Heshtja Kur`anore është mëshirë
Dr. Ismail Bardhi
“Dhe kur lexohet Kur’an, dëgjojeni atë dhe heshtni,
ndoshta do të jeni të mëshiruar” (el-A’raf, 204)
Nëse në Librin e Shenjtë strukturat e heshtjes janë po aq të ndryshme sa edhe format e saja, ne megjithatë duhet të fillojmë me një karakteristikë mjaft të përgjithshme, e cila e vendos vulën e saj strukturore mbi Librin si tërësi e jo vetëm mbi disa pjesë të caktuara: e ajo është se heshtja aty nuk është vetëm objekt, por më së shpeshti subjekt. Me këtë mendoj se derisa dikush në disa raste has në heshtjen në Librin e Shenjtë, dhe për të flet si për një gjë, në vetën e tretë, ashtu si flet p.sh. për diellin, për gjumin, për urtësinë, në Librin e Shenjtë heshtja shumë më shpesh paraqitet në vetën e parë: ajo ka rolin e vet, është aktive dhe e shumtë. Si dielli në rastin e Ibrahimit a.s., si gjumi i as’habul Kehf, si Miraxhi i Pejgamberit a.s., si urtësia kur i drejtohet turmës, heshtja është aktor dhe atë njëri nga aktorët kryesorë në dramën e gjerë të Librit të Shenjtë.
Pa dyshim, nga vetë natyra e kësaj gjëje në dukje të vetë-mjaftueshme, gjegjësisht heshtjes, ky rol është aq diskret saqë rrezikon të kalojë i pavërejtur, apo thënë më mirë i padëgjuar. Mirëpo, detyra e komentuesit dhe lexuesit është ta ndjejë heshtjen përgjatë heshtjes! Termi heshtje në Kur’an ceket edhe në formën konkrete, siç është rasti me urdhërin që kur lexohet Kur’ani të dëgjohet (festemiu) dhe të heshtet (ve ensitu), si edhe dimensioni tjetër në rastin e Merjemes a.s. (Merjem, 26), e cila me heshtje e mbron dhe dëshmon të vërtetën, duke e mbizotëruar zhurmën e të pavërtetës.
Heshtja, do të thoja paksa me ngurrim, e formon peizazhin e Librit të Shenjtë. Këtë peizazh më së miri mund ta vërejmë në muajin e quajtur “heshtje”, gjegjësisht në muajin e agjërimit – Ramazanin, në të cilin vërtetohet kuptimi tjetër i Fjalës së Vahjit – Shpalljes, pa e humbur dhe duke e ruajtur brendësinë që e ka në të dy dimensionet. Heshtja është karakteristika e përhershme e Shpalljes, apo si do të thonin mufesirët dhe mistikët: ... natyra është Kur’ani që flet...
Peizazhi në fjalë fillimisht shkrihet me natyrën, hapësirat e pafundme të së cilës janë të depërtuara me heshtje: nuk ka të folur, nuk ka fjalë, e as që dëgjohet ndonjë zë. Kështu, Libri i Shenjtë është dëshmitari i parë njerëzor për zbulimin e jashtëzakonshëm të identitetit të pafundësisë së natyrës me heshtje – zbulim i cili do t’u japë shkas “dalldisjeve” të shkëlqyeshme të filozofëve të Lindjes dhe të Perëndimit.
Libri i Shenjtë shkon akoma më tutje, madje deri aty sa të sugjerojë se heshtja është formë metafizike e kozmosit. Ose, thënë ndryshe: natyra si tërësi për njeriun është si hëna për tokën. Nga toka njeriu mund të shohë vetëm njërën faqe të hënës, mirëpo faqja tjetër ekziston, si anë e prapme e cila, për tokën fizike, është fjalëpërfjalshëm meta/pas/fizike. Kështu pra është edhe me kozmosin, i cili njeriut ia paraqet vetëm fytyrën e artikulluar të ekzistencës së tij fizike, mirëpo ekziston edhe fytyra tjetër, e prapmja e heshtur, e cila për njeriun fizik sërish është fjalëpërfjalshëm metafizike. Ajo që drita dhe hija janë për hënën, e folmja dhe heshtja janë për kozmosin. Kështu, me qëllim të shmangies së keqkuptimeve, në peizazhin e Librit të Shenjtë, brenda fjalës duhet kuptuar heshtja, e cila në muajin e agjërimit vazhdimisht përsëritet në mënyrë të heshtjes, kurse Nata e Kadrit është vula e saj.
Derisa Libri i Shenjtë pafundësinë kozmike e identifikon me heshtjen, ai po ashtu është i vetëdijshëm se kjo pafundësi nuk është gjë tjetër pos vello e një Pafundësie tjetër, asaj të Krijuesit, Fjala e të Cilit, me të vërtetë, e gjen rrugën e saj përtej largësive të mëdha me qëllim që të arrijë deri te njeriu, mirëpo Qenia intime e të Cilit, po ashtu, përfundimisht mund të identifikohet vetëm me Heshtjen.
Nga kjo që u tha më sipër është shumë e qartë se heshtja e kozmosit është thjesht forma më elokuente e shpalljes hyjnore. Që këtu, heshtja kozmike është shenjë jo e një mungese por, përkundrazi, e një Pranie; por, një Prani të cilës i referohen shumë versete ku jepet një shprehje përshkruese, meqë Zoti aty nuk e shpall Veten në tufanin lart, apo në tërmetin poshtë, e as në zjarrin që digjet, por në “zërin e hollë” të heshtjes. Kështu Libri i Shenjtë na sjell deri te Zoti i cili i foli Musait, por që ky i fundit as nëpërmjet heshtjes nuk pati mundësi ta sheh formën e përkryer, të pafundme të fytyrës së Tij. Heshtja e shpëtoi atë, kur pa atë që pa. E ne e dimë se çfarë horizontesh këto tema kanë hapur para dijetarëve dhe mistikëve të proviniencave të ndryshme, për sa kohë që ata frymëzimin e tyre e kanë nxjerrë nga Libri i Shenjtë.
Pikërisht në këtë peizazh të librit të shenjtë, duke u ballafaquar me heshtjet e pafundme të krijimit dhe të Krijuesit, ballafaqohemi me heshtjen e fundme të njeriut. Ashtu siç është heshtja forma më elokuente e shpalljes, ashtu edhe mënyra më elokuente e adhurimit është heshtja. Të Pafundmit i korrespondon dhe i përgjigjet i Pashprehshmi (i Papërshkrueshmi), koncept religjioz të cilin Libri i Shenjtë, edhe një herë, i pari e nguliti në thellësitë e shpirtit njerëzor dhe e shprehu në formula të qarta. Ndërsa ajeti Enfal 2 i mëson të gjithë ata që dridhen (lëkunden) para Pafundësisë hyjnore, se nuk ka kordë më dridhëse për shprehjen e mallit të shpirtit sesa heshtja. Sipas Rumiut, kur kordat e dy instrumenteve janë vërtet në harmoni, atëherë mjafton që kur njëri prej tyre të dridhet, tjetri të fillojë të këndojë. Ka dijetarë të cilët e kritikojnë lutjen me zë. Sipas tyre lutja që është autentike dhe e vërtetë për peizazhin e Librit të Shenjtë mund të jetë vetëm lutja e heshtur, ngaqë fjala e tradhëton, ndërsa vetëm heshtja e respekton lidhjen burimore, e cila të Pashprehshmin e vendos para të Pafundmit. Dashuria para së gjithash është zbatimi i lutjes, ndërsa lutja zbatim i heshtjes.
Qartë, heshtja e njeriut nuk mund të vendoset brenda të pafundmes pa e mohuar gjendjen e fundme të njeriut. Njeriu shpesh është i heshtur jo për shkak se nuk ka mënyrë më të mirë se heshtja për t’iu afruar të pafundmes, por për shkak se heshtja atij i ofron një lojllojshmëri qasjesh ndaj fundësisë së tij njerëzore. Kështu, ne nuk duhet të habitemi nëse në peizazhin e Librit të Shenjtë të heshtjes gjejmë disa nga këto qasje në burimin e psikologjisë njerëzore.
Para së gjithash kemi heshtjen e njeriut të cilën do ta përshkruaja si “gjenetike”, për shkak se format më karakteristike të kësaj heshtjeje mund të gjenden në zanafillën e gjinisë njerëzore, në periudhën e hershme dhe natyrore të njerëzimit që shtrihet nga Ademi a.s. e deri te Ibrahimi a.s., nëpërmjet Havës, Habilit, Kabilit, Nuhut, Zekerijahut dhe bashkëkohasve të tyre. Një studim i formave të heshtjes në tekstin e Librit të Shenjtë, lehtë do të na zbulonte një tipologji komplete të heshtjes. Ajo është e shprehur përmes gjendjeve psikologjike si frika, hipokrizia, por gjithashtu edhe përmes llojllojshmërisë së fjalës, si llafazania, mimikria ose demagogjia, të cilat po ashtu janë forma të heshtjes, meqë fjalët e shqiptuara janë të kota me llafazanin, komikun dhe demagogun, thuajse sikur fare mos të kishin folur.
Megjithatë, për ne është me rëndësi të vërejmë se derisa disa ajete të Shpalljes përmbajnë, si të thuash, arkiva të dokumentuara të heshtjes “gjenetike”, më vonë ajo shfaqet e shpërhapur në gjithë Librin e Shenjtë, mirëpo në një mënyrë më pak tipike dhe mbi të gjitha më pak të vazhdueshme. Shembull për këtë është heshtja e faraonit. Kjo dhe heshtjet e tjera si dhe fjalët e frymëzuara nga motive të ngjashme, me theks të veçantë të atyre të galerisë së demagogëve të cilët Libri i Shenjtë i quan priftërinj të rrejshëm ose profetë të rrejshëm, i takojnë kësaj kategorie të heshtjes “gjenetike” të njeriut. Këtë mund ta gjejmë në çdo kohë dhe në çdo vend.
Ashtu siç ka kohë për të folur dhe kohë për të heshtur, po ashtu ekziston mënyrë e të folurit dhe mënyrë e të heshturit. Nëse heshtja mund të jetë shenjë e dobësisë, shpërqëndrimit ose mosdijes, ajo po ashtu mund të jetë shprehje e dijes, fuqisë së vullnetit apo madje edhe e trimërisë. Në Librin e Shenjtë ka shembuj të bollshëm për heshtjet fajtore, në thellësitë e të cilave njeriu kërkon apo përpiqet të kërkojë një bashkëpunim të papranueshëm me krimin. Prandaj, ai që dëgjon, që dëshmon, që sheh, që di dhe nuk flet për një krim po ashtu është fajtor.
Po ashtu derisa heshtja mund të jetë maskë hipokrite e urtësisë, ajo po ashtu paraqitet si fryt i ndonjë vendimi apo vetëdijeje. Në Librin e Shenjtë ka shembuj të heshtjes së shenjtë, ku e shenjta nuk u takon kategorive në kuptimin e përgjithshëm, por më tepër ligjit moral. Njeriu mund të jetë i heshtur me qëllim që mos ta lëndojë tjetrin, ose me qëllim që ta shpëtojë nderin apo madje edhe jetën e tij.Mirëpo peizazhi i Librit të Shenjtë rrallëherë mund të reduktohet në një dimension të vetëm. Aty njeriu, në përgjithësi, paraqitet në formën dydimensionale të dhënë atij nga ai element karakteristik dhe thelbësor në peizazhin e Librit të Shenjtë që është pejgamberia.
Për njeriun që është pejgamber, fjala nuk është më subjektive. Ajo është komunikim, transmetim objektiv i porosisë së përgjuar nga burimi hyjnor. Ajo është përgjigje ndaj një thirrjeje; ajo nuk është më fjalë, por në kuptimin e saktë të fjalës – vokacion ose thirrje. Që nga Ibrahimi a.s. e deri te Muhammedi a.s., shihet ky vijim i njerëzve që vazhdimisht ekzistojnë në dy dimensione – në njërën anë që thirren dhe në anën tjetër me fuqinë për t’u përgjigjur. Ndërsa në tensionin dialektik të kësaj fjale e cila shtrihet mes thirrjes dhe përgjigjes – ngrihet heshtja.Ndonjëherë ngjan, me ndonjë pejgamber që ka pasur të bëjë me Fjalën Hyjnore, që për një periudhë më të gjatë apo më të shkurtër ajo befasisht të ndalet. Zoti “hesht”, ndërsa të gjithë e presin Zërin e Tij. Për ne, në këtë muaj të agjërimit, po paraqitet ky zë me qëllim që ta dëgjojmë dhe ne të heshtim.
Në dialektikën e vokacionit, përkundrazi, fjala e njeriut është ajo që mungon. Zoti dërgon thirrjen e Tij, mirëpo pejgamberi refuzon të përgjigjet dhe kërkon strehim në heshtjen. I tillë është rasti me Junusin a.s., me Muhammedin a.s., mbulesa të rënda heshtjeje bien përgjatë fazës së parë të thirrjes së tyre pejgamberiane.
Nuk ka asgjë më intrigante sesa kjo heshtje dyshtresore. Është e qartë se ekziston një fshehtësi në këtë vokacion pa partner, në këtë thirrje pa jehonë, në këtë deklaratë pa kundërdeklaratë, të cilës peizazhi i Librit të Shenjtë mbase ia ka për borxh ngjyrat e veta më burimore. Përtej ndeshjes, mbase tepër të thjeshtë, të njeriut dhe Zotit në të Pashprehshmen, studimi morfologjik i heshtjes në Librin e Shenjtë na sjell deri te problemi shumë më serioz i ndeshjes së njeriut dhe Zotit në të Shprehshmen. Është ky rasti kur njeriu duhet të flasë, se heshtja mund të bëhet armë. Forma më ofenzive e heshtjes në Librin e Shenjtë nuk është ajo që mund t’i ngjajë heshtjes së sufiut të tërhequr brenda monologut të qelisë ose personit të tij, por lulëzimi paradoksal i heshtjes kur Heshtja ballafaqohet me Fjalën në atë pikë të lartë të peizazhit të Librit të Shenjtë që është dialogu. Tash e tutje morfologjia e heshtjes në Librin e Shenjtë do të duhet të bëjë dallimin mes heshtjes statike të zanafillës dhe heshtjes dinamike të pejgamberisë. Sepse njeriu lind i vetëm, mirëpo për të shkuar “përpara” duhet të ballafaqohet me tjetrin. Ndërsa peizazhi i Librit të Shenjtë është i përbërë nga një ndërkëmbim i “heshtjes në monolog” dhe “heshtjes në dialog”.
Dimensioni i heshtjes është i shumëkuptimshëm, sidomos në kohën kur e tërë jeta shndërrohet në të folur, që për momentin nuk është duke i ndihmuar besimit (imanit), e as kulturës së fesë. A nuk është mëkat për ne që pandërprerë ballafaqohemi me fenomenet e krijimit, gjegjësisht me fenomenin e Shpalljes, mos të dijmë as të heshtim. Lexohen ajetet e Zotit, e ne flasim..., pra nuk jemi të mëshiruar. Heshtja e mbron të vërtetën dhe e shton kulturën e besimit.
Thu 23 Mar 2023 - 2:31 nga 
