Gjatë viteve të mesjetës Bota Islame kishte një ndikim shumë të
rëndësishëm mbi Evropën, gjë kjo e cila hapi rrugën për Renesancë dhe
Revolucione Shkencore. Në vitet mesjetare, Islami dhe muslimanët
ndikuan në Evropë në një numër fushash. Njëra nga më të rëndësishmet
nga këto fusha ishte shkenca.
Që kur Islami lindi, muslimanët kishin bërë një përparim të
shkëlqyer në fushën e shkencës. Qytetet si Bagdadi (Irak), Damasku
(Siri), Kajro (Egjipt) dhe Kordoba (Andaluzi – Spanjë e sotme) ishin
qendrat e qytetërimit. Këto qytete ishin në kulmin e tyre të lulëzimit
dhe shkencëtarët muslimanë bënë përparim të llahtarshëm në aplikimin e
shkencës dhe teknologjisë teorike. Në Evropë, gjendja ishte shumë më
ndryshe. Evropa ishte në vitet e errëta. Nuk kishte infrastrukturë apo
qeveri qendrore. Tek muslimanët, Evropa ishte prapa, e paorganizuar,
duke mos bartur një rëndësi strategjike dhe para së gjithash ishte e
pavend (jo relevante). Kjo duke marrë parasysh periudhën kohore në fakt
ka qenë e vërtetë. Sidoqoftë Kisha Katolike (e cila në atë kohë ishte
institucioni më i fortë në Evropë) në mënyrë të suksesshme e kishte
bindur Evropën e krishterë që muslimanët ishin të pafe. Kjo shkaktoi që
evropianët të mendojnë që muslimanët ishin të ulët në aspektin kulturor
për Evropën dhe kështu Evropa nuk ishte në gjendje të kishte dobi prej
zbulimeve të reja që ishin bërë në tokat islame para vitit 1100. Duke
bërë kështu Evropa e mbajti vetveten e vet në vitet e errëta derisa
prej Kinës deri në Spanjë qytetërimi Islam përparonte e lulëzonte.
Gjatë Kryqëzatave kishte takime të kufizuara në mes muslimanëve dhe të
krishterëve dhe nuk ishte transferuar shumë. Siç shpjegon A. Ljuis (A.
Lewis): “Ushtarët që kanë luftuar në Kryqëzata ishin njerëz të
veprimeve, e jo njerëz të mësimit”. Shkëmbimi i vërtetë i ideve që
dërgoi në revolucionet shkencore dhe në renesancë ndodhi në Spanjën
muslimane.
Kordoba ishte kryeqyteti i Spanjës muslimane. Shpejt u bë qendra e
dritës dhe e mësimit për tërë Evropën. Dijetarët dhe studentët prej
pjesëve të ndryshme të botës dhe Evropës erdhën të studiojnë në
Kordoba. Ndryshimi në aktivitetet intelektuale ishin demonstruar më së
miri nga një shembull: Në shekullin e nëntë, biblioteka e manastirit të
St. Gall ishte më e madhja në Evropë. Ajo mburrej me 36 vëllime. Në të
njëjtën kohë, që Kordoba kishte mbi 500.000 sish!
Ideja për kolegje ishte një koncept, të cilin evropianët e kishin
huazuar prej muslimanëve. Kolegji i parë u shfaq në Botën Islame në
vitet e fundit të 600’tës dhe në vitet e fillimit të 700’tës. Në
Evropë, disa nga kolegjet më të hershme janë ato nën universitetin e
Parisit dhe Oksfordit që ishin themeluar rreth shekullit të
trembëdhjetë. Këto kolegje të vjetra evropiane gjithashtu ishin
themeluar nga kreditë njëjtë si ato islame, dhe historianët e ligjit i
kanë vështruar ato pas sistemit islam. Organizimi i brendshëm i këtyre
kolegjeve evropiane ishte prerazi si ai islam, për shembull ideja e të
diplomuarit (sahib) dhe jo të diplomuarit – studentit (mutefekih)
drejtpërdrejt ishin nxjerrë prej termave islame.
Në fushën e matematikës numri zero (0) dhe sistemi decimal
(dhjetor) përhapur në Evropë, të cilat vijnë si rezultat i
revolucioneve shkencore. Numrat arabë gjithashtu ishin transferuar në
Evropë, kjo i bëri detyrat dhe problemet matematikore më të lehta,
problemet që merrnin ditë për t’i zgjidhur tani mund të zgjidheshin në
minuta. Puna e El Kuarizmit (Algorismus) ishin përkthyer në latinisht.
Algorismusi prej të cilit edhe rrjedh termi matematik algorism (sistemi
i numërimit arab) ishte nxjerrë, shkruan Sindhind, përpilimi i tabelave
astronomike. Ai, që është shumë me rëndësi, la bazat e punës për
algjebër dhe gjeti metoda që të merremi me probleme matematikore
komplekse, siç janë rrënjët katrore dhe thyesat e përbëra. Ai drejtoi
një numër të madh eksperimentesh, mati lartësinë e atmosferës së tokës
dhe zbuloi principet e thjerrëzës zmadhuese. Shumë nga librat e tij
ishin përkthyer në gjuhët evropiane. Puna trigonometrike nga El Kirmani
i Toledos ishte përkthyer në latinisht (prej të cilit ne i kemi
funksionet e sinusit dhe kosinusit) më tej dijes së grekëve për
Gjeometrinë e Euklidit. Më tej me matematikë, shumica e dijes në fushën
e fizikës ishte transferuar nga matematika.
Kontributet islame në shkencë së shpejti u përkthyen dhe u
transferuan prej Spanjës në pjesën tjetër të Evropës. Puna e Ibn
Hejthemit në Optikë, (në të cilën ai merret me 50 pyetje e probleme
optike i la pa pagesë për studiuesit islam), ishte përkthyer
plotësisht. Muslimanët zbuluan principet e Pendulumit, e cila përdorej
për matjen e kohës. Shumë ligje e principe të Isak Njutonit ishin
nxjerrë nga kontributet e mëparshme të shkencëtarëve muslimanë. Në
fushën e kimisë një numër i madh i punës së muslimanëve ishin përkthyer
në latinisht. Njëra nga nënfushat që studiohej në fushën e kimisë ishte
alkimia. Muslimanët me studime të thella të elementeve të ndryshme,
zhvilluan një kuptim të mirë të gjendjes fizike të këtyre elementeve.
Xhabir bin Hajani (Geberi) ishte kimisti kryesor në Botën Islame, disa
dijetarë e studiues lidhen me njohurinë e “metodës shkencore” të këtij
kimisti. Një numër shumë i madh i termave në kimi janë terma me
origjinë islame si: alkool, lambik (aparat distilues), alkali, eliksir,
etj.
Mjekësia ishte shkenca kyçe e studiuar nga muslimanët. El Rahsezi
është njëri nga doktorët dhe shkrimtarët më të famshëm në historinë
islame. Çdo qytet i madh kishte një spital, spitali në Kajro kishte mbi
8000 shtretër, me pavione të ndara për ethe, të syrit (oftalmive),
dizenteri dhe raste kirurgjike. Ai zbuloi origjinën e lisë dhe tregoi
që njëri mund ta marrë këtë një herë në tërë jetën, kështu tregoi që
ekzistencën e sistemin imunitar dhe si punon ai. Doktorët muslimanë
gjithashtu ishin të informuar edhe për cilësitë e sëmundjeve ngjitëse.
Qindra vepra mjekësore u përkthyen në latinisht.
E tërë kjo dituri e transferuar prej muslimanëve tek evropianët
ishte një material i gatshëm e thelbësor për revolucionet shkencore.
Muslimanët jo vetëm që kaluan punën klasike të grekëve, por gjithashtu
paraqitën teori të reja shkencore, pa të cilat renesanca evropiane nuk
do të mund të ndodhte. Edhe pse të gjitha këto kontribute islame nuk u
pranuan haptazi, ato luajtën një rol përfshirës në transformimin
evropian.
Shkruar nga Maksud Aftab - Editor drejtues i Islamic Herald (Përktheu nga anglishtja: Osman D. Gashi)
Marrë nga: Islamic Herald, Mars 1995.
Thu 23 Mar 2023 - 2:31 nga 
