abbas (radıyallahu
anhüma) anlatıyor: "Kişi ihramsız olarak (yani Mekke'de ikamet edenler
veya umre için gelip, umreden sonra ihramı çıkaranlar) Beytullah'ı ziyaret
eder. Bu imkân, hacc niyetiyle ihram giymeye kadar devam eder. Arafat'a
çıkınca, kime deve, sığır veya davardan kurban müyesser olmuşsa, dilediğini
kurban eder. Bunlardan biri olmazsa, ona hactaki, üç günün orucu terettüp eder.
Bu günler, arefe gününden evvele ait olmalıdır. Bu üç günün sonuncu günü arefe
gününe tesadüf ederse, bunda bir günah yoktur. Sonra Arafat'da vakfe'ye gider
ikindi namazından akşam karanlığının gelmesine kadar vakfede kalır.

İbnu Abbas anlatmaya üslubu
biraz değiştirerek devam ediyor.

"Sonra Arafat'tan
insanlar sökün edince, orayı terketsinler. Topluca geceyi geçirecekleri yere
(Müzdelife'ye) gelsinler. Orada Allah'ı çokca zikretsinler, sabah vakti
girmezden önce bilhassa tekbir ve tehlili çok yapsınlar sonra buradan da
topluca hareket etsinler. Çünkü (eskiden beri) herkes buradan hareket ederdi.
Cenâb-ı Hakk: "İnsanların toplu olarak sökün ettiği yerden siz de sökün
edin, (eski yaptıklarınızdan) Allah'a af dileyin. Allah bağışlar ve merhamet
eder" (Bakara, 199). Şeytan taşlayıncaya kadar akmaya (ve çok zikretmeye)
devam edin" buyurmuştur.

Buhârî, Tefsir, Bakara 2, 35.

478 - İbnu Müseyyeb anlatıyor:
"Süheyb (radıyallahu anh) muhacir olarak Mekke'den yola çıktı. Kureyş'ten
bazıları onu takibe başladılar. Bunun üzerine o da devesinden inerek sadağında
ne kadar ok varsa hepsini çıkardı. Takipçilere: "Allah'a kasem olsun
oklarımın hepsini atıncaya kadar bana yetişemezsiniz. Sonra elimde durdukça
kılıcımı kullanacağım. Eğer dilerseniz, size Mekke'de toprağa gömdüğüm malın
yerini söyleyeyim, mukabilinde siz de beni serbest bırakın, yoluma devam
edeyim" dedi. Takipçiler teklifini kabul ettiler. (O da sağ salim yoluna
devam etti). Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ın yanına varınca şu ayet
nazil oldu: "İnsanlardan öyle kimse de vardır ki, Allah'ın rızasını
isteyerek nefsini satın alır..." (Bakara, 207). Hz. Peygamber
(aleyhissalâtu vesselâm): "Ebu Yahya'nın alış-verişi kârlı oldu" der
ve ayeti tilavet buyurur", (Rezin'in ilavesidir. Bagâvi ve İbnu Kesir
tefsirlerinde senedsiz olarak kaydederler).

479 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anhümâ) anlatıyor: "Cenab-ı Hakk'ın şu sözleri nazil olduğu zaman:
"Yetim rüşdüne erinceye kadar, onun malına o en güzel olanından başka bir
suretle yaklaşmayın"; keza "Yetimlerin mallarını haksız (ve haram)
olarak yiyenler karınlarına ancak bir ateş yemiş olurlar. Onlar çılgın bir
ateşe gireceklerdir" (Nisa 10) yanında yetim bulunanlar hemen gidip
yetimlerin yiyeceğini ve içeceğini kendilerinin yiyip içeceklerinden ayırdılar.
Yetime ait yiyecek ve içeceklerden bir şey artsa ona dokunulmuyor, yiyinceye
veya kokuşup bozuluncaya kadar saklanıyordu. Bu hal, bir kısım müşkilatlara
sebep oldu. Durum Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a arzedildi. Bunun
üzerine şu ayet nazil oldu: "Sana yetimleri sorarlar. De ki: Onları
faydalı ve iyi bir hale getirmek hayırlıdır. Şayet kendileriyle bir arada
yaşarsanız onlar sizin kardeşlerinizdir" (Bakara 220). Bu ayet üzerine
yetimlerin yiyeceklerini ve içeceklerini kendi yiyecek ve içeceklerine
karıştırdılar."

Ebu Davud, Vesâya 7, (2871);
Nesâî, Vesâya 11, (6, 256-257).

480 - Nâfi anlatıyor: İbnu
Ömer (radıyallahu anhüma) Kur'ân okuduğu zaman, okuma işinden çıkıncaya kadar
hiç konuşmazdı. Bir gün ben (Mushaf'ı, yüzünden takip ediverdim, o da ezberden)
Bakara suresini okudu. Bir ayete gelince bana: "Bu ayet ne hakkında indi
biliyor musun?" diye sordu. Ben "Hayır!" deyince: "Şu, şu mesele
için" diye açıkladı, sonra (okumaya) devam etti.

Buhârî, Tefsir, Bakara 2, 39.

481 - Câbir (radıyallahu anh)
anlatıyor: "Yahudiler: "Kadına arka istikametinden temas edilirse
çocuk şaşı doğar" derlerdi. Bunun üzerine: "Kadınlarınız sizin (evlad
yetiştiren) tarlanızdır. O halde tarlanıza dilediğiniz gibi gelin" ayeti
nazil oldu" (Bakara 223).

Buhari, Tefsir, Bakara2, 39;
Müslim, Nikah 117 (1435); Ebu Davud, Nikah 46, (2163); Tirmizi, Tefsir, Bakara
2, (2982).

482 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anhüma) anlatıyor: "Hz. Ömer (radıyallahu anh), Resûlullah (aleyhissalâtu
vesselâm)'a gelerek: "Ey Allah'ın Resûlü mahvoldum" buyurdu. Hz.
Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm): "Niye mahvoldun ne var?" diye
sorunca açıkladı: "Bu gece bineğimi ters çevirdim (arka canibinden
yanaştım). "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) hiçbir cevap vermedi.
Cenab-ı Hakk peygamberine şu ayeti vahyetti: "Kadınlarınız sizin
tarlalarınızdır. Tarlanıza istediğiniz gibi gelin." Dübüründen ve hayız
halinde temastan kaçınmak şartıyla önden, arkadan, nasıl istersen öyle gel."

Tirmizi, Tefsir, Bakara 2,
(2984).

483 - Yine İbnu Abbâs
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Allah, İbnu Ömer (radıyallahu anh)'i
mağfiret buyursun, bir hususta yanılmıştı. Şu Ensariler putperestti ve ehl-i
kitaptan Yahudilerle birlikte idiler. Ensar (İslâm'dan önce) ilim yönüyle
Yahudilerin kendilerinden üstün olduklarına inanırlardı. Bu sebeple onların
birçok davranışlarını aynen taklid ediyorlardı. Ehh-i kitaba has âdetlerden
biri de kadınlarına tek istikametten (yani ön cihetten) yanaşırlardı. Bu, kadın
için de en uygun tarzdı. Ensar topluluğu, bu âdeti de Yahudilerden aynen
almıştı. Kureyşliler ise, kadınları hoş olmayan şekilde açarlar, onlara arka
cihetlerinden, ön cihetlerinden, sırt üstü yatmış vaziyette yeneşırlardı.
Medine'ye muhacir olarak Mekkeliler gelince onlardan bir erkek Medineli bir
kızla evlendi. Erkek, kadına Kureyş usulünce temas etmek istedi. Kadın buna
müsaade etmedi. "Bizde kadına tek istikametten temas edilir, sen de öyle
yap, aksi halde bana dokunma" dedi.

Onların bu ihtilafı büyüdü ve
herkes duydu. Öyle ki Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'a da intikal etti.
Bunun üzerine Cenâb-ı Hakk şu ayeti inzal buyurdu: "Kadınlarınız (çocuk
yetiştirdiğiniz) tarlanızdır. Tarlaya dilediğiniz gibi gelin" (Bakara
223). "Dilediği gibi" den maksad (istikâmet olarak) önlerinden,
arkalarından, sırt üstü yatmış olarak. Ancak bu geliş çocuk mahalline
olacak."

Ebu Dâvud, Nikâh 46, (2164).

484 - Ümmü Seleme
(radıyallahu anhâ) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm):
"Kadınlarınız (çocuk yetiştirdiğiniz) tarlalarınızdır, tarlanıza
dilediğiniz gibi gelin" ayetiyle ilgili olarak şöyle buyurdu: "Tek
yoldan (ki o da çocuk yoludur) olmak kaydıyla dilediğiniz şekilde temas
kurun"

Tirmizi, Tefsir, Bakara,
(2983).

485 - Hz. Aişe (radıyallahu
anhâ) anlatıyor: "Kur'ân'daki: "Allah sizi (dil alışkanlığı olarak
maksadsız yapılan) lağv yeminleriniz için müâheze etmez" ayeti kişinin
sözünde sıkça kullandığı, "vallahi evet", "billahi hayır"
gibi yeminleri için nâzil oldu."

Buhâri, Eyman 14, Tefsir,
Maide 8; Ebu Dâvud, Eyman 7, (3254); Muvatta, Eyman 9, (2, 477).

Yukarıdaki metin Buhari'den
alınmadır. Hadisi, Ebu Davud hem Hz. Peygamber (aleyhissalâtu vesselâm)'in sözü
olarak hem de Hz. Aişe (radıyallahu anha)'nin sözü olarak iki şekilde rivayet
etmiştir.

İmam Malik Muvatta'da bu
hadisle ilgili olarak şunu söyler: "Bu mevzuda işittiğimin en güzeli
şudur: "Ayette geçen "Lağv", bir kimsenin öyle bildiği için bir
şey hakkında yaptığı yemindir, ancak sonradan, o şeyin, bildiği gibi olmadığını
anlar. Bu durumda yaptığı yemin için kefâret gerekmez. Ancak bir kimse de
çıkıp, günahkar ve yalancı olduğunu bile bile, birilerini memnun etmek veya bir
malı elde etmek için yemin ederse bu öylesine büyük bir günahtır ki, bunun
kefareti yoktur."

486 - İbnu Abbâs (radıyallahu
anhüma), "Kur'ân-ı Kerim'deki: "Kocaları, bekleme müddeti içinde
barışmak isterlerse onları geri almaya (herkesten) çok lâyıktırlar..."
(Bakara 228) ayeti hakkında şunu söyledi: "Erkek hanımını üç talakla da
boşasa hanımını geri almaya herkesten daha çok hak sahibi idi. Ancak bu hüküm,
Cenâb-ı Hakk'ın şu sözü ile neshedildi: "Boşanma iki defadır. Ya iyilikle
tutma ya da iyilik yaparak bırakmadır..." (Bakara 229).

Ebu Davud, Talâk 10, (2195);
Nesâî, Talâk 74, (6, 212).

487 - Urvetu'bnu'z-Zübeyr
(radıyallahu anh) anlatıyor: "Cahiliye devrinde kişi hanımını boşar,
iddeti sona ermeden geri almak isterse, alma hakkına sahipti. Bu şekilde bin
kere boşayıp geri dönebilirdi. (Bu hal bir adamın şu hâdisesine kadar devam
etti.) Bir gün adam hanımını boşadı ve iddeti dolmak üzere iken hanımını geri
aldı, sonra tekrar boşadı ve hanımına: "Allah'a kasem olsun seni evime
almıyorum ve ebediyen başkasına da helal olmayacaksın" dedi. Kadın:
"Bu nasıl olur?" deyince, adam: "Seni boşuyorum, iddetin
dolmadan tekrar geri alacağım ve bu böylece devam edip gidecek" dedi.
Kadın Hz. Aişe (radıyallahu anhâ)'ye gitti, durumu anlattı. Hz. Aişe cevap
vermedi. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm)'ı bekledi. Gelince vak'ayı
anlattı. Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) da cevap vermedi (vahiy bekledi).
Cenab-ı Hakk şu ayeti inzal buyurdu: "Boşama iki defadır ya iyilikle tutma
ya da iyilik yaparak bırakmadır" (Bakara 229). O günden itibaren insanlar
bu yeni talaka yöneldiler, boşayan da boşamayan da. "

Tirmizi, Talâk 16, (1192);
Muvatta, Talak 80, (2, 588). (Parantez içindeki açıklayıcı kısımlar
Tirmizi'deki ziyadeden alınmıştır.

488 - Ma'kıl İbnu Yesâr
(radıyallahu anh) anlatıyor: Benim bir kızkardeşim vardı. Evlenmek için buna
müracaat edenler oldu. Fakat kimseye müsbet cevap vermiyordum. Derken amcamın
oğlu istedi. Kız kardeşimi ona nikahladım. Allah'ın dilediği kadar bir müddet
beraber yaşadılar. Sonra amcam oğlu onu talak-ı ric'i ile boşadı. Ancak tekrar
almadan terketti. İddeti tamamlandı. Kız kardeşimle evlenmek isteyenler bana
müracaat edince amcam oğlu da, müracaat ederek tekrar almak istedi. Kendisine:
"Daha önce de çok isteyenler oldu, kimseye vermedim, seni hepsine tercih
ederek sana verdim, seninle evlendirdim. Sen onu talak-ı ric'i ile boşadın.
(Geri alma hakkın olduğu halde terkettin ve iddeti doldu. Başkaları istemeye
gelince, sen de tâlib oldun, taleble almak istiyorsun. Allah'a kasem olsun onu
asla sana vermeyeceğim" dedim. Ma'kıl der ki: Bunun üzerine benim hakkımda
şu âyet nazil oldu: "Kadınları boşadığınız zaman iddetlerini bitirdiler mi,
aralarında meşru bir surette anlaştıkları takdirde, artık kendilerini
kocalarına nikah etmelerin engel olmayın" (Bakara 232). Yine Ma'kıl ilave
ediyor: "Ayet üzerine, yeminim için kefarette bulundum ve kız kardeşimi,
eski kocasına nikahladım"

Buhârî, Tefsir, Bakara 2, 40,
Talak 44; Ebu Dâvud, Nikâh 21,(2087); Tirmizi, Tefsir, Bakara 2, (298).

Buhârî'nin bir rivayetinde
şöyle denir: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Ma'kıl'ı çağırdı, âyeti
kendisine tilâvet buyurdu. Bunun üzerine o, müşkülpesendliği bıraktı ve
Allah'ın emrine boyun eğdi"

Buhârî, Talak 44.

489 - İbnu Abbas (radıyallahu
anhüma) Kur'ân'ın: "(Vefat iddeti bekleyen) kadınları nikahla
isteyeceğinizi çıtlatmanızda.... üzerinize bir vebâl yoktur" (Bakara 235)
ayetinden maksadı, "Evlenmeyi arzu eden kişinin: "Ben nikahlanmak
istiyorum, kadına ihtiyacım var, sâliha bir kadına kavuşmak istiyorum"
demesidir" diye açıklamıştır.

Buhari, Nikâh, 34.

490 - Hz. Ali (radıyallahu
anh) anlatıyor: "Resûlullah (aleyhissalâtu vesselâm) Hendek Savaşı
sırasında "Allah onların evlerini ve kabirlerini ateşle doldursun, bizim
orta namazımıza mani oldular, günaş batıncaya kadar kılamadık" buyurdu.

Bir rivayette: "Bizi,
salat-ı vusta olan ikindi namazından alıkoydular" denir. Bir diğer
rivayette: "Sonra ikindiyi akşamla yatsı arasında kıldık" denir.

Buhârí, Tefsir, Bakara 2, 42,
Cihad 98, Meğâzi 29, Daavat 58; Müslim, Mesacid 202-206, (627); Ebu Davud 5,
(409); Tirmizi, Tefsir, Bakara 2, (2987); Nesâî, Salat 14 (1, 236); İbnu Mâce,
Salat 6, (684).

» **Bir Hadis**
» HADİS-İ ŞERİF:
» Bir Hadis-i Serif
» Evliyalar Ansiklopedisi